Πριν κατανοήσει κανείς την εξέλιξη ενός ποιητή, ωφέλιμο και διαφωτιστικό για την πορεία του είναι να ξαναδεί παλαιότερα ποιητικά πονήματά του. Εκεί μπορεί να ανακαλύπτει τη ρίζα θαυμάσιων, ατελείωτων εικόνων, ήχων και συλλογισμών, όπως στην περίπτωση του Παναγιώτη Ι. Ηλιόπουλου. Η γραφή του στην πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο Ο Επιών Καιρός, σε απαγάγει από την πραγματικότητα, μεταφέροντάς σε πότε σε αρχαίο σκηνικό με προφητείες, χρησμούς, θεούς που κυριαρχούνται από τα πάθη τους, πότε σε οργιώδεις σκηνές, αντάξιες ενός σαιξπηρικού Ονείρου θερινής νυκτός, με πρωταγωνιστές μυθικά πλάσματα και ποικίλα ξωτικά. Σε τούτο το σκηνικό, τα δέντρα, τα φύλλα, ο ήλιος, η σελήνη προσωποποιούνται, τα δε ζώα ανθρωποποιούνται.

Ο ποιητής ανοίγει και κλείνει δίπτυχες πόρτες μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, εκστασιάζεται, εκτινάσσεται σε αστρικά ταξίδια σε χρόνια αθωότητας. Ενταγμένος στην κυρίαρχη φύση, με τα επιμέρους στοιχεία της, και σεβόμενος τους νόμους της, συνδιαλέγεται μαζί της, αναζητώντας τη γνώση για τα μυστικά της ζωής, του έρωτα, του θανάτου, αναγνωρίζοντας μια αέναη προγονική πάλη, όπως στο ποίημα ‘Vergente Mundi Vespere’: «Μ’ αυτό τ’ αλφάβητο της γνώσης, / πετώντας τις παλιές νύχτες που καίγονταν, / δίχως το κέρδος της ελπίδας, / κέρδιζαν πάντοτε οι πρόγονοί μας / που εύρωστα ζούσαν».

“Σε αναζήτηση της αρρώστιας του κόσμου”

Αυτό το πρόσφατο βιβλίο του Κώστα Κουτσουρέλη με προβληματίζει σφόδρα. Ο ίδιος ο τίτλος ηχεί άκρως καταγγελτικός: Ταριχευτήριο Ευρώπη. Ο ταριχευτής είναι ο ποιητής. Μήπως όμως αυτός που ταριχεύει, αγαπάει την Ευρώπη; Γιατί ως να φτάσει στην «ταρίχευση», μετέφρασε πάμπολλους ποιητές της, τα διαβάσματά του είναι κατά το μάλλον και ήττον δυτικοευρωπαϊκά. Έτσι στρώθηκε ο δρόμος ως να φτάσει στην Ταριχευμένη Ευρώπη. Τι άλλαξε;

Ο κόσμος έχει εδώ και χρόνια –και μάλιστα ο δυτικοευρωπαϊκός– γείρει προς τη δύση του (έτσι κι αλλιώς η Δύση δεν πρέπει να δύσει κάποια στιγμή;) και ο Έλιοτ πριν πολύ καιρό είχε πει ότι ο πολιτισμός αυτός αυτοκτονεί. Όταν το έγραφε τον θεωρούσε από τη μεριά του χριστιανού. Γιατί έβλεπε οι πανανθρώπινες αλήθειες του Ευαγγελίου να τινάζονται στον αέρα (ήδη με τους δύο παγκόσμιους πολέμους και τον «ψυχρό» που ακολούθησε). Ο Κ.Κ. στην ποιητική του σύνθεση με τον ομώνυμο τίτλο γράφει:

ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΑΡΓΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΥΜΑΙΑ

Κοιτάζω γύρω μου τους πεθαμένους

Ταριχευμένοι πάνε πάνω κάτω

Στιγμή δεν παύουν όντα κουρντισμένα

Σ’ ένα λιμάνι μισοβουλιαγμένο

Ντεκόρ για ειδύλλια και στο βάθος φάρος

Απέναντι το φρούριο επηρμένη

Σημαία στις επάλξεις αναμνήσεις

Dulce et decorum κάποτε ίτε παίδες

Τώρα προορισμός για αποδράσεις

Γδυτά Σαββατοκύριακα πακέτα

Αμμόλουτρων στον ήλιο all inclusive

Τα ρομποτάκια στη γραμμή σερβίρουν

Το άλλο πρόθυμο ρομπότ εσένα […]

Τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα μέχρι και σήμερα ένα ερώτημα που απασχολεί τη λογοτεχνική κριτική είναι αν υπάρχει σαν είδος η γυναικεία λογοτεχνία ή αν η λογοτεχνία είναι μια και ενιαία.
Λαμβάνοντας υπ’ όψη μας τις ανισότητες που προέρχονται από την πατριαρχία, οι οποίες ήταν εντονότερες αρκετές δεκαετίες πριν, αλλά και συνεχίζουν να υπάρχουν στις μέρες μας, είναι λογικό αυτές να αντανακλούνται στον τρόπο που εκφράζονται οι λογοτέχνιδες, μια και η λογοτεχνία είναι καθρέπτης της κοινωνίας μας.

Έτσι οι γυναίκες θεωρούνταν και ενίοτε θεωρούνται περισσότερο ευαίσθητες, η άμεση έκφραση του σαρκικού έρωτα αποτελούσε για αυτές ταμπού ή επαναστατική ενέργεια, ενώ υπήρχαν και υπάρχουν πλήθος άλλες κοινωνικές κατασκευές που τις διαχωρίζουν από τους άντρες και εισέρχονται στις καλλιτεχνικές δημιουργίες, αντρικές και γυναικείες. Έτσι, για παράδειγμα, δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι η ποίηση της Μυρτιώτισσας είναι γραμμένη από άντρα. Χωρίς να έχει κλείσει το παραπάνω θέμα, τα τελευταία χρόνια εξετάζεται και η κατηγορία της κουήρ λογοτεχνίας.

Έτσι, κατ’ αναλογία του κλάδου της φεμινιστικής κριτικής, αναπτύχθηκε στο εξωτερικό η κουήρ κριτική, που εξετάζει τα στοιχεία ομοφυλοφιλικής λογοτεχνίας που όχι μόνο υπάρχουν σήμερα αλλά υπήρχαν και σε δημιουργήματα παλιότερων εποχών. Αυτή λαμβάνει υπ’ όψη τις σύγχρονες θεωρίες όπως η μεταμοντέρνα, αντιουσιοκρατική ρευστότητα της ταυτότητας και η αποδόμηση του διπόλου αρρενωπότητας- θηλυκότητας.  Αν όμως υπάρχει σαν είδος η κουήρ λογοτεχνία ποια είναι τα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν και την κατηγοριοποιούν; Κατ’ ανάλογο τρόπο με την εξεταζόμενη γυναικεία λογοτεχνία οι κοινωνικές συνθήκες είναι ένας καθοριστικός παράγοντας από τον οποίο πηγάζει η εν λόγω κατηγορία.

Ο Νικόλας Κουτσοδόντης, εκφραστής αυτού του ρεύματος στην Ελλάδα, έχει συνεπιμεληθεί την πρόσφατη ανθολογία Ελληνικής κουήρ ποιήσεως και στην εισαγωγή του μας δίνει τους θεματικούς άξονες του είδους. Σας τους μεταφέρω:

«Συντροφικότητα και εννοιολογήσεις της συγγένειας> Γάμος, τεκνοθεσία, ομογονεϊκότητα> Εργασιακή και ταξική εμπειρία> Ορατότητα> Μορφές βίας και ασφάλεια> Ακτιβισμός> Εθνότητα και μη ετεροκανονική εμπειρία> Αστικό κέντρο / επαρχία και μη ετεροκανονική εμπειρία> Θρησκεία και μη ετεροκανονική σεξουαλικότητα> Νευροδιαφορετικότητα, ψυχική υγεία, αναπηρία και μη ετεροκανονική εμπειρία> Τρανς εμπειρία> Εναλλακτικές αρρενωπότητες και θηλυκότητες, μη δυϊστική αντίληψη του φύλου> Ασεξουαλικότητα> Σεξουαλικές πρακτικές και ταυτότητες»

Στην πρώτη αμιγώς ποιητική του συλλογή με τίτλο «Βαστίλη» από τις εκδόσεις Ενύπνιο επανέρχεται ο Κώστας Κουτρουμπάκης για να μας ξαφνιάσει και πάλι ευχάριστα. Βαστίλη,  τίτλος μεταφορικός, σύγχρονη φυλακή ο κόσμος που όλοι μέσα της ζούμε. Είναι σαφής η προτροπή του ποιητή για κατάληψη και ρήξη και άλωση από την Τρίτη Τάξη για να υλοποιηθούν τα ιδανικά της κατάληψης της πρώτης Βαστίλης το 1789 από τα οποία οι σύγχρονες κοινωνίες απέχουν πάρα πολύ.

Ξεκινά την συλλογή με την κινητήρια δύναμη του ανθρώπου που δεν είναι άλλη από τον έρωτα, με πολύ τρυφερά ολιγόστιχα ερωτικά ποιήματα. Στον τελευταίο στίχο του έκτου ποιήματος γίνεται μετάβαση προς μια στοχαστική και κοινωνική ποίηση και από το επόμενο που έχει ως τίτλο «Σαλονίκη, ξεσαλονίκη» αρχίζουν να γίνονται σαφείς αναφορές στην πόλη την ίδια και κυρίως στα πολιτικά δραματικά γεγονότα που κατά καιρούς την στιγμάτισαν. Στεκόμαστε στο ποίημα αυτό για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ο Κουτρουμπάκης δίνει σαφώς το πολιτικό του στίγμα και τα πιστεύω του και το δεύτερο ότι δίνει με το παράδειγμα του τον δρόμο που οφείλει να έχει η ποίηση στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα επηρεάζοντας και ευαισθητοποιώντας τις ευρύτερες μάζες.

Κατόπιν υμνεί τους ερωτευμένους και τους ελεύθερους, γιατί μόνον οι ερωτευμένοι είναι ελεύθεροι, αλλά η αληθινή ελευθερία είναι ακριβή και αξίζει στους θαρραλέους που την κατακτούν με βάσανα και αγώνες, ενώ πολλές φορές την πληρώνουν και με το ίδιο το αίμα τους. Συνεχίζει με το ποίημα-τιμή στον αείμνηστο ποιητή Μάρκο Μέσκο και στη συνέχεια παίρνουν σειρά σκέψεις και στοχασμοί σχετικά με τον αδάμαστο χρόνο. Ακολουθούν τέσσερα εξαιρετικά ποιήματα για τη μάνα, τη δυνατή ελληνίδα μάνα, το στήριγμα της οικογένειας. Ποιήματα πολύ μικρά, συχνά δίστιχα που μέσα σε λίγες λέξεις τους κρύβονται πολλά νοήματα, λόγος λακωνικός, όπως τα αρχαία αποφθέγματα ή τα σύγχρονα χάικου. Πειραματίζεται με τα ίδια ρήματα στην ενεργητική και παθητική φωνή στο ίδιο ποίημα θέλοντας να επισημάνει το δισυπόστατο των εννοιών και των πραγμάτων.

Η ζωη φτιάχνει τα βιβλία και εκείνα ξαναφτιάχνουν τη ζωη

Η ποιητικη συλλογη με τον μονολεκτικο τίτλο ‘’Θαμνολίβαδα’’, της Όλγας Οικονομίδου (εκδόσεις Μανδραγόρας, 2023), που είναι η πρώτη κατάθεση και η πρώτη κωδικοποιημένη παρουσία-της στα λογοτεχνικα πράγματα του τοπου-μας, αποτελείται απο 48 ποιήματα, μικρά και κάπως μεγαλύτερα, αλλα και απο μία ομάδα δέκα τρίστιχων ποιημάτων, βασισμένα στη γνωστη ιαπωνικη μικρογραφικη στιχουργικη Χαϊ-Κου (haiku), με τις 5,7,5 συλλαβες σε έκαστο στίχο.

Επομένως πρόκειται για μία συλλογη περιεκτικη, θα έλεγα βαρυφορτωμένη με ποιοτικο και νοηματικο περιεχόμενο, παρα τη σεμνότητα που υποδηλώνει η ποιήτρια με τον απέριττο τίτλο που έχει δώσει στη συλλογη-της, με τον οποίο, όπως αντιλαμβάνομαι, θέλει ευγενικα να μας υποβάλει –όχι να μας επιβάλει– πως στην φύση, πέρα απο τα πανύψηλα δέντρα των δασων υπάρχουν και τα χαμόδεντρα και κυρίως οι θάμνοι τους οποίους συναντάμε σε συστάδες μέσα στα λιβάδια ή σε αγεώργητους τόπους.

Αν όμως, εξετάσουμε τον τίτλο με τη μεταφορικη έννοιά-του, η ποιήτρια με τη λέξη «θαμνολίβαδα», θέλει, νομίζω, να μας υποδείξει πως και τα πιο ασήμαντα πράγματα έχουν τη δικη-τους αξία και πως μπορουν και αυτα να παίξουν κάποιο ρόλο, μικρο ή μεγάλο, στην καθημερινη ζωη-μας. Κοντολογις, καταθέτει ένα ύμνο για τα απλα, τα ταπεινα και κάποτε περιφρονημένα πράγματα που υπάρχουν γύρω-μας.

Επιπλέον, έχω διαπιστώσει πως η ποίηση που μας προτείνει με αυτη την πρώτη συλλογη-της η Ο. Οικονομίδου, είναι στο σύνολό-της καλα μαστορεμένη. Εννοω πως η ποιήτρια έχει δουλέψει και πλάσει σε ικανοποιητικο βαθμο το υλικο που επεξεργάστηκε πριν το δώσει στην κρίση του αναγνωστικου κοινου αλλα και στην αμείλικτη χοάνη του χρόνου, με αποτέλεσμα τώρα να έχουμε στη διάθεσή-μας μία αξιοπρόσεχτη δουλεια, η οποία την έχει ωθήσει να υπερπηδήσει, μάλιστα με εντυπωσιακο άλμα, τον πήχη που υψωνόταν απειλητικα στο διάβα-της, παρακάμπτοντας έτσι εντυπωσιακα το πρωτόλειο στάδιο της ποίησής-της.

Πρόκειται για χαμηλόφωνη ποίηση, όμως, αρκετα υποβλητικη και δραστικη στην ξεδίπλωσή-της. Σιγανη και απαλη σαν το βελούδο, φτιαγμένη με απλες και όχι βροντόφωνες λέξεις, απαλλαγμένη απο τις σύνθετες και βαρετες ιδέες αλλα και τα κραυγαλέα συνθήματα, εμποτισμένη όμως με τη λύπη και το πένθος που διακατέχει τη δημιουργο-της.

Είναι ποίηση δροσερη, σαν το πρωϊνο αεράκι που εισχωρει μέσα απο τα παραθυρόφυλλα των σπιτιων-μας τις καλοκαιριάτικες νύχτες και αναζωογονει το σώμα και τη σκέψη-μας. Με άλλα λόγια, είναι μία ποίηση πέρα για πέρα, φρέσκα και ατόφια, που φέρνει σίγουρα ένα άλλο ύφος και ένα άλλο ηχόχρωμα στην ποίηση γενικα της Κύπρου, με την οποία η ποιήτρια, όπως ανάφερα ήδη, κατόρθωσε ν’ αγγίξει ανώτερα σημεία της άρτιας τέχνης αλλα παράλληλα να μας χαρίσει και αισθητικη συγκίνηση.