Φωτογραφία: Βάσια Αναγνωστοπούλου

Ο Κλείτος Κύρου παραμένει ένας ποιητής προς ανάγνωση και κυρίως προς ανακάλυψη. Ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς ποιητές και μεταφραστές της Θεσσαλονίκης με περιορισμένο σε έκταση αλλά ουσιαστικό ποιητικό έργο. Όπως μαθαίνουμε από την ανέκδοτη συνέντευξή του, που δημοσιεύεται σήμερα στο Ποιείν, επιθυμία του ήταν να είχε αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην ποίησή του και λιγότερο στις μεταφράσεις που έκανε. Προτιμούσε να γράφει στο γραφείο του παρά μακριά από αυτό. Εκτός από το ποιητικό και μεταφραστικό του έργο δεκάδες άρθρα και δοκίμιά του έχουν δημοσιευτεί στα (πολλά) περιοδικά με τα οποία κατά καιρούς συνεργάστηκε. Ο ποιητής Γιώργος Θέμελης έλεγε ότι ο Κύρου κάνει ποίηση «κοινωνικού προβληματισμού από σκοπιά ατομικής συνείδησης». Η συνέντευξη που ακολουθεί είναι μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις του ποιητή και μεταφραστή. Έγινε το 2002 από την φωτογράφο Βάσια Αναγνωστοπούλου, η οποία γράφει και το προλογικό κείμενο. Με την άδειά της τη δημοσιεύουμε.

*  *  *

Για τον Κλείτο, έβαλα τον μπαμπά μου να με πάει στη Θεσσαλονίκη. Ήθελα να τον συναντήσω, με αφορμή μία σχολική εργασία που αφορούσε τη συλλογή του “Κραυγές της Νύχτας”. Δε μιλούσε πολύ. Ήταν κλειστός και λακωνικός. Αγαπηθήκαμε από την πρώτη στιγμή, γιατί μοιάζαμε. Γνώρισα τη γυναίκα του και την κόρη του. Κάθε φορά που πήγαινα στη Θεσσαλονίκη τους επισκεπτόμουν. Κάθε φορά που ερχόταν στην Αθήνα συναντιόμασταν. Ήταν ο αγαπημένος μου. Η φωτογραφία αυτή, στόλιζε το γραφείο του, και ήταν αυτή με την οποία τον αποχαιρέτησε η οικογένειά του. Έφυγε όταν ήμουν στο Εδιμβούργο, και τον έκλαψα σαν παππού μου. Εδώ λείπει η μία μεριά της κασετούλας μου, οπότε ξεκινώ χωρίς ερώτηση.  

Οι ιστορικές αυτές στιγμές απαντώνται σε πολλά ποιήματα δικά μου. Κυρίως, εννοώ οι μεταπολεμικές, οι μετεμφυλιακές εκείνες. Όλο το σύνολο σιγά σιγά καταλαγιάζει και ερχόμαστε στις πρόσφατες δεκαετίες με ένα πιο ήρεμο και κανονικό κλίμα. Η δεύτερη συλλογή που έγραψα -οι «Kραυγές της Nύχτας»- αποπνέουν όλο αυτό φάσμα. Tον αγώνα, αυτό το ζόρι που τραβήξαμε, το κυνηγητό, φαίνεται από διάφορους στίχους, από διάφορες λέξεις. Ήμασταν και δεν ήμασταν εν ζωή.

Το κλίμα αυτό φοβάμαι ότι δεν μπορώ να σου το παρουσιάσω ή να σε κάνω να το νιώσεις. Έχουμε μία ιστορική στιγμή που βγαίναμε στους δρόμους, κάναμε μία διαδήλωση, κραυγάζαμε, τραγουδούσαμε και μας κυνηγούσανε μετά οι Γερμανοί και μπαίναμε σε διάφορα σπίτια. Είχαμε συνέχεια αυτό το κυνηγητό. Οι Γερμανοί δε χωρατεύανε. Σκότωσαν κόσμο και κοσμάκη. Και από τους συναγωνιστές μας πολλοί σκοτώθηκαν, πολλοί πιάστηκαν, πολλοί φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν βέβαια. Γι’ αυτό είμαι σε πολλούς στίχους μου έτσι πολύ… και βίαιος είμαι. Ήταν μια εποχή πάρα πολύ δύσκολη, δεν ξέραμε αν θα ξημερωνόμασταν. Κάναμε διάφορους συνδυασμούς, αν έρθουν και λοιπά, για έναν τρόπο διαφυγής.

Μετά τα πράγματα πήραν έναν πιο ομαλό δρόμο, γι’ αυτό και τα πρώτα μου ποιήματα ήταν κάπως βίαια, κάπως κραυγαλέα. Στα κατοπινά πήρα εκείνη την πορεία που έχει ο χρόνος. Καταλαγιάζεις, ηρεμείς. Βλέπεις τα πράγματα με άλλο μάτι. Εκ του ασφαλούς.

Αφομοιώνεται πλήρως η προσωπική περιπέτειας στην ιστορική στιγμή, στις Κραυγές της Νύχτας; Αν γραφόταν σήμερα, θα υπήρχαν κομμάτια κοινά;

Κάθε πράγμα στον καιρό του. Αυτά που έγιναν στη δεκαετία του 40, και τα κατέγραψα εγώ στη δεκαετία του 50 και του 60, θα είναι τραγικό αν τα καταγράψει κανείς σήμερα, δηλαδή ύστερα από 50 χρόνια.

Υπάρχουν κομμάτια που δεν είναι επηρεασμένα από τα ιστορικά γεγονότα;

Υπάρχουν και κομμάτια μη επηρεασμένα.

Ο ΕΠΙΚΗΔΕΙΟΣ (1992) παίχτηκε για πρώτη φορά ως τρίτο μονόπρακτο στο ρεσιτάλ ερμηνείας μονολόγων του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με γενικό τίτλο «Τρεις σε Μοναξιά» (Αυτός και το πανταλόνι του, Ο πανηγυρικός, Ο επικήδειος), Θέατρο Στοά. 

«.. Πρόκειται για ένα μονόλογο ο οποίος μέσα από ένα τηλεφώνημα αποκαλύπτει στην ουσία τη βαθύτερη φύση της φιλοδοξίας και τον τρόμο της αφάνειας.»
« … Με διαύγεια λεκτική, υποβόσκον χιούμορ κι έντονο σαρκασμό, ο συγγραφέας μας δίνει την εικόνα ενός ανθρώπου που ορίζει μακάβρια την επιβεβαίωσή του, που θεωρεί το γεγονός της ανάδειξής του σημαντικότερο ακόμα κι από τη ζωή του, σαν ένα επίτευγμα ανώτερο της ίδιας του της ύπαρξης.»

Μαρία Κυριάκη (ΕΠΙ ΣΚΗΝΗΣ, Οκτώβριος 2014)

`

Ο συγγραφέας Βασίλης Κατσικονούρης συναντά τον Δάσκαλο των Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων. Ένας ελάχιστος φόρος τιμής από ένα σημαντικό εκπρόσωπο της νέας γενιάς συγγραφέων στον Πατριάρχη της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας, Ιάκωβο Καμπανέλλη.

Ο «Επικήδειος» σχολιάζει με καυστικό χιούμορ και σαρκασμό την ματαιοδοξία των ανθρώπων και ιδιαίτερα των ανθρώπων των Γραμμάτων και των Τεχνών, που στο τέλος της ζωής τους ανάβει η σπίθα για υστεροφημία. Παρουσιάζει το δράμα ενός ηλικιωμένου συγγραφέα που διαπιστώνει ότι δεν είχε την αναγνώριση που του άξιζε και προσπαθεί να γίνει γνωστός μετά θάνατον.

Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

Ένα πολύ δημιουργικό ζευγάρι στη ζωή και στην εκπαίδευση, ο Βασίλης Πανόπουλος, διευθυντής στα Ράλλεια Πειραματικά Δημοτικά Σχολεία- διδάκτωρ θεατρολογίας και η Ζοζεφίνα Τζονάκα, δασκάλα με ειδικές σπουδές σε παιδιά με δυσκολίες μάθησης και συνεργάτης του ιδρύματος Λασκαρίδη σε προγράμματα που αφορούν την ένταξη μαθητών με αυτισμό, παρουσίασαν από τις εκδόσεις Αρμός, τη δική τους «θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές» στον «Πλούτο» του Αριστοφάνη συνοδευόμενο από πρωτότυπη μουσική και τραγούδια.

Τι είναι αυτό που σάς οδήγησε στον «Πλούτο» του Αριστοφάνη και δη σε συνεργατική εργασία;

Β.Π.: Πρόκειται για μια ιδέα που γεννήθηκε πριν 20 χρόνια σε παράσταση για παιδιά στα Ράλλεια  Πειραματικά σχολεία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τότε συνέθεσα τις πρώτες μουσικές για τον Πλούτο. Για πολλά χρόνια συζητούσαμε με την Ζοζεφίνα για μια διασκευή αυτού του ιδιαίτερου κειμένου. Όσον αφορά στη συνεργασία μας, έχουν δοκιμαστεί πολλαπλώς και η αντοχή αλλά και η ανοχή του  ενός προς τον άλλον. Δεν είναι εύκολη η συνεργασία, αλλά ούτε κι ακατόρθωτη.

Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «Θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές» και όχι το παραδοσιακό «Θέατρο για παιδιά». Παράλληλα σημειώνετε: «Το θέατρο για ανήλικους θεατές είναι μια σοβαρή υπόθεση των ενηλίκων»…

Ζ.Τ. : Κατά τη γνώμη μας ο όρος «Θέατρο για παιδιά» ή ο ατυχής «Παιδικό θέατρο» εκτιμούμε ότι περιορίζει το ηλικιακό εύρος και αναδεικνύει αυτό που λέμε για «παιδιά Δημοτικού σχολείου». Ο όρος για ανήλικους θεατές διαστέλλει την ηλικία και μπορούμε να πούμε ότι ταιριάζει και στους εφήβους, μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου.

Β.Π. : Συμφωνώ με την Ζοζεφίνα όπως ορίζει τα πράγματα. Μέσα στο συνονθύλευμα των θεατρικών παραστάσεων για παιδιά τολμούμε να πούμε, και από την εμπειρία μας ως εκπαιδευτικοί, ότι λίγες είναι αυτές που απευθύνονται στα παιδιά με ήθος, καλλιτεχνική και παιδαγωγική επάρκεια. Το λέμε, γιατί, όπως τονίζει και ο καθηγητής Θεατρολογίας Θόδωρος Γραμματάς, το θέατρο είναι μια θεατρική πάμμουσος παιδαγωγία που δημιουργεί σκέψη, κρίση, ιλαρότητα και ψυχαγωγία. Αναρωτιόμαστε: όλοι αυτοί οι εμπορικοί θίασοι κατέχουν τους κώδικες του θεάτρου για παιδιά; Τον κώδικα της εμπορικότητας ασφαλώς τον γνωρίζουν.

Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

`

«Το Έπος του Ελ Σιντ», ένα επικό ποίημα της Καστίλης, που διασώζεται σε ένα μοναδικό χειρόγραφο του 14ου αιώνα, περιγράφει σε λογοτεχνική απόδοση το τελευταίο μέρος της ζωής του Ροδρίγο Ντίαθ, ενός φημισμένου Καστιλιάνου μαχητή ο οποίος έζησε κατά το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα. Θεωρείται κορυφαίο έργο της ισπανικής μεσαιωνικής επικής ποίησης, στο ίδιο επίπεδο με το γαλλικό Τραγούδι του Ρολάνδου, το γερμανικό Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν ή το αγγλοσαξονικό Μπέογουλφ με το ήθος του να βρίσκεται πολύ πιο κοντά στον βυζαντινό Διγενή Ακρίτη. Για πρώτη φορά το έργο αυτό παρουσιάζεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μεταφρασμένο απευθείας από το πρωτότυπο κείμενο και συνοδευόμενο από μια εκτενή εισαγωγή και σχόλια (εκδόσεις ρώμη). Οι συντελεστές αυτού του σπουδαίου εκδοτικού εγχειρήματος, Ιωάννης Κιορίδης, Στέργιος Ντέρτσας και Αλμπέτρο Μοντανέρ μιλούν για τον μεταφραστικό και επιστημονικό «άθλο» τους.

Ποιο είναι το ιστορικό της γνωριμίας και συνεργασίας σας;

Στ. Ντέρτσας: Η πρόταση έγινε από τον Ιωάννη Κιορίδη τον Ιούνιο του 2014 στη Θεσσαλονίκη, όταν εγώ ήμουν σπουδαστής του ΕΑΠ κι εκείνος καθηγητής μου. Βρήκα την ιδέα γοητευτική, αλλά επειδή ήξερα το έργο και τις δυσκολίες του η πρώτη σκέψη που έκανα μου έλεγε πως θα ήτανε εξαιρετικά δύσκολο να καταφέρουμε να φτάσουμε εκεί που θα θέλαμε για να μην αδικήσουμε ένα τόσο εμβληματικό έργο. Μεταφράζοντας τους πρώτους 100-200 στίχους όμως, και  ξέροντας πως θα έχουμε σε όλη τη διάρκεια την υποστήριξη του Αλμπέρτο Μοντανέρ  που γνωρίζει όσο λίγοι το έπος, άρχισα να πιστεύω πως είναι εφικτό. Κι αυτό έγινε μια ακλόνητη πεποίθηση όσο προχωρούσαμε. Εντέλει  θεωρώ, παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην πορεία,  πως το τελικό αποτέλεσμα ήτανε πολύ καλύτερο από όσο είχαμε τολμήσει να φανταστούμε στην αφετηρία αυτής της περιπέτειας.

Για πρώτη φορά η ελληνική μετάφραση γίνεται απευθείας από το πρωτότυπο ισπανικό κείμενο μολονότι το έργο έχει εδώ και πολλά χρόνια γνωρίσει πολλές εκδόσεις και μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες. Πού αποδίδετε αυτή την «καθυστέρηση»;

Ι. Κιορίδης: Η μεγάλη πλειονότητα του ελληνικού κοινού γνωρίζει τον Ελ Σιντ μέσα από τη γνωστή χολιγουντιανή ταινία με πρωταγωνιστές τον Τσάρλτον Ήστον και τη Σοφία Λώρεν. Λίγοι, όμως, ξέρουν πως αυτή η εικόνα δεν έχει καμία σχέση με αυτήν που μας προσφέρει το Έπος που μεταφράσαμε, κορυφαίο έργο που χρονολογείται περίπου στα 1200 μ.Χ. Παρά την ύπαρξη αξιόλογων και ικανών μεταφραστών της ισπανόφωνης λογοτεχνίας στη χώρα μας, δεν είχε αποτολμηθεί έως τώρα η μετάφραση του εν λόγω έργου κατευθείαν από το πρωτότυπο κείμενο. Νομίζω πως οι κυριότεροι λόγοι είναι οι εξής: πρώτα απ’ όλους η ιδιαίτερα απαιτητική γλωσσική μορφή του κειμένου που απέχει σημαντικά από την εικόνα που έχουμε σήμερα για τα ισπανικά. Ρηματικοί τύποι, ιδιωματισμοί, η ιδιότυπη για μας ρίμα, παντελώς άγνωστες λέξεις, στρατιωτικοί όροι, όλα αυτά τα στοιχεία απαιτούσαν πλήθος υποσημειώσεων προκειμένου να δοθεί στον αναγνώστη μία πλήρης εικόνα της εποχής και του έργου. Δεν αρκούσε μία απλή μετάφραση του ποιητικού κειμένου. Τέλος, ρόλο έπαιξε και το μικρό ενδιαφέρον που αποδίδεται στη χώρα μας σε έργα της πλούσιας ισπανικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας, σ’ αυτά δηλαδή που τοποθετούνται πριν από τον Κιχώτη, από τον 12^ο ως τον 15^ο αι. μ.Χ.

Το έργο ανήκει στο λογοτεχνικό είδος των ηρωικών ασμάτων του μεσαιωνικού τύπου της επικής ποίησης και αφηγείται την τελευταία περίοδο της ζωής ενός υπαρκτού ήρωα, του Ροδρίγο Ντίαθ.  Σε ποιο βαθμό η αληθινή ιστορία συναντά τη λογοτεχνία;

Αλ. Μοντανέρ: Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ιστορία διηγείται τα πράγματα όπως αυτά έγιναν, ενώ η ποίηση όπως θα μπορούσαν να είχαν γίνει, «κατὰ τὸ εἰκὸς ἢ τὸ ἀναγκαῖον». Αυτό σημαίνει πως το επικό ποίημα, όπως κάθε λογοτεχνικό κείμενο, διαθέτει μία αξιοσημείωτη ελευθερία κατά την προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων. Στην περίπτωση του αυτού του έργου μπορούμε να κάνουμε λόγο για μία εικόνα ισορροπημένη, υπό την έννοια ότι το πρώτο μέρος, που σχετίζεται με τη συμφιλίωση του Σιντ με τον βασιλιά Αλφόνσο, βρίσκεται αρκετά κοντά στα ιστορικά γεγονότα της εξορίας του Ροδρίγο Ντίαθ. Αντίθετα, το δεύτερο μέρος, που αφηγείται την αντιπαράθεση ανάμεσα στον Σιντ και τους γαμπρούς του, είναι απολύτως φανταστικό. Συνεπώς ο ποιητής ξέρει να τα διηγείται όλα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι το ίδιο πιστευτά τόσο τα σημεία που διαθέτουν ιστορική βάση, όσο και αυτά που ο ίδιος επινόησε.

Η Creatists παρουσιάζει από 6 Μαρτίου 2020 κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21:00 στο Μπάγκειον τους «Πιστωτές», μια ανατρεπτική παράσταση, σε διασκευή και σκηνοθεσία Χρήστου Προσύλη, βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Αυγούστου Στρίντμπεργκ.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Με μία ανατρεπτική διασκευή, όπου η δράση μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή, η «τραγικοκωμωδία» αυτή, περιγράφει τη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι και την πρώην συζυγική σχέση της ηρωίδας. Οι ήρωες κινούνται με αδυσώπητη μανία σε ένα ιδιαίτερο ψυχολογικό παιχνίδι κυριαρχίας, που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της ερωτικής σχέσης, και γίνεται βαθιά υπαρξιακό.

Το ιδιαίτερο στοιχείο σε αυτή την προσαρμογή, είναι ότι το ρόλο του πρώην συζύγου, τον αντικαθιστά πάνω στο ίδιο μοτίβο, στον ίδιο μύθο, ο ίδιος ρόλος όχι ως άντρας, αλλά ως γυναίκα σύζυγος. Η προσέγγιση αυτή μεταφέρει έτσι τη σύγκρουση σε άλλο επίπεδο. Από σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο, στη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και την πρώην σύζυγο από μία προηγούμενη σχέση δύο γυναικών παντρεμένων μεταξύ τους.

`

*********************************
`

Σκηνοθετικό – Συγγραφικό Σημείωμα:

Οι “Πιστωτές” (1889) είναι ένα ιδιαίτερο μονόπρακτο θεατρικό έργο, «τραγικοκωμωδία» όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, που ασχολείται με την ιδιότυπη ερωτική σχέση, ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο της ηρωίδας με το όνομα Τέκλα. Η Τέκλα είναι συγγραφέας, και ο σύζυγός της ο Άντολφ, είναι εικαστικός καλλιτέχνης. Στο έργο του Στρίντμπεργκ, το τρίτο πρόσωπο είναι ο Γκούσταβ, ο πρώην σύζυγος, ένας καθηγητής γυμνασίου.

Το ιδιαίτερο στοιχείο στην εν λόγω προσαρμογή, είναι ότι το ρόλο του πρώην συζύγου Γκούσταβ, τον αντικαθιστά πάνω στο ίδιο μοτίβο, στο ίδιο κείμενο, ο ίδιος ρόλος όχι ως άντρας, αλλά ως γυναίκα σύζυγος, την οποία ονομάσαμε Αμάντα. Η προσέγγιση αυτή μεταφέρει έτσι τη σύγκρουση σε άλλο επίπεδο: από σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο, στη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και την πρώην σύζυγο από μία προηγούμενη  σχέση δύο γυναικών παντρεμένων μεταξύ τους.