Πρόκειται για μια ανθολογία 3.700 ποιημάτων,σχεδόν όλων επιγραμμάτων, που καλύπτει μια μεγάλη περίοδο,από τον 7ο αι. π.Χ έως τον 9ο αι. μ.Χ.
Το επίγραμμα,όπως το ορίζει ο Λεκατσάς,είναι μια έμμετρη βραχύλογη επιγραφή που τονίζει τα κυριώτερα στοιχεία ενός γεγονότος,δίνοντάς τους ηθικό βάρος.Ξεκίνησε ως δίστιχο κι έφτασε το δωδεκάστιχο.
Τα είδη των επιγραμμάτων που συμπεριλαμβάνονται στην Παλατινή Ανθολογία ποικίλλουν: πρόκειται για επιγράμματα χριστιανικά,ερωτικά,επιτύμβια,αναθηματικά,συμποτικά,σκωπτικά,επιδεικτικά,προτρεπτικά,
παιδεραστικά, αλλά και για επιγραφές αγαλμάτων, αριθμητικά προβλήματα,αινίγματα,χρησμούς,τεχνοπαίγνια (ποιήματα γραμμένα έτσι ώστε με το σχήμα των στίχων του να φτιάχνεται ένα αντικείμενο, π.χ. αβγό,τα φτερά του Έρωτα, αυλός κ.ά.)
Αυτό το είδος ποιητικού λόγου διακρίνεται για την πυκνότητα,το συγκινησιακό του υπόβαθρο,την εξαιρεική του εικονοποιία κι αποτελεί ένα παιχνίδι του πνεύματος.
Η ερωτική αυτανάφλεξη των ποιητών της Παλατινής,η φιλοπαίγμων διάθεσή τους,ο εκλεπτυσμένος αλλά και σπαραχτικός τους θρήνος,η στοχαστική αντιμετώπιση της ζωής,η επιθυμία τους για την αποδυνάμωση του θανάτου και για την κατάκτηση της αιωνιότητας μέσω της ποίησης,είναι ορισμένα στοιχεία που δύσκολα θα άφηναν αδιάφορους τους αναγνώστες ανά τους αιώνες.
Ο ιερωμένος λόγιος Κων/νος Κεφαλάς συνέθεσε τη συγκεκριμένη Ανθολογία τον 9ο αι. μ.Χ.
Το 1606 ο γάλλος λόγιος Claude de Saumaise ψάχνοντας κώδικες της Παλατινής Βιβλιοθήκης της Χαϊδελβέργης ανακάλυψε το χειρόγραφο του Κεφαλά.
Από τη βιβλιοθήκη του Παλατινάτου πήρε το όνομά της: «Παλατινή Ανθολογία».
Η επιλογή μου να μεταφράσω τα συγκεκριμένα επιγράμματα έγινε με απολύτως υποκειμενικά αισθητικά κριτήρια.
Προτίμησα την έμμετρη-ομοιοκατάληκτη μεταφορά τους στη νέα ελληνική γλώσσα αφού και τα ποιήματα αυτά στο πρωτότυπο ήταν γραμμένα υπακούοντας σʼ ένα μέτρο βασισμένο όχι φυσικά στην εναλλαγή τονισμένων-άτονων,αλλά μακρόχρονων-βραχύχρονων συλλαβών (αρχαία προσωδία).Έτσι λοιπόν θεώρησα ότι θα έπρεπε να αποδοθεί όχι μόνο το νόημα αλλά και η ρυθμική τους «ανάσα».
Η έμμετρη-ομοιοκατάληκτη μεταγραφή τους επιβάλλει όμως και κάποιους περιορισμούς.
Σε αρκετές περιπτώσεις η μετάφραση είναι αδύνατο να είναι ακριβής,αν και η προσπάθεια να κρατηθεί η βασική νοηματική αλληλουχία στο ποίημα είναι υπαρκτή.
Η παράθεση της αρχική μορφής των επιγραμμάτων γίνεται για να ελεγχθεί από τον αναγνώστη ο βαθμός πιστότητας ή απόκλισής τους από το πρωτότυπο,αλλά και για να είναι δυνατή η αναγνωστική απόλαυσή του.
Το βιβλίο που χρησιμοποίησα είναι του Ανδρέα Λεντάκη “Παλατινή Ανθολογία”,σε μετάφραση δική του (εκδόσεις Δωρικός,1988) στη μνήμη του οποίου αφιερώνω τις δικές μου μεταφραστικές απόπειρες.
στη μνήμη του Ανδρέα Λεντάκη
Πλάτων ο Νεώτερος, XVI 210
Άλσος δʼ ως ικόμεσθα βαθύσκιον,εύρομεν ένδον
πορφυρέοις μήλοισιν εοικότα παίδα Κυθήρης.
ουδ έχεν ιοδόκον φαρέτρην,ου καμπύλα τόξα.
αλλά τά μέν δένδρεσσιν υπʼ ευπετάλοισι κρέμαντο,
αυτός δʼ εν καλύκεσσι ρόδων πεπηδημένος ύπνω
εύδεν μειδιόων.ξουθαί δʼ εφύπερθε μέλισσαι
κηροχύτου μέλιτος λαροίς επί χείλεσι ραίνον.
Βρήκαμε μες στου άλσους τον ίσκιο
της Κυθέρειας το γιο,μήλο ίδιο.
Βέλη,τόξα,φαρέτρα αφημένα
σʼ ανθισμένα κλαδιά κρεμασμένα.
Μες σε πέταλα ρόδων που ζούσε
κοιμισμένος ο Έρως γελούσε.
Χύναν μέλισσες μέλι από επάνου
τα ευώδη του χείλη να ράνουν.
ΠΛΑΤΩΝ , VII 670
Αστήρ πρίν μέν έλαμπες ενί ζωοίσιν Εώος.
νύν δέ θανών λάμπεις Έσπερος εν φθιμένοις.
Έλαμπες σαν Αυγερινός,προτού στον τάφο νά ‘μπεις
και τώρα μέσα στους νεκρούς,Αποσπερίτης λάμπεις.
ΠΛΑΤΩΝ, V 78
Τήν ψυχήν, Αγάθωνα φιλών, επί χείλεσιν έσχον.
ήλθε γάρ η τλήμων ως διαβησομένη.
Φιλώντας τον Αγάθωνα, στα χείλη ήρθες ,ψυχή μου,
για να περάσεις από εκεί σ’ εκείνον, δύστυχή μου…
Ανώνυμου, V 91
Πέμπω σοι μύρον ηδύ,μύρω παρέχων χάριν,ου σοί.
αυτή γάρ μυρίσαι καί τό μύρον δύνασαι.
Σου στέλνω μύρο δυνατό-στο μύρο κάνω χάρη,
τη μυρωδιά από σένανε το άρωμα να πάρει.
Ποσείδιππος, XII 131
Ά Κύπρον,ά τε Κύθηρα,καί ά Μίλητον εποιχνείς,
καί καλόν Συρίης ιπποκρότου δάπεδον,
έλθοις ίλαος Καλλιστίω, ή τόν εραστήν
ουδέ ποτʼ οικείων ώσεν από προθύρων.
Θεά, που ζεις στη Μίλητο, στα Κύθηρα, στην Κύπρο
και στη Συρία που αντηχεί απʼ των οπλών τον χτύπο,
έλα και βόηθα την Καλλίστη ,που ποτές της
δεν έδιωξε μπρος απʼ την πόρτα εραστές της.
Ασκληπιάδης, V 84
Είθε ρόδον γενόμην υποπόρφυρον, όφρα με χερσίν
αρσαμένη χαρίση στήθεσι χιονέοις.
Σαν ρόδο υποπόρφυρο στα χέρια να με πιάνεις
και στα χιονάτα στήθια σου χάρισμα να με κάνεις.
Αγνώστου, V98
Όπλιζευ,Κύπρι,τόξα, καί εις σκοπόν ήσυχος ελθέ
άλλον.εγώ γάρ έχω τραύματος ουδέ τόπον.
Τα τόξα,Κύπρι,όπλιζε και βρες ένʼ άλλο στόχο.
Ούτε για ένα τραύμα εγώ δεν έχω άλλο τόπο.
Αγνώστου, V 304
Όμφαξ ουκ επένευσας.ότʼ ής σταφυλή,παρεπέμψω.
μή φθονέσης δούναι κάν βραχύ τής σταφίδος.
Κι όταν σταφύλι ήσουνα και όταν αγουρίδα,
μʼ αρνήθης-μα μη μʼ αρνηθείς τώρα λίγη σταφίδα.
Παρμενίωνος,V33
Ες Δανάην έρρευσας,Ολύμπιε, χρυσός ίνʼ η παίς
ως δώρω πεισθή, μη τρέση ως Κρονίδην.
Μες στη Δανάη έρρευσες, χρυσός, Ολύμπιε Δία,
από το δώρο να πεισθεί κι όχι απʼ τη φοβία.
Κύριλλος,IX 369
Πάγκαλον εστ’ επίγραμμα τό δίστιχον.ήν δέ παρέλθης
τούς τρείς,ραψωδείς,κουκ επίγραμμα λέγεις.
Το δίστιχο επίγραμμα,του κάλλους η ευλογία.
Τρεις στίχοι,επίγραμμα;Όχι δα-μάλλον,μια ραψωδία…
Μελέαγρος, V 176
Δεινός Έρως,δεινος.τί δέ τό πλέον,ήν πάλιν είπω,
και πάλιν,οιμώζων πολλάκι , «δεινός Έρως» ;
ή γάρ ο παις τούτοισι γελά, και πυκνά κακισθείς
ήδεται.ήν δʼ είπω λοίδορα,καί τρέφεται.
θαύμα δέ μοι,πώς άρα διά γλαυκοίο φανείσα
κύματος,εξ υγρού, Κύπρι,σύ πυρ τέτοκας.
«Δεινός ο Έρως,φοβερός»:τι κι αν το πω με κλάμα;…
Γελά και χαίρεται μʼ αυτά-για μένα είναι θάμα
που βγήκες από το γλαυκό της θάλασσας το ντύμα
για να γεννήσεις,Κύπρι εσύ, φωτιά μεσʼ απʼ το κύμα.
Φιλόδημος, ΧΙ 30
Εξήκοντα τελεί Χαριτώ λυκαβαντίδας ώρας,
αλλʼ έτι κυανέων σύρμα μένει πλοκάμων
κην στέρνοις έτι κείνα τά λύγδινα κώνια μαστών
έστηκεν,μίτρης γυμνά περιδρομάδος,
καί χρώς αρρυτίδωτος έτʼ αμβροσίην,έτι πειθώ
πάσαν,έτι στάζει μυριάδας χαρίτων.
αλλά πόθους οργώντας όσοι μή φεύγετʼ ερασταί,
δεύρʼ,ίτε,τής ετέων ληθόμενοι δεκάδος.
Η Χαριτώ,εξήντα χρόνων
έχει μαλλιά μαύρα και μόνον.
Και των βυζιών στητοί οι κώνοι
στηθόδεσμος κι ας μην τα υψώνει.
Πόροι αρυτίδωτοι, που στάζουν
συν αμβροσία,μύρα μυριάδες.
Μπρος εραστές, και μη σας νοιάζουν
της ηλικίας οι δεκάδες.
Παύλος Σιλεντιάριος, V 252
Ρίψωμεν,χαρίεσσα,τά φάρεα.γυμνά δέ γυμνοίς
εμπελάσει γυίοις γυία περιπλοκάδην.
μεδέν έοι τό μεταξύ.Σεμιράμιδος γάρ εκείνο
τείχος εμοί δοκέει λεπτόν ύφασμα σέθεν.
στήθεα δʼ εζεύχθω,τά τε χείλεα.τάλλα δέ σιγή
κρυπτέον. εχθαίρω τήν αθυροστομίην.
Γδύσου κι άσε τα μέλη μου τα μέλη σου να βρούνε
κι ανάμεσά μας, τίποτε-τα πάντα ας ενωθούνε.
Ακόμη και το αραχνωτό υφαντό που σʼ αγκαλιάζει
με τείχος αδιαπέραστο της Βαβυλώνας μοιάζει.
Τα στήθη μου στα στήθη σου,τα χείλη μου στα χείλη,
μα τʼ άλλα ας κρύψει η σιωπή-μʼ αυτήν είμαστε φίλοι.
Ιουλιανός Από Υπάρχων, XVI 388
Στέφος πλέκων ποθʼ ,εύρον
εν τοίς ρόδοις Έρωτα.
καί τών πτερών κατασχών,
εβάπτισʼ εις τον οίνον.
λαβών δʼ έπιον αυτόν.
καί νύν έσω μελών μου
πτεροίσι γαργαλίζει.
Παλιά,πριν από τόσα χρόνια,
στων ρόδων που έπλεκα τα κλώνια
μπλεγμένο μέσα στο στεφάνι
τον Έρωτα το χέρι πιάνει
και τον βαπτίζω μες στον οίνο.
Αφού τον βούτηξα, τον πίνω.
Και τώρα εντός μου που έχει πάει,
με τα φτερά με γαργαλάει.
Αγνώστου, XI 108
Κόνων δίπηχυς, η γυνή δέ τεσσάρων.
εν τή κλίνη δέ των ποδών ισουμένων,
σκόπει Κόνωνος πού τό χείλος έρχεται.
Κόνων, το ύψος σου δυο πήχες-
τέσσερις,της γυναίκας που είχες.
Ίσια στην κλίνη αν σας βάλναν
Κόνων,τα χείλη σου πού φτάναν;…
ΠΑΥΛΟΣ ΣΙΛΕΝΤΙΑΡΙΟΣ, V 258
Πρόκριτός εστι,Φίλιννα, τεή ρυτίς ή οπός ήβης
πάσης.ιμείρω δʼ αμφίς έχειν παλάμαις
μάλλον εγώ σέο μήλα καρηβαρέοντα κορύμβοις,
ή μαζόν νεαρής όρθιον ηλικίης.
σόν γάρ έτι φθινόπωρον υπέρτερον είαρος άλλης,
χείμα σόν αλλοτρίου θερμότερον θέρεος.
Πιότερο τις ρυτίδες σου,Φίλιννα, προτιμάω
απʼ τους χυμούς των κοριτσιών που θέλω να ρουφάω.
Τα μήλα σου που γέρνουνε,να ξέρεις,δεν τʼ αλλάζω
ούτε με τʼ όρθιο βυζί παρθένας να μαλάζω.
Του φθινοπώρου σου η εποχή, έαρος υπερτέρα
κι η χειμωνιά σου απʼ αλληνής το θέρος θερμοτέρα.
ΑΓΝΩΣΤΟΥ,V83
Είθʼ άνεμος γενόμην, σύ δʼ επιστείχουσα παρʼ αγάς
στήθεα γυμνώσαις,καί με πνέοντα λάβοις.
Αέρας στην ακρογιαλιά που περπατάς αν γίνω,
πνοή στα στήθη τα γυμνά εμένα θα σου δίνω.
ΑΓΝΩΣΤΟΥ, XVI 168
(στο άγαλμα της Αφροδίτης της Κνίδου)
Γυμνήν είδε Πάρις με, και Αγχίσης, και Άδωνις.
τούς τρείς οίδα μόνους. Πραξιτέλης δέ πόθεν;
Πάρις,Αγχίσης κι Άδωνις : γυμνή δεν μʼ είδε άλλος.
Ο Πραξιτέλης από πού μου μάντεψε το κάλλος;…
ΑΓΝΩΣΤΟΥ, XVI 145
(Σε άγαλμα της Αριάδνης)
Ου βροτός ο γλύπτης.οίαν
δέ σε Βάκχος εραστάς είδεν
υπέρ πέτρας έξεσε κεκλιμέναν.
Αθάνατος ο γλύπτης σου-όπως σε είδε ο Βάκχος
σε σκάλισε να σε γλεντά επάνω του ένας βράχος…
ΡΟΥΦΙΝΟΣ, V 60
Παρθένος αργυρόπεζος ελούετο,χρύσεα μαζών
χρωτί γαλακτοπαγεί μήλα διαινομένη.
πυγαί δʼ αλλήλαις περιηγέες ειλίσσοντο,
ύδατος υγροτέρω χρωτί σαλευόμεναι.
τόν δʼ υπεροιδαίνοντα κατέσκεπε πεπταμένη χείρ
ουχ όλον Ευρώταν,αλλʼ όσον ηδύνατο.
Λουζόταν κι έπεφτε νερό στου κοριτσιού τα στήθια
που σάλευαν,μήλα χρυσά, στο γαλατένιο σώμα.
Πώς οι γλουτοί της τρίβονταν και μοιάζανε,αλήθεια,
να είναι πιότερο υγροί κι απʼ το νερό ακόμα…
Φουσκώνει ο Ευρώτας της, μπροστά το χέρι βάζει
μα όσο και να ήθελε όλον δεν τον σκεπάζει…
ΠΛΑΤΩΝ, V 670
Αστέρας εισαθρείς αστήρ εμός. είθε γενοίμην
Ουρανός,ως πολλοίς όμμασιν εις σε βλέπω.
Τʼ άστρα κοιτάς, αστέρι μου-σαν ουρανός ας ζούσα,
τα μάτια σου με άπειρα μάτια να τα κοιτούσα…
ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ,V 171
Το σκύφος αδύ γέγηθε, λέγει δ’ ότι τάς φιλέρωτος
Ζηνοφίλας ψαύει τού λαλιού στόματος.
όλβιον.είθ’ υπ’ εμοίς νύν χείλεσι χείλεα θείσα
απνευστί ψυχάν τάν εν εμοί προπίοι.
Τι τυχερό το κύπελλο που της φιλά τα χείλη
όπως το στόμα με κρασί βρέχει η Ζηνοφίλη…
Ας ήτανε τα χείλη της ν’ αγγίξουν τα δικά μου
και μονορούφι ας έπινε όλα τα σωθικά μου!
Υστερόγραφο από το Γιώργο Μίχο: Τραβώντας τα σκοινιά των μεταφράσεων του Σίμου Μενάνδρου που μετέφρασε με ρίμα και του Ηλία Πετρόπουλου που μετέφρασε για μελοποίηση, η μετάφραση του Κυριαζή, έρχεται να προστεθεί ως μεταφραστική άποψη για τη διαχείριση αυτών των ποιημάτων που διατηρούν μιαν αναπαλλοτρίωτη γοητεία. Η διαχείριση είναι απλή αλλά διατηρεί την αρμόδια σχέση με το ύφος του πρωτότυπου και προτείνει μιαν μεταφραστική άποψη προσωπική που έρχεται να προστεθεί στις υπάρχουσες. Γιατί η Παλατινή Ανθολογία προσφέρεται ως τώρα και πιστεύω και στο μέλλον θα προσφέρεται σαν μεταφραστικό στοίχημα.
(ο πίνακας του Μόραλη)
Από τις Κυκλάδες όπου παραθερίζω, ξέκλεψα 10 λεπτά σύνδεσης για να ρίξω μια ματιά στο ίντερνετ, και θεωρώ καθήκον μου να σχολιάσω κι εγώ ότι οι μεταφράσεις του Κυριαζή αποτέλεσαν την έκπληξη του φετινού μου καλοκαιριού και θεωρώ πολύ σημαντική την προσπάθειά του – αν μη τι άλλο για να μας φέρει (όσους από εμάς δεν καλομάθαμε ή σταβομάθαμε τα αρχαία) και πάλι σε επαφή με το αρχαία κείμενα, με μια ολόφρεσκη μετάφραση, που επιπλέον επιμένει στη ρίμα.
Πιστεύω πραγματικά ότι οι παραπάνω μεταφράσεις πρέπει οπωσδήποτε να κυκλοφορήσουν σε βιβλίο, κατά προτίμηση δίγλωσσο. Γιατί δυστυχώς έχουμε απομακρυνθεί αρκετά από το ύφος των αρχαίων κειμένων, και μια μετάφρασή τους είναι πλέον απαραίτητη στους περισσότερους από μας.
Μια μετάφραση που μας κάνει να διαπιστώνουμε με έκπληξη το πόσο διαχρονικά παραμένουν τα περισσότερα από αυτά τα επιγράμματα.
Γιατί, τελικά, αν και οι εποχές αλλάζουν, η ανθρώπινη συμπεριφορά κινείται εντελώς γύρω από τους ίδιους άξονες.
Πολύτιμες μεταφράσεις-σπουδαίο έργο-εύχομαι τη συνέχειά του.
Υ.Γ Από λάθος σβήστηκε πριν καταχωρηθεί ένα σχόλιο της Δανάης (έτσι αν θυμάμαι καλά υπογράφει). Παρακαλούμε αν θέλει να το ξαναστείλει.
Όπως ακριβώς τα εκλεπτυσμένα καλλιτεχνήματα της αρχαιοελληνικής μικροτεχνίας έχουν σαφώς μερίδιο στη “μεγάλη”τέχνη έτσι και η αριστοτεχνική δομή των αρχαιοελληνικών επιγραμμάτων ανήκει αναμφισβήτητα στην εμβέλεια της μεγάλης ποίησης. Αρκεί κανείς να δει πόση αλήθεια , συναίσθημα, ειλικρίνεια , αισθητική έχει χωρέσει σε ελάχιστο ποιητικό “χώρο”για να διαπιστώσει του λόγου το αληθές…
Πώς θα το διαπιστώσει όμως αυτό ο μη “ειδικός”;Ο σημερινός φορέας της ελληνικής γλώσσας που αισθάνεται πως επειδή τα κείμενα αυτά δεν είναι γραμμένα στα “ελληνικά “δεν τον αφορούν; Και πώς προκύπτει στην ψυχή του Νεοέλληνα αυτή η απίστευτη αποξένωση από τα ίδια του τα γλωσσικά κύτταρα, τον αρχαιοελληνικό λόγο , μεγάλο μέρος του οποίου εκφέρει καθημερινά , χωρίς καν να το αντιλαμβάνεται; Και ποιος είναι ο αρμόδιος για την συνειδησιακή αυτή αφύπνιση;
Οι μεταφράσεις-αποδόσεις του Ι.Κυριαζή λειτουργούν λυτρωτικά και κατευναστικά στα ανωτέρω ερωτήματα. Η διεισδυτικότητά τους στις αισθήσεις του ανυποψίαστου αναγνώστη , διεισδυτικότητα μέχρι τη μέθεξη αλλά και τη μέθη,οδηγούν αβίαστα στο πλατωνικό ανάλογο:αν οι φιλόλογοι δε γίνουν ποιητές και αν οι ποιητές δεν είναι φίλοι του λόγου δε θα καταστεί ποτέ δυνατή η βίωση της λογοτεχνικής μας παρακαταθήκης …
Θα μπορούσα να υποδείξω με συγκεκριμένα παραδείγματα αφενός το κάλλος των πρωτότυπων κειμένων , αφετέρου το άρωμα που σκορπά στο λογοτεχνικό σύμπαν η μεταφραστική-ποιητική πένα του Ι.Κυριαζή…
Προτιμώ όμως να προτρέψω τους φίλους του παρόντος ιστοχώρου να αυτενεργήσουν κι εγώ να περιοριστώ στην ευχή σύντομα να εκδοθεί το εξαιρετικό αυτό πόνημα…
Ιωάννη Ν. Κυριαζή σου σφίγγω το χέρι και ΥΠΟΚΛΙΝΟΜΑΙ…
Πολύ καλές οι μεταφράσεις -μερικά δίστιχα είναι διαμάντια! Κι εγώ πιστεύω πως τα επιγράμματα πρέπει να μεταφράζονται με μέτρο και με ρίμα, όσο κι αν αυτό είναι δύσκολο πολλές φορές. Καμιά φορά πρέπει να βάλεις επιπλέον στίχους επειδή τα αρχαία είναι πιο πυκνά. Στο υστερόγραφο, ας διορθωθεί ο Σίμος Μενάρδος (και όχι Μένανδρος) και ας προστεθεί ο Ν.Χουρμουζιάδης που μετέφρασε με μέτρο και ρίμα τα ερωτικά της Παλατινής. Για μια γεύση, ζητώντας συγνώμη που παραπέμπω στο σάιτ μου, ιδού μερικά του Φιλόδημου σε τρεις παράλληλες μεταφράσεις:
http://www.sarantakos.com/language/par-fileis.html
H μετάφραση ως “πεπερασμένο” λογοτεχνικό είδος
(http://www.poiein.gr/poiein/letters/mi.php), είναι η πιο ταπεινή από τις τέχνες του λόγου και γι αυτό την αγαπάμε όλοι μας εδώ με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Αν συμφωνεί ο κ. Κυριαζής, ως “ποιείν” θα του αφιέρωνα αμέσως μια στήλη όπου θα παρουσίαζε σταδιακά την δουλειά του, πριν βγει με το καλό σε βιβλίο.
Γιάννη
το ότι είμαι, ο τυχερός, φίλος σου
δε με εμποδίζει να σε επαινέσω
Εκτός από τη μεταφραστική δεινότητα
λειτουργείς με ποιητική ευαισθησία αυτούς τους ναΐσκους του λόγου
Εύχομαι σύντομα να ολοκληρώσεις το έργο σου και να ‘χουμε στα χέρια μας το βιβλίο
* Και κάτι ακόμα που στο ζητάω από δω από το Ποιείν δημόσια:
(το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον κι όχι δύσκολο για σένα)
Να μεταφράσεις, όταν βρεις καιρό, στην αρχαία ελληνική το παρακάτω
Δεν είν’ ανάγκη να σου πω Τίνος είναι
“Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
Τα άγρια μαλλιά σου στην τρικυμία
Το ραντεβού μας η ώρα μία
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
Τα μαύρα μάτια σου το μαντήλι
Την εκκλησούλα με το καντήλι
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
Και μας τους δύο χέρι με χέρι
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
Με τα μισόλογα τα σβησμένα
Τα καραβόπανα τα σχισμένα
Μες στις αφρόσκονες και τα φύκια
Όλα τα πήρε τα πήγε πέρα
Τους όρκους που έτρεμαν στον αέρα”
Οι θεοί να σου δίνουν πάντα έμπνευση
Εξαιρετικά προσεγμένη δουλειά και μπράβο σου.
Οφείλεις να τα εκδόσεις. Τα σέβη μου!
Γιάννη
εύχομαι να κυκλοφορήσουν και σύντομα.
Δεν γνωρίζω την αρχαιοελληνική, επομένως δε μπορώ να έχω άποψη για την ποιότητα της μετάφρασης.
Αυτό που ξέρω όμως, είναι πως ό,τι διάβασα το
βρήκα εξαιρετικό!
Κατ’ αρχάς να ευχαριστήσω το Ποιείν για τη φιλοξενία του καθώς και όλους τους σχολιαστές αυτού του αφιερώματος στην Παλατινή.
Χάρηκα στ’ αλήθεια που αυτό το ποστ στάθηκε η αφορμή να διαβάσω αυτό το εξαιρετικό άρθρο για τη μετάφραση,στο οποίο παραπέμπει με το εδώ σχόλιό του ο κύριος Παστάκας.
Αν και αρχικώς είχα στα χέρια μου μόνο το δυσεύρετο πια βιβλίο του Ανδρέα Λεντάκη για την Παλατινή (εκδόσεις Δωρικός,1988) πρέπει να σημειώσω ότι στην πορεία μού χαρίστηκε από εκλεκτό φίλο η δουλειά του Νίκου Χουρμουζιάδη
“Ερωτικά Επιγράμματα”( εκδόσεων Στιγμή),ενώ κι ο ίδιος βρήκα ένα παλιό απόκτημα στη βιβλιοθήκη μου,”Τα αρχαία ελληνικά ερωτικά επιγράμματα” του Βασ. Λαζανά (εκδόσεων Παπαδήμα).Στα χέρια μου τέλος βρίσκονται πια και τρεις τόμοι των εκδόσεων Κάκτος με τα Επιτύμβια Επιγράμματα της Παλατινής ή Ελληνικής Ανθολογίας.
Γνωρίζω πως κι ο Παντελής Μπουκάλας έχει μεταφράσει επιτύμβια επιγράμματα,ενώ μια εξαιρετική έμμετρη απόδοση επιγραμμάτων γνωρίζω πως έχει κάνει κι ένας μαθηματικός,ο Άρης Μπιτσώρης στο βιβλίο του “ΠΙΕ ΚΑΙ ΕΡΑ”,
ψήγματα της οποίας πέφτοντας στην αντίληψή μου θεώρησα πιο συγγενικά με τη δική μου μεταφραστική απόπειρα.
Ο Λεντάκης κάνοντας μια συνεπέστατη φιλολογική εργασία φροντίζει να αποδώσει πιστά το πρωτότυπο,δίνοντας μικρότερη σημασία στη μορφή.
Ο Χουρμουζιάδης πάλι ακολουθεί το δρόμο της έμμετρης ομοιοκατάληκτης απόδοσης επινοώντας,όπως δηλώνει κι ο ίδιος, ένα ανύπαρκτο στην ποιητική μας παράδοση δίστιχο,αποτελούμενο από τον καζαντζακικό δεκαεπτασύλλαβο και τον δημοτικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
Προσωπικά προσπάθησα να μη χρησιμοποιήσω το ίδιο μέτρο σε όλα τα επιγράμματα και να τα παρουσιάσω με μια μετρική ποικιλία,που κάθε φορά σχεδόν μου υπαγορευόταν από τις ανάγκες του ίδιου του ποιήματος.
Μου άρεσε αυτό που κάνει ο κύριος Σαραντάκος στην ιστοσελίδα του,δίνοντας παράλληλα διαφορετικές αποδόσεις για το ίδιο επίγραμμα.
Θα μου επιτρέψετε να το κάνω κι εγώ για κάποια επιγράμματα εδώ,συμπεριλαμβάνοντας και τη δική μου απόδοση,όχι από κάποια αίσθηση ίσης αξίας απέναντι στους άλλους δοκιμασμένους μεταφραστές,αλλά για να γίνει ευκρινέστερη η όποια διαφοροποίηση της προσέγγισής μου.
ΠΛΑΤΩΝ, V 78
Τήν ψυχήν, Αγάθωνα φιλών, επί χείλεσιν έσχον.
ήλθε γάρ η τλήμων ως διαβησομένη.
Ν. Χουρμουζιάδη:
Φιλώντας τον Αγάθωνα μου ανέβηκε η ψυχή ως τα χείλη:
ήρθε η ταλαίπωρη για να διαβεί εκείνου την πύλη
Β. Λαζανά:
Στα χείλη του Αγάθωνος πλανιόταν η ψυχή μου,ως τον φιλούσα.
αυτό ποθούσε η δύσμοιρη:Για πάντα εντός του να εισδύσει.
Ι. Ν. Κυριαζή:
Φιλώντας τον Αγάθωνα, στα χείλη ήρθες ,ψυχή μου,
για να περάσεις από εκεί σ’ εκείνον, δύστυχή μου…
ΑΓΝΩΣΤΟΥ,V83
Είθʼ άνεμος γενόμην, σύ δʼ επιστείχουσα παρʼ αγάς
στήθεα γυμνώσαις,καί με πνέοντα λάβοις.
Ν. Χουρμουζιάδη:
Αχ, να γινόμουν άνεμος, κι εσύ μέσα στο φως λουσμένη
να έτρεχες και το στήθος σου γυμνό να μ’ ανασαίνει.
Β. Λαζανά:
Είθε να γινόμουν άνεμος και όταν στο σπίτι σου θα επέστρεφες ,ω κόρη,
το στήθος σου να γύμνωνες.Και την πνοή μου να δεχόσουν στις πτυχές του.
Ι. Ν. Κυριαζή:
Αέρας στην ακρογιαλιά που περπατάς αν γίνω,
πνοή στα στήθη τα γυμνά εμένα θα σου δίνω.
ΡΟΥΦΙΝΟΣ, V 60
Παρθένος αργυρόπεζος ελούετο,χρύσεα μαζών
χρωτί γαλακτοπαγεί μήλα διαινομένη.
πυγαί δʼ αλλήλαις περιηγέες ειλίσσοντο,
ύδατος υγροτέρω χρωτί σαλευόμεναι.
τόν δʼ υπεροιδαίνοντα κατέσκεπε πεπταμένη χείρ
ουχ όλον Ευρώταν,αλλʼ όσον ηδύνατο.
Ν. Χουρμουζιάδη:
Λουζόταν η ασημόποδη παρθένα και τα ώριμα μήλα
των απαλότατων μαστών της τη δροσιά ρουφούσαν
κι οι ολοστρόγγυλοι γλουτοί της σε άμιλλα κυκλοδρομούσαν
καθώς το δέρμα,σαν νερό καθάριο,αναρριγούσε.
Και τεντωμένο το ένα χέρι της έσκεπε τα καμπύλα
του Ευρώτα της-όχι όλον,μόνον όσο μπορούσε.
Ι.Ν. Κυριαζή
Λουζόταν κι έπεφτε νερό στου κοριτσιού τα στήθια
που σάλευαν,μήλα χρυσά, στο γαλατένιο σώμα.
Πώς οι γλουτοί της τρίβονταν και μοιάζανε,αλήθεια,
να είναι πιότερο υγροί κι απʼ το νερό ακόμα…
Φουσκώνει ο Ευρώτας της, μπροστά το χέρι βάζει
μα όσο και να ήθελε όλον δεν τον σκεπάζει…
Φίλε Σωκράτη,τα λόγια σου με τιμούν και σ’ευχαριστώ πολύ..
Μα δεν τολμώ να επιχειρήσω αυτό που μου παρήγγειλες,όχι μόνο από σεβασμό στον Ελύτη,μα κι επειδή κάτι τέτοιο θα είχε νόημα,μόνο αν έτσι θα παρουσίαζα στους αρχαίους Έλληνες την ποίηση του νομπελίστα μας.Με άλλα λόγια η μετάφραση καλύτερα να επιτελεί ένα λειτουργικό ρόλο και να μη μετατρέπεται σε μια χειρονομία γλωσσικής επίδειξης.
Κύριε Παστάκα,
η πρότασή σας με τιμά και σας ευχαριστώ πολύ.
Μα θα προτιμούσα να δουλέψω στο μέλλον αθόρυβα και κάτω από το διακριτικό φως της λάμπας μου…Η προδημοσίευση θα έμοιαζε με έναν διακεκομμένο οργασμό.:)
Ευχαριστώ και πάλι όλους τους σχολιαστές που με ενθαρρύνουν να συνεχίσω…
Δεν ξέρω αν ο φίλος που σου χάρισε την Παλατινή του Ν. Χουρμουζιάδη σου έγραψε κάποια αφιέρωση συνοδευτική του δώρου του μα αν βρισκόμουν στη θέση του, έτσι θα σου αφιέρωνα:
Για να διδαχθεί ο Ν.Χουρμουζιάδης ( και όχι μόνον αυτός) από Σένα…
Κι αυτό όχι επειδή υποτιμώ τις δουλειές των προαναφερομένων μεταφραστών. Μα γνωρίζοντας πως η λιτότητα και πυκνότητα των επιγραμμάτων καθιστά την όποια μεταφραστική τους απόδοση ένα εξαιρετικά δύσβατο πόνημα , νιώθοντας πως στόχος της μετάφρασης δεν είναι μόνο το γράμμα του κειμένου αλλά κυρίως η ψυχή του, συνειδητοποιώντας ότι η απέραντη αγάπη σου για την Ποίηση είναι αυτή που σου παρέχει τη δυνατότητα να αφουγκράζεσαι την “ανάσα”του αρχαίου δημιουργού, διαπιστώνοντας πως η εξαιρετική γλωσσική σου επάρκεια και διαίσθηση φέρνουν στο φως αυτές τις αποδόσεις -κοσμήματα της τέχνης του λόγου ,
θα ευχηθώ ξανά:
Είθε σύντομα η δουλειά σου να στολίσει τις βιβλιοθήκες μας και να διακτινιστεί στο ποιητικό γαλαξιακό σύμπαν…
Την Καλησπέρα μου σε όλους
Κ. Παστάκα ,
Συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία σας να αφιερωθεί η συγκεκριμένη στήλη στην αρχαία ελληνική γραμματεία και στην εμπνευσμένη πένα του Ιωάννη Ν. Κυριαζή.
Δε θα ήταν δυνατόν το ποιείν να ονομάζεται “ποιείν” και να μη διαθέτει μια τέτοια ξεχωριστή στήλη!
Με ισχυρό ενδιαφέρον αναμένουμε τις νέες αναρτήσεις.
Καλημέρα
Αγαπητοί Παλατινόφιλοι, πρώτη φορά παίρνω μέρος σε τέτοιου είδους συζητήσεις. Άλλωστε πολύ λίγο χρόνο διαθέτω μπροστά στον Η.Υ. Αφορμή στάθηκε η αναφορά στο όνομά μου από τον κ. Κυριαζή, όπως με πληροφόρησε ο γιος μου και μετά το διαπίστωσα ο ίδιος προσωπικά. Αφού ευχαριστήσω τον κ. Κυριαζή για τα θετικά σχόλιά του θα συμφωνήσω μαζί του ότι είναι παρόμοιος ο τρόπος που αποδίδουμε έμμετρα στη νεοελληνική τα επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας. Πληροφοριακά σας αναφέρω ότι εκτός από το ΠΙΕ ΚΑΙ ΕΡΑ που στο πρώτο μέρος περιλαμβάνει διάφορα επιγράμματα και στο δεύτερο τα συμποτικά, με τον ίδιο τρόπο έχω «διασκευάσει» και τα εκατό πρώτα ερωτικά επιγράμματα στο βιβλιαράκι ΣΥΝΙΣΤΩΡ ΑΛΑΛΗΤΩΝ. Όλα τα βιβλία μου είναι «χειροποίητες» αυτοεκδόσεις που διακινούνται μέσω φίλων. Συμπατριώτες μου από την Αιτωλοακαρνανία και φίλοι μου από την Αθήνα μου αφιέρωσαν μια βραδιά στη ΣΤΟΑ του ΒΙΒΛΙΟΥ την Παρασκευή 30-1-2009 όπου έγινε αναφορά και στην ενασχόλησή μου με την Παλατινή Ανθολογία. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο διαδίκτυο.
Σήμερα 7-2-2009 καταθέτω τη δική μου «εκδοχή» στα V 78, V 304, XI 30, XI 108 και V 60 που έχει μεταφράσει και ο κ. Κυριαζής και το επίγραμμα V 115 που αναφέρει ο κ. Σαραντάκος στο δικό του σάιτ.
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία, Άρης Μπιτσώρης Θεσσαλονίκη.
ΠΛΑΤΩΝ V 78
Φιλούσα τον Αγάθωνα
εχτές πάνω στο στρώμα
και την ψυχή μου ένιωσα
να έρχεται στο στόμα.
Ήρθε η καημένη η ψυχή
με θέρμη και με βιάση
λες κι ήθελε από μένανε
σ’ εκείνον να περάσει.
ΡΟΥΦΙΝΟΣ V 60
Παρθένα με λευκούς μηρούς
λουζόταν στο ποτάμι
και το νερό κατέβαινε
ίδια υγρή παλάμη
στου στήθους τα χρυσόμηλα
που σάλευαν με χάρη
πάνω στο σώμα το λευκό
π’ άντρας δεν το ’χει πάρει.
Πίσω οι γλουτοί λικνίζονταν
λες κι έκαναν σινιάλο
καθώς ετρίβοντο υγροί
ο ένας με τον άλλο.
Ο Ευρώτας φούσκωνε μπροστά
και σαν καρδιά χτυπούσε
κι αυτή δειλά τον σκέπαζε
όχι όλο, όσο μπορούσε.
ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ V 13
Τα εξήντα κλείνει η Χαριτώ
μα οι πλεξούδες μαύρες
και τα γυμνά τα στήθη της
εκπέμπουν νιότης αύρες.
Οι ρόγες των βυζιών στητές
δέρμα χωρίς ρυτίδα
γεμάτο χάρες και γητειά
λες κι είναι κορασίδα.
Σεις εραστές που κόψατε
των πόθων τους χαλκάδες
ελάτε και μην σκέφτεστε
των χρόνων τις δεκάδες.
ΑΓΝΩΣΤΟΥ V 304
Άγουρη δε με δέχτηκες,
σαν έγινες σταφύλι
με έδιωξες, δε μου ’δωσες
φιλί απ’ τα δυο σου χείλη.
Ελπίζω να μη μ’ αρνηθείς
σ’ ετούτη την παρτίδα
και δώσε μου τουλάχιστον
μια ρόγα από σταφίδα.
ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΧΙ 108
Δυο πήχες είναι ο Κόνωνας
μα έχω μια απορία
γιατί αυτός παντρεύτηκε
τετράπηχη κυρία;
Στην κλίνη τα ποδάρια τους
οι δυο τους άμα ισιάσουν
τα χείλη βρες του Κόνωνα
που πρόκειται να φτάσουν.
ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ V 115
Δημώ απ’ την Πάφο αγάπησα
παράξενο δε λέω
κι από τη Σάμο μια Δημώ
τίποτα το σπουδαίο.
Κι από τη Νάξο μια Δημώ
κι αυτό δεν είναι αστείο,
στο Άργος τέταρτη Δημώ
μετά απ’ αυτές ελκύω.
Φαίνεται πως μ’ ονόμασαν
Φιλόδημο οι Μοίρες
αφού κοντά σε μια Δημώ
ο πόθος φέρνει γύρες.
Εξαιρετική δουλειά κύριε Μπιτσώρη!!!
Νομίζω πράγματι ότι συγκλίνουμε στο πνεύμα της απόδοσης των επιγραμμάτων.
Ευχής έργον είναι οι τόσες διαφορετικές προσεγγίσεις να οδηγήσουν τελικά στην ανανέωση του αναγνωστικού ενδιαφέροντος για την Παλατινή Ανθολογία…
Εφόσον εκδοθεί το σύνολο των διασκευών μου ,θα επιθυμούσα να σας αποστείλω,τιμής ένεκεν,ένα αντίτυπο.
Για περαιτέρω επικοινωνία, το email μου είναι kyriaz@sch.gr
Με εκτίμηση
Ι. Ν. Κυριαζής
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=292558224256901&set=a.280824892096901.1073741827.100005081773334&type=3