Πώς αισθάνεται ένας ήρωας όταν πέφτει σε μια αντιηρωική εποχή;
Αν ο 19ος και ο 20ος αιώνας ήταν οι αιώνες που καλλιέργησαν την εικόνα του ήρωα, όπως φτάνει ως εμάς, ο 21ος αιώνας είναι εκείνος που τον αποκαθηλώνει. Γενιές ανθρώπων διαπαιδαγωγήθηκαν μέσα από λογοτεχνικές ή ιστορικές αφηγήσεις για την αυτοθυσία και την τιμητική ήττα‧ειδικά ο ήρωας-πολεμιστής απαθανατίστηκε σε μεγάλο μέρος της παγκόσμιας λογοτεχνίας(του θεάτρου και του κινηματογράφου συμπεριλαμβανομένων) και έχει φτάσει σε εμάς ως το κύριο παράδειγμα του ανθρώπου, που υπηρετεί οικουμενικές αξίες και είναι πρόθυμοςνα δώσει τη ζωή του για τον λαό του, για έναν βασιλιά ή για μια γυναίκα (προσπερνάμε τις πατριαρχικές ιδεολογικές συνθήκες των προαναφερθέντων). Και ειδικά στον Ρομαντισμό –με τα επαναστατικά κινήματα– και τον Μοντερνισμό –που ακολουθεί στενά έναν αιώνα που είχε δει περισσότερη θηριωδία στον πόλεμο και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από όλους τους προηγούμενους αιώνες μαζί– ο ήρωας λειτουργεί ως το βασικό μοντέλο ιδεολογικής παρέμβασης της λογοτεχνίας και της ιστορίας στην καλλιέργεια αξιών στις λαϊκές μάζες, διαμορφώνοντας μία νέα μυθολογία.
Αυτό το ιδιαίτερο θέμα διερευνά στην νέα της ποιητική σύνθεση και η Έλσα Κορνέτη Ο ήρωας πέφτει (Οι εκδόσεις των φίλων, 2021).Προσανατολισμένη στην πτώση του ήρωα ως ιδέας, η ποιήτρια καταθέτει ένα έργο που αναζητά τον ρόλο του σήμερα. Στην πραγματικότητα η δημιουργός επαναφέρει το ερώτημα αν χρειαζόμαστε ήρωες σε μια αντιηρωική εποχή, σε μια περίοδο που ακόμα και αυτοί γίνονται όργανα προπαγάνδας της εξουσίας, ντυμένοι με χρυσά κουδουνάκια[1].
Ο ήρωας ως πρότυπο γενναιότητας, που θυσιάζεται για υψηλά ιδανικά, ξεπέφτει. Αποκαθηλώνεται στα μάτια μιας κοινωνίας που δεν αναζητά πια ήρωες. Αν κάποτε εκείνος (πάντα σε γένος αρσενικό) ήταν η προσωποποίηση του βέβαιου θανάτου και ο εξαγνισμός της ήττας, η σημερινή κοινωνία αρνείται το ανδραγάθημα, αλλά την ίδια στιγμή νοσταλγεί τις εποχές των ηρώων.Ο ήρωας της Κορνέτη αναζητά τη δική του ταυτότητα[2] και
[…]κατατάσσεται στον στρατό
πρός ἀναζήτηση τροφῆς
ἀκολουθεῖ τόν ἀτέρμονο κύκλο
μέ τή μέθοδο τῆς ὀργάνωσης ἀποικιῶν.
(σελ. 22)
Μετατρέπεται σε λιποτάκτη γελωτοποιό την ώρα που οι πολυεθνικές κυριαρχούν στον κόσμο και ο βασιλιάς προσπαθεί
[…]να γεμίσει το κεφάλι του
χρυσά κουδουνάκια.
(σελ.10)
[…]Ὁ ἥρωας πέφτει
Λιποτακτώντας ἐξιλεώνεται.
(σελ. 9)
[…]ἐκεῖ ὅπου
λυσσασμένοι πολυεθνικοί μολοσσοί
διαμελίζουν τόν ὑπνωτισμένο συνάνθρωπο.
(σελ. 12)
Εγκατέλειψε τα παλιά ιδανικά για να γίνει μέλος μιας ομάδας που κινείται τυφλά. Χωρίς παρηγοριά σε μια εποχή γεμάτη εμπόδια μετατρέπεται σε κατάδικο που προσεύχεται και τραυματίζεται:
[…]Ἀκολουθεῖ τόν μπροστινό του
γνωρίζοντας πώς
ἄν λοξοδρομήσει θά συνθλιβεί
σέ κάποιον μύλο μυρμηγκιῶν
(σελ. 22)
Ο ήρωας που πέφτει, μετατρέπεται σε αντιήρωα και εξευτελίζεται. Εξάλλου, οι ήρωες σήμερα θεωρούνται τρελοί και
[…]ὁ ἡρωισμός
θεωρεῖται ὕποπτα
διακοσμητικός.
(σελ. 47)
[…]δὲν ἀγωνίζεται πλέον
με κίνδυνο τῆς ζωῆς του
[…]θεωρεῖται
πεισματάρης ἤ τρελός[…]
(σελ. 48)
Ο ποιητικός λόγος της Κορνέτη συνδέει τη σκηνική ποίηση με την πρόζα. Διακρίνεται από μια μοναδική δημιουργική ελευθερία. Χωρίς ανάσα το έργο προσομοιάζει με έναν θεατρικό μονόλογο που θα μπορούσε να ὑποκρίνηται ο Χορός. Ποικίλα εκφραστικά σχήματα (μεταφορές και παρομοιώσεις, αντιθέσεις και λογοπαίγνια[3]ή επαναλήψεις, διακειμενικές αναφορές ή ερωτήσεις και εικόνες) διανθίζουν τα ολιγόστιχα αυτόνομα θραύσματα της σύνθεσης, ενώ σουρεαλιστικής καταγωγής αλληγορίες[4] ενισχύουν την ποιητικότητα του στίχου[5].
Ποιος είναι όμως ήρωας σήμερα; Υπάρχουν τέτοιοι; Η Κορνέτη αναζητά τον αληθινό ήρωα σε εκείνους/εκείνες που αρνούνται να υποταχτούν στη μοίρα τους, εκείνους/εκείνες που εγκαταλείπουν τον τόπο τους και παλεύουν για μια αξιοπρεπή ζωή. Οι σύγχρονοι ήρωες και οι σύγχρονες ηρωίδες αγωνίζονται να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους, δεν μένουν απλοί παρατηρητές υποταγμένοι στη λογική ούτε πέφτουν θύματα της σύγχρονης ψηφιακής επικυριαρχίας:
[…]Μιά ζωή μπερδέματα κι ἐμπόδια
κόμποι πού πρέπει νά λύσει
κόμποι ναυτικοί καί γόρδιοι
κόμποι ἠλεκτρονικοί[…]
(σελ. 23)
Το έργο της Κορνέτη είναι απαισιόδοξο όσο και το είδωλο της σύγχρονης κοινωνίας που αναζητά ήρωες χωρίς να πιστεύει σε αυτούς. Στην εποχή λοιπόν των κατασκευασμένων προτύπων, ο μυθικός/ιστορικός ήρωας δεν έχει θέση. Η ίδια η τέχνη έχει εγκαταλείψει τους ήρωες και αναζητά έμπνευση στον απλό άνθρωπο:
[…]Οἱ ἀντιήρωες
ξεφούσκωσαν
τόν μύθο
(σελ. 24)
Η ποιητική σύνθεση είναι μια κραυγή αγωνίας για την κυριαρχία του ατομισμού. Οι ήρωες χάθηκαν μαζί με τις παλιές αξίες της αυτοθυσίας για το κοινό καλό. Ο ναρκισσισμός, η διαφθορά[6] και η ατολμία δημιουργούν μία κοινωνία ομοιομορφίας. Η εποχή της αναζήτησης ατομικής ευχαρίστησης και της αισθητικής της καθημερινότητας αρνείται τους ήρωες. Όλα πια αντιστρέφονται:
[…]Ὁ ἥρωας πέφτει
θύμα τῆς ἐποχῆς
καί τοῦ συνθήματος
“ὅλα εἶναι εὐχαρίστηση”
[…]
διαπιστώνοντας
τό ἐνδιαφέρον μιᾶς ἀντιστροφῆς
Ἡ κόλαση ἐπάνω
Ὁ παράδεισος κάτω
(σελ. 29)
Μένουν πίσω μόνο τα φανταχτερά περιτυλίγματα σαν σκιές.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] βλ. σελ. 10.
[2] βλ. σελ. 21.
[3] βλ.ενδεικτ. σελ. 34, 44
[4] βλ.σελ. 19, 20, 45.
[5] βλ.σελ. 9
[6] βλ. ενδεικτ. σελ. 27, 25.
