Erich Fried – Μετατρέποντας την τέχνη σε έναν τρόπο δημόσιας και ηθικής παρέμβασης ή Μια ηθική ποιητική πόλη που χρειάζεται «κεφάλια αγύριστα»

Αυτή η εισαγωγή θα ‘ναι για τον ποιητή Erich Fried (1921-1988) και οι επόμενες σελίδες θα προσπαθήσουν να γίνουν πόλη που θα ‘χει το όνομά του. Αποσπασματική. Θρυμματισμένη πόλη. Μια πόλη στην οποία φυσικά και μπορείς να χαθείς, γράφει στην εξαιρετική εισαγωγή του ο Άκης Παραφέλας, ένας εκ των δύο μεταφραστών του Fried,  προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την είσοδο μας στον κόσμο του Fried, ποιητή που το έργο του αποτελεί προέκταση της ζωής του και με την ζωντανή φύση της δημιουργίας του καταφέρνει να γίνει και προέκταση οικουμενική.

Η πρόταση να αφιερωθούν οι επόμενες σελίδες σε έναν θρυμματισμένο, αποσπασματικό χώρο, μια πόλη με το όνομά του, αντικατοπτρίζει την ίδια τη φύση της ποίησής του — πολυδιάστατη, γεμάτη αντιφάσεις, σκληρή και τρυφερή, βαθιά ανθρώπινη αλλά και αμείλικτα πολιτική. Εντέλει ζωντανή, πάντα παρούσα και παλλόμενη και μη εγκλωβισμένη.  Όπως οι αινιγματικοί δρόμοι μιας μεγάλης πόλης, οι στίχοι του Fried ανοίγουν ασταμάτητα νέες διαδρομές, αφήνοντας περιθώριο στους αναγνώστες τουνα χαθούν και κατά ένα περίεργο τρόπο να σωθούν ταυτόχρονα.

Για μια σύντομη περιήγηση λοιπόν πάνω στην εξαιρετικά δομημένη και περίτεχνη περιήγηση της εισαγωγής του Άκη Παραφέλα και παράλληλα στην μετάφραση των ποιημάτων του Fried με εκείνης της μετάφρασης επίσης του Γιώργου Λίλλη, θα διακινδυνεύσω μια αρχιτεκτονική μιας συνοικίας μέσα στην πόλη Fried όπως και την συνέλαβε στην εισαγωγή του ο Άκης. Ας την ονομάσουμε συνοικία ή αν προτιμάτε κλειστή κοινότητα λόγω και της προσωπικής αισθητικής που θα διαμορφώσω με πιο σύντομη εσωτερική συνοχή για την παρουσίαση της ανθολογίας «κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης» (εκδ. Ενύπνιον, 2024).

Η συνοικία αυτή θα αποκαλύψει ελάχιστα δυστυχώς κομμάτια από το ποιητικό βίωμα του ποιητή Erich Fried λόγω συντομίας. Άλλωστε η ποίησή του, μοιάζει ανεξάντλητη ώστε να ειπωθούν τα πάντα και δεν προσφέρει πάντοτε διαδρομές ευθύγραμμες. Η συνοικία αυτή πρέπει να χωρέσει κάποιες ελάχιστες σκέψεις και για την επιλογή της μετάφρασης του, πέραν της διαχρονικότητας και της επικαιρότητας των στίχων του.

Καταρχάς η επιλογή ενός ποιητή από έναν μεταφραστή, στην προκειμένη από δύο, δεν είναι απλή υπόθεση. Πέρα από τον περιορισμό των λέξεων και της πολυσημίας τους, του ρυθμού, των μεταφορών, των υπαινιγμών, των πολιτισμικών στοιχείων, της ίδιας της ιστορικότητας της μεταφραζόμενης γλώσσας εν γένει, απαιτείται και μια καλλιτεχνική ευαισθησία για την αναδημιουργία. Πολλές φορές σε τέτοιες επιλογές μετάφρασης, οι μεταφραστές νιώθουν έναν άρρηκτο δεσμό με τους στίχους του ποιητή που προτίθενται να μεταφράσουν. Η σύνδεση αυτή κάποτε διαφαίνεται και στο ίδιο το έργο τους, αν είναι ποιητές και οι ίδιοι, που στην προκειμένη και πάλι, γνωρίζουμε πως είναι. Και γι΄ αυτούς που επίσης γνωρίζουν το ποιητικό έργο των δύο μεταφραστών, θα διαπιστώσουν ότι κάποιες ιδέες, ανησυχίες και κοινές σκέψεις του μεταφρασμένου ποιητή διαπερνούν και το δικό τους έργο.

ΕΛΕΓΕΙΟ

Φανταστείτε ένα δέντρο με τα κλαδιά του προς τα μέσα,

πνιγμένο από την ίδια του την ανέφικτη κορυφή

που αιχμάλωτο φέρει- ακυρώνοντάς του-

τον καρπό τον άλουστο απ’ τον ίσκιο του.

Αυτό είμαι εγώ. Η μοναξιά δίχως χέρια.

Μια θάλασσα που, ξυπνώντας, είναι κιόλας αμμουδιά,

πεθαίνοντας απλά κάτω από την ίδια κραυγή

που φαντάστηκε ότι αφήνει μες στους κυματισμούς της.

Εγώ ερχόμουν

για να ‘μαι ρίζα ν’ ανέβει στο όνειρο,

για να ‘μαι σκοτεινιά να μοιράζομαι

στο γαλήνιο βασίλειο των ονείρων μου.

Ανέβαινα και βρήκα αυτόν τον θάνατο

του να μην είμαι άλλο από το δέντρο που έγκλειστη

κουβάλαγε την απραγματοποίητη Άνοιξη του,

την ανώφελη θαλερότητα των ανέφικτων κλαδιών του

που δεν θ´ αντικρίσουνε τ’ αστέρια ποτέ.

Αυτό είμαι και τίποτα άλλο. Ρίζα γυμνή.

Ένα ταξίδι που νόμιζε πως κινούταν

προς τη διάφανη πυρά του ρόδου

κι έμεινε στην απαρχή της, τη στάχτη,

πιο πολύ από ποτέ στο φυτό

από τότε που πίστεψε ότι θ’ ανέβει

την αγγελική κλίμακα.

Κι αισθάνομαι αυτό που αισθάνεται ένα όνειρο

όταν πάει ν’ ανθίσει και παρασυρμένο είναι

από τα ίδια τα μάτια που τ’ ονειρεύονται.

Είμαι αυτή που τίποτα δεν κατείχε. Η σκοτεινή

απελπισμένη μοναξιά η φριχτή

που ποτέ δεν γνώρισε τα ίδια τα χέρια της

ούτε τα ξεχείλισε με κλάματα ή με γλυκύτητα.

Που δεν πιστεύει στη φωνή της που ακούγεται,

αφού δεν είναι δική μου φωνή… Κι ετούτο το ποίημα

δεν καν ένα κλαδί… Δεν είναι καν

μια υποψία της κρυφής μου σκιάς.

Που απλά έμεινε εδώ με τον ίδιο τρόπο

που μένει κάποιες φορές στην όχθη της θάλασσας

-μαρτυρία θανάτου κι εγκατάλειψης-

ο φωτεινός σκελετός ενός μαργαριταριού.

Κομμένο λουλούδι

Πάρε μου την τρέλα μέχρι εκεί,

που το αγέρι θα σε βγάλει,

λουλούδι, που με τραγούδι είχες κοπεί,

μα σε πετάξανε αφηρημένα, πάλι.

-Πάρε μου την τρέλα μέχρι εκεί,

που το αγέρι θα σε βγάλει!

Σαν τ’ άνθος, που κάτω έχουν ρίξει,

έτσι και η αγάπη φεύγει.

Το χέρι που σ’ είχε τότε αγγίξει,

τώρα το δικό μου τ’ αποφεύγει.

– Σαν τ’ άνθος, που κάτω έχουν ρίξει,

έτσι και η αγάπη φεύγει!

Τ’ αγέρι, λουλούδι μου φτωχό,

στο τέλος πια θα σε ξεράνει,

για μια στιγμή τόσο ζωντανό,

μ’ αύριο το χρώμα θα ‘χει ξεθυμάνει.

– Τ’ αγέρι, που θα σε ξεράνει, αυτό

και την καρδιά μου ας μαράνει!

Η καρδιά μου δεν χτυπάει πια

ρέει σαν ποτάμι.

Κολύμπα

κολύμπα

πήδα

ταλαντεύσου

στο αγκίστρι.

Ψάχνω για παπούτσια

ψάχνω για πόδια.

Φωνητική του πόνου

μεταγραφή της μνήμης

στίξη του θανάτου

γραμματική της αγάπης.

Η ζωή είναι σύμπτωση

ο θάνατος είναι σύμπτωση

η αγάπη είναι νομοτέλεια.

Το λιωμένο μανταρίνι τ’ ουρανού

λιώνει όπως η καρδιά.

Έπεσα σε κόμμα της δικής μου πρότασης

κι όσο ταλαντεύομαι εδώ

σαν λέξη – ψάρι

βάλτε για χατίρι μου μια τελεία.

Ένα φευγαλέο πάθος

Απαγορεύονται τα γέλια, τα παιχνίδια,

με κομμένη ανάσα ας δώσουμε ζοφερό φιλί.

Τόσο ήσυχα και πένθιμα

όπως το Θάνατο φιλάει η Ζωή.

Τώρα στη σιωπή του τάφου,

το χέρι μου σφίγγει αυτό το στήθος τ’ απαλό,

ενώ η τόση σου περιπάθεια

με κάμωμα με ξεγελάει τρυφηλό.

Όταν όμως το πρωί έρθειεπιτέλους

και να χωριστούμε πρέπει, το πάθος μας πια ψυχρό,

θα σκεφτείς τι νέο φτερό η ρούχο

θ’ αγοράσεις με το μικρό κομμάτι μου από χρυσό.

Και  θα ονειρεύομαι πράσινες αλέες,

όπου μικρά πλάσματα μεσ’ στη λαχτάρα,

μάτια λαμπερά στήνουν ανάμεσα στα φύλλα,

μέχρι άντρες να περάσουν μ’ άλογα και κάρα.