“Τα πρόσωπα των ανίκανων και ο χυμός λεμονιού” (γράφει ο Δημήτριος Μουζάκης)

Κάποια μέρα του σωτήριου έτους 1995, ένας μεγαλόσωμος μεσήλικας, ο Wheeler McArthur, λήστευε δυο τράπεζες στο Πίτσμπεργκ κάτω από το φως του ήλιου, χαμογελώντας στις κάμερες παρακολούθησης των καταστημάτων. Το ίδιο βράδυ, όταν η αστυνομία τον συνελάμβανε, ο άνδρας μουρμούριζε: «μα φόρεσα το χυμό». Όχι, δεν επρόκειτο για κάποιον ναρκωμανή ή παρανοϊκό- ο McArthur είχε, απλώς, κάνει λάθος, νομίζοντας ότι ο χυμός λεμονιού (που χρησιμοποιείται και ως αόρατο μελάνι) μπορεί να κρύψει το πρόσωπό του από τις κάμερες.

Το περιστατικό τράβηξε την προσοχή του ψυχολόγου David Dunning στο Πανεπιστήμιο του Cornell, ο οποίος μαζί με τη φοιτήτριά του Αlison Κrueger έδωσαν τα επίθετά τους στο φαινόμενο της υπερεκτίμησης των ικανοτήτων του υποκειμένου από το ίδιο το υποκείμενο: το φαινόμενο Dunning-Krueger.

Mια από τις μελέτες των ερευνητών έδειξε ότι οι καλοί μαθητές τείνουν να υποεκτιμούν τις βαθμολογικές τους επιδόσεις, ενώ οι μαθητές με πτωχές επιδόσεις τείνουν να τις υπερεκτιμούν. Και όχι μόνο αυτό: οι ικανοί μαθητές μπορούν να βελτιώσουν τις εκτιμήσεις τους αν τους δοθεί κατάλληλη καθοδήγηση, ενώ οι λιγότερο ικανοί δεν μπορούν.

Ο Κάρολος Δαρβίνος, στην «Καταγωγή του Ανθρώπου», είχε γράψει: «η άγνοια γεννά πολύ συχνότερα την αυτοπεποίθηση από την αμφιβολία». Ένας άλλος Κάρολος, ο Μπουκόβσκι, είχε διαπιστώσει ότι το πρόβλημα με τον κόσμο είναι πως «οι ηλίθιοι είναι γεμάτοι αυτοπεποίθηση, ενώ οι ευφυείς γιομάτοι αμφιβολία».

Πώς μπορεί κανείς να τους ξεχωρίσει; Συνήθως ο ηλίθιος παρουσιάζει το τσουτσούνι του ωσάν να μην έχει, πλέον, λόγο ύπαρξης το Empire State Building.