ΜΗΝΕΣ
Γενάρης (63)
Μάρτης (16+30)
Απρίλης (30)
Μάης (73+74)
Αύγουστος (16+54+64)
Νοέμβρης
Ο Αύγουστος (ως χαρακτηριστικότερος μήνας του καλοκαιριού) υπερτερεί στα τραγούδια του Ελύτη, κάτι απόλυτα λογικό, ενώ οι μήνες της άνοιξης (που, αντίθετα από τον Ελύτη, ξεχωρίζουν αριθμητικά στο Γκάτσο) ακολουθούν.
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 83, 3 %.
ΜΕΡΕΣ
Δευτέρα (32+36+16*)
Τρίτη (32+36+16*)
Τετάρτη (32+16*)
Πέμπτη (32+16*)
Παρασκευή (32)
Σαββάτο (32)
Κυριακή (34+36)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 100%. Ο Ελύτης έχει πιο πολλές αναφορές στις πρώτες μέρες της βδομάδας, ενώ ο Γκάτσος στις τελευταίες, και ειδικά στην Κυριακή, που στους στίχους του ξεχωρίζει αριθμητικά με μεγάλη διαφορά από τις προηγούμενες. Ο Γκάτσος επίσης έχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία προς τη μεγάλη Εβδομάδα των Παθών -για την οποία έχει στους στίχους του και ειδικό κύκλο κειμένων υπό τον τίτλο Μέρες Επιταφίου– και ειδικότερα τη μεγάλη Παρασκευή, για την οποία έχει γράψει μερικούς από τους πιο ωραίους στίχους του στο ομώνυμο τραγούδι (Μεγάλη Παρασκευή, 238). Παρένθεση: O Eλύτης χρησιμοποίησε τις μέρες του Θείου Πάθους στο Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου.
ΚΥΡΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ
Αγαμέμνων (79)
Άδης (19)
Άλφα Ρομέο (68)
Αχαιοί (66)
Γιώργος (69)
Μανωλιός (67)
Πυθαγόρεια θεωρήματα (66)
μάχες των Ελλήνων κατά των Περσών (66)
Σαπφώ (53)
Τέλης (69)
Φίλιπ (45)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 36,36 %.
ΤΟΠΟΙ-ΠΟΛΕΙΣ-ΠΕΡΙΟΧΕΣ-ΚΡΑΤΗ
Σ’ όσους και να πάω τόπους ίδιους βρίσκω τους ανθρώπους (ΕΛΥΤΗΣ, 59)
Είδα χώρες είδα τόπους/…/κόσμο γνώρισα κι ανθρώπους (ΓΚΑΤΣΟΣ, 156)
Αμπερντίν (45)
Βέροια*(21)
Γιάννενα*(21)
Δαμασκός (58)
Ελλάδα (53)
Θεσσαλονίκη* (και Σαλονίκη)*(21+16)
Ισπαχάν1 (55)
Κάιρο (58)
Καστοριά*(21)
Μέκκα (57+86)
Μεσολόγγι*(21) (‘Μεσολογγίτης’ στο Γκάτσο)
Μυστράς*(21)
Μωριάς*(16)
Ξάνθη*(21)
Παρθενώνας (68)
Περαίας (16)
Σπάρτη*(21)
Ταίναρο*(9)
Τάρταρα*(26)
Τροία (66) (πάντα ‘Τροίες’ στο Γκάτσο)
Φάληρο (16)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 59,09 %.
Η περιδιάβαση των δύο ποιητών σε ελληνικούς και ξένους τόπους σταματά, παρά το εύρος της απόκλισης που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια ενότητα, στα ίδια περίπου μέρη. Τόπους ιστορικά φορτισμένους (Μωριάς, Τροία, Σπάρτη), χαρακτηριστικούς της θρησκευτικής παράδοσης της Ανατολής (Μέκκα, Δαμασκός), μεγάλα ελληνικά λιμάνια (Πειραιάς και Θεσσαλονίκη), που όμως σημειώνονται κι απ’ τους δυο όπως συχνά λέγονταν και λέγονται στον προφορικό λόγο (Περαίας και Σαλονίκη, αντίστοιχα).
ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ
λαούτο (19+28)
μαντολίνα (70)
μπαγλαμάς*(28)
μπουζούκι (19)
πιάνο (44)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 40 %
ΝΟΤΕΣ
Ντο, ρε, μι, φα (74)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 0 %.
ΧΡΩΜΑΤΑ
τ’ ασημί (32+53+55)
άσπρο (16, κάτασπρο 35+73, 47, 53, 18*)
βιολέ (58)
γαλάζιο (16+23)
γαλανό (16+59)
κίτρινο*(9)
κόκκινο (55+67+84)+κόκκινα (84+25*+28*)
λευκό (44)
μαύρο (44+67+77+84+18*+29*)
μπλε (38+66+74)
μωβ (85)
πράσινο (15+27+9*)
το ροζ (58+74)
χρώμα και χρώματα: (59+84)
χρυσό (21+30+34+44+51+54+55+57+68+88)
Τα χρώματα, κυρίαρχα σε μια ποίηση ‘ζωγραφική’ όπως του Ελύτη, είναι άφθονα και στα τραγούδια που έγραψε, σχεδόν διπλάσια σε ποικιλία από τα χρώματα στο Γκάτσο, και παρόλο που ο δεύτερος έγραψε πολύ περισσότερα τραγούδια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεγάλη υπεροχή του χρυσού στους στίχους του Ελύτη. «Η παρουσία αλλά και η ειδική χρήση του μαύρου2 χρώματος αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα της ελυτικής ποίησης. Αντίθετα από ότι θα πίστευε κανείς βασισμένος σε μια πρώτη ανάγνωση του ελυτικού έργου, η παρουσία του μαύρου είναι πάρα πολύ συχνή σ’ αυτή την ποίηση, που χαρακτηρίστηκε σαν η ποίηση του φωτός και της χαράς. Η συχνότητα με την οποία παρουσιάζεται το μαύρο πλησιάζει την συχνότητα του άσπρου».3 Το σημειώνουμε εδώ, διότι το ίδιο ακριβώς, παρατηρούμε, συμβαίνει και στα τραγούδια του Ελύτη, αλλά και στου Γκάτσου. Μερικές παράλληλες χρήσεις των χρωμάτων για άλλη μια φορά ενδεικτικές:
Τα κάτασπρα σύννεφα των παιδικών ζωγραφιών σε Ελύτη και Γκάτσο:
άσπρο σύννεφο περνά
το παιδί μου να ποτίσει
στης ανατολής τη βρύση
(ΓΚΑΤΣΟΣ, «Νανούρισμα», 484)
Γιατί είμαστε μικρά παιδιά
είμαστε δυο Ελληνάκια
μες στα γαλάζια πέλαγα
και στ’ άσπρα συννεφάκια
(ΕΛΥΤΗΣ, «Τα Ελληνάκια, 16)
και το ίδιο χρώμα, σύμβολο της παιδικής κοριτσίστικης αθωότητας:
Κοριτσάκι μου με τ’ άσπρα
φύγε απ’ τ’ ουρανού τα κάστρα
κι άσ’ τη μοίρα σου στη γη
μόνη της να σ’ οδηγεί (ΓΚΑΤΣΟΣ, 321)
Μαρία και Βασιλική
χλωμή σαν Παναγίτσα
με τη νταντέλα τη λευκή
και τη χρυσή καρφίτσα (ΕΛΥΤΗΣ, 44)
Το κόκκινο χρώμα, ενδεικτικό έντασης και ζωής χρησιμοποιείται, ανάμεσα σε άλλα (π.χ. ρούχα) από τους δυο ποιητές για το κρασί, δηλωτικό βέβαια ενός ελληνικού γλεντιού:
Σ’ ένα μακρύ τραπέζι κόκκινο κρασί
νέοι και γέροι κι άντρες ξεμανίκωτοι
Πάρτε μεράκι φλόγα λόγο μάλαμα
πάρτε μικρό λαγούτο πάρτε μπαγλαμά
(ΕΛΥΤΗΣ, 28)
Έλα χόρεψε κι εσύ
γίνε κόκκινο κρασί
έλα μια ζωή να βρεις χρυσή
(ΓΚΑΤΣΟΣ, 492)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 70, 58 %.
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Τι τα θέλει τα βιβλία και τα γράμματα (ΓΚΑΤΣΟΣ, 370)
Γράμματα να μη γνώριζα μες στα μυστήρια νά’ μπω (ΕΛΥΤΗΣ, 75)
Άλφα, βήτα,ρω (83)
Ποσοστό 66, 6 %.
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΛΕΞΕΩΝ
(ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΝΤΑΧΘΗΚΑΝ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ)
Α
άβυσσος (51)
αγκαλιές (20) +αγκαλιά (34)
αγορά (58)
αγγουροσαλάτα (64)
αίματα* (17)
άκρη (15+19+29+37+41+9*)
αλάτι (69)
αλήθεια (47+25*)
αλυσίδες (57)
αρχή (66+83)
Β
βάθη*(29)
βιος*(23)
βουή (53)
Γ
γιατρικό*(25) (‘γιατρειά’ στο Γκάτσο)
γκρεμός*(9)
γούρι (74)
γωνιά (63)
Δ
δαγκωνιά (63)
δρόμος (41+44+68+17*+22*,78)
Ε
εγγλέζικα (45)
επάγγελμα (58)
ερημιά (21+30)
ερήμωση*(27)
ευωδιά (21)
Ζ
ζερό (0) (67) (‘μηδέν’ στο Γκάτσο)
ζωή (21+51+67+69+78)
Η
ηχώ (87)
Θ
θαύμα (74)+θαύματα (66), θάματα (22*+19)
Κ
κακό (16+27*)
καμάκι (74)
κανόνας (68)
καπνός (31)
καραούλι (64)
καρτέρι (85)
κατάρα*(12)
καφές (46+75)
κλωστή (54+83)
κομμάτι (65)
κόμπος*(25)
κομπολόγια (86)
κοντάρι (45)
κορφή*(13)
κόσμος (19+20+51+52+75+83+17*+18*+26*)
κουδουνάκι (41)
κύκλος*(20)
Λ
λάθος (45)
λέξη (86)
λόγος4 (47+20*+28*)+λόγια (66+86+87)
Μ
μανούβρες*(29)
μάρμαρο (53)
μαυρίλα*(27)
μαχαίρι (52)
μάχη (66)
μέρος (47+65), μέρη (28+84)
μεριά*(29)
μέση*(22)
μνήματα (41+47)
μπουγάδες (64)
μπουκιά*(23)
μυρωδιά (65+42)
μυστήρια (75)
μυστικά*(14)
Ν
νους (17+45+46+70+14*+28*)
Ξ
ξάγναντο (74)
Ο
όνειρο5 (47+55+12*+19*+29*)
ονόματα (66+84)
οργιές (30)
όρη (68+70+16*)
ουρά (63)
Π
παλιόλογα (66)
παραγγελιά (47)
πατρίδα*(22)
πεντάλι (41)
πεντόβολο*(19)
πέτρα (41+21*+29*)+ πέτρες (47) (η σολωμική ‘μαύρη πέτρα’ υπάρχει και στους δυο ποιητές)
πηρούνι*(9)
πιάτα (64)
πλάση*(17)
πλούτη (57)
ποδιά (29+73)
πόλεμος (52+66)
πολιτείες*(21)
πράματα*(23)
Ρ
ραντεβού (77)
ραπόρτο*(13)
ριζικά (45)
ρόδες (41, 42)
Σ
σημάδια (46)
σημαία (16)
σινιάλα (64)
σκιά (21)
σκοπός (44)
σκοτάδι (65+88+26*)
σκοτεινιά*(27)
σπαθί (15)
στενοσόκακο*(27) (‘σοκάκια’ και ‘στενά’ στο Γκάτσο)
σπηλιά (74)
στεριές (20+9*)
στιγμή (46+59)
στίχοι (58)
Τ
τάφος (56)
τελετή (42)
τετράστιχα (88)
τιμόνι (41)
τόποι (59+84+9*)
τραγούδι (53+28*)
τριγωνομετρία (66)
τσάρκα (38)
Υ
ύπνος (84)
Φ
φαί*(23)
φανάρια (41)
φαρμάκι*(25)
φιλιά (20+38)
φλόγα*(28)
φόνοι*(26)
τα φόντα (68)
φορά (27+31)
φορές (38+67+86+18*)
φρούτα (41)
φτερούγες (57)
φως (15+47+53+26*+58+56)
φωτιά (18+83, 9*)
Χ
χαμπέρι*(9)
χάρη (19+45+55)
χαρταετοί*(24)
χάρτης (30)
χαρτιά (51)
χώρα (79)
Ψ
ψυχή (47)
ψωμί*(11)
Ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση 69, 8 %.
Ένα τόσο εκπληκτικά υψηλό ποσοστό, που οπωσδήποτε δεν μπορεί να είναι τυχαίο, επιβεβαιώνει την αρχική μας υπόθεση. Ο Ο. Ελύτης και ο Ν. Γκάτσος χρησιμοποιούν τον ίδιο ακριβώς γλωσσικό κώδικα.
**********************
(ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ) ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το συνολικό ποσοστό λέξεων σε κοινή χρήση στα ποιήματα-τραγούδια Ελύτη και Γκάτσου είναι 63,01%. Ο συγκεκριμένος αριθμός βέβαια από μόνος του δεν δείχνει τίποτα, ούτε θα είχε ιδιαίτερη σημασία αν ήταν λίγο πιο υψηλός ή χαμηλός. Θα μπορούσε να μετατοπιστεί απλώς προς τα πάνω ή προς τα κάτω, υπολογίζοντας με άλλες παραμέτρους, εξετάζοντας π.χ. όλο το ποιητικό έργο, ή επιμέρους θέματα. Μπορεί όμως, έστω κι έτσι, να είναι ένα ενδεικτικό εργαλείο για κάποιες πρώτες διαπιστώσεις σχετικά με τους δυο ποιητές, που υπάρχουν ως τώρα απλώς ως υπαινιγμοί ή υποθέσεις.
Μπορούμε στο σημείο αυτό να παραθέσουμε κάποιες κωδικοποιημένες επισημάνσεις και συμπεράσματα ως επίλογο σ’ αυτή την πρώτη προσέγγιση:
- Ο Ν. Γκάτσος και ο Ο. Ελύτης, ως δύο από τους χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της επονομαζόμενης γενιάς του ‘30, έχουν σε μεγάλο μέρος μια κοινή αφετηρία και αισθητική στον τρόπο που χειρίζονται το παραδοσιακό υλικό σε επίπεδο γλώσσας και θεμάτων.
- Υπάρχει μια παρόμοια αφηγηματική τεχνική σε πολλά τραγούδια που έγραψαν, σε επίπεδο παράθεσης εικόνων (που βέβαια παραλλάσσεται ανάλογα με το ύφος και τη γραφή του καθενός).
- Δε μπορούμε να μη συνυπολογίσουμε πολλά επιπλέον κοινά σημεία που συνηγορούν και οπωσδήποτε ενισχύουν αυτή την διαμόρφωση κοινής ποιητικής νοημοσύνης. Επιρροές, ποιητικοί πρόγονοι και διαβάσματα στο μεγαλύτερο μέρος ταυτόσημα,6 βίωση και ποιητική αποτύπωση μετά ακριβώς του ίδιου χρονικού ορίζοντα με όσα αυτός περιέχει (πόλεμος,7 εμφύλιος, δικτατορία, φιλολογικές αναζητήσεις, ανταγωνισμοί, συζητήσεις) και βέβαια μια διαμέσου όλων αυτών των χρόνων αμοιβαία και σταθερή αλληλοεκτίμηση και θαυμασμός, κάτι όχι πάντα δεδομένο στο χώρο και την εποχή που δημιουργούν.
- Ο Γκάτσος πολύ νωρίτερα, αλλά και ο Ελύτης αργότερα γράφουν συνειδητά στίχους που προορίζονται να τραγουδηθούν, μπολιάζοντας το ελληνικό τραγούδι (και με την ευτυχή συνδρομή βέβαια σπουδαίων μελοποιήσεων από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες), του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα μ’ έναν ακριβό λόγο που ολοένα και σπανιότερα ακούμε. Είναι οι μόνοι ποιητές (τέτοιου επιπέδου) από αυτή τη γενιά τουλάχιστον που το έκαναν αυτό. Υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις (όπως τα 18 Λιανοτράγουδα του Ρίτσου, ή κάποια μεμονωμένα τραγούδια του Τάσου Λειβαδίτη ή του Δημήτρη Χριστοδούλου που μελοποίησε ο Μ. Θεοδωράκης) όμως οι αναλογίες, η ποσότητα, οι προθέσεις, και το αποτέλεσμα διαφέρουν.
- Υπάρχει, κάποιου είδους, έμμεση συνομιλία μέσα από τους στίχους των δύο ποιητών σε διάφορα σημεία. Δεν έχει σημασία η ορολογία. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για διακειμενικούς εμβολιασμούς, παράλληλες γραφές ή εικόνες, υπόγειες διαδρομές που θά’λεγε κι ένας άλλος ποιητής του τραγουδιού. Όποιον χαρακτηρισμό και να δίναμε, είναι εκεί, στα κείμενα, και δεν μπορούμε να τον αγνοήσουμε ως τυχαίο ή μηδαμινό.
- Τέλος, όπως παρατηρήσαμε εδώ, Ελύτης και Γκάτσος αντλούν υλικό για τα τραγούδια που έγραψαν από μια κοινή δεξαμενή λέξεων, μοτίβων, εικόνων, προσώπων, συμβόλων κ.λ.π., που αξιοποιούν άλλοτε με τον ίδιο τρόπο, και άλλοτε όχι. Ο Ο. Ελύτης, φαίνεται (όπως συμβαίνει ούτως ή άλλως και στην ποίησή του) να υπερέχει σε εκφραστική τόλμη, μεταφορική ποικιλία, λεκτικές υπερβάσεις και παράδοξους συνδυασμούς, να παραμένει γενικά στα τραγούδια προσανατολισμένος στο φως και τα χρώματα των πρώτων ποιημάτων του, να μειώνει το βάρος των λέξεων, ενώ ο Γκάτσος (έχοντας διανύσει προφανώς αυτή την απόσταση με τα πρώτα του τραγούδια της εικοσαετίας 1950-1970), να αναζητεί με την πάροδο των ετών στους στίχους του την ακρίβεια, το μέτρο, να γίνεται πιο οξύς με πολιτικές, κοινωνικές αιχμές και στοιχεία ανθρωπιστικά (Νυν και Αεί, Τα κατά Μάρκον), και συνεπώς πιο σκοτεινός, φιλοσοφικός, ενίοτε απαισιόδοξος αλλά και καίριος. Για να μην υπάρξει όμως παρερμηνεία, αναφερόμαστε αποκλειστικά στα τραγούδια, αφού θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε το ίδιο-τηρουμένων των αναλογιών- και στον Ελύτη του Άξιον εστί, του Ημερολόγιου ενός αθέατου Απριλίου ή των Ελεγείων της Οξώπετρας, όμως εκεί μιλάμε για ολοκληρωμένες ποιητικές συνθέσεις. Ο καθείς και τα όπλα του, λοιπόν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΙΙ (Ποιητικοί αποθησαυρισμοί)
(Με τα λόγια του Ελύτη και τους στίχους του Γκάτσου, ή
η συνέχεια ενός υπόγειου διαλόγου)
Έχω δικαίωμα σαν Έλληνας ν’ ανησυχώ για την ταυτότητά μου (ΕΛΥΤΗΣ8)
Δώστε μου μια ταυτότητα να θυμηθώ ποιος είμαι (ΓΚΑΤΣΟΣ, 440)
Βλέπω τους νέους να συνθλίβονται κάτω από τη γεροντοκρατία (ΕΛΥΤΗΣ9)
Μ’ ένα μάτι μ’ένα δόντι/ με βαμμένα τα μαλλιά
σκαρφαλώσαν οι γερόντοι/ στης πατρίδας τα σκαλιά
Αχ για να σωθεί η Ελλάδα στους καιρούς τους ύστατους
Βρείτε κάπου έναν καιάδα και γκρεμοτσακίστε τους
(ΓΚΑΤΣΟΣ, 442)
Η μοίρα μας βρίσκεται στα χέρια μας! (ΕΛΥΤΗΣ10)
Στα χέρια κρατούμε τη μοίρα της γης (ΓΚΑΤΣΟΣ, 551)
********************************************************************************************
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 «Πόλη της Ανατολής, γνωστής από τις Χίλιες και μια Νύχτες», σημειώνει ο Ε. Αρανίτσης στο βιβλίο του Ιψ ο Τυπογράφος. Ο Ελύτης για παιδιά και ερωτευμένους, εκδ. Πατάκη (2η έκδ.), Αθήνα 2001, σ. 82. Όμως και το γνωστό τραγούδι του Γκάτσου Περιμπανού, έχει δανειστεί αυτό το παραμυθικό όνομα από το ίδιο βιβλίο.
2 Ας θυμηθούμε εδώ το τρελοβάπορο που είναι από μαύρη πέτρα.
3 Λίνα Λυχναρά, Το μεσογειακό τοπίο στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη, εκδ. Γαβριηλίδης (2η έκδ.), Αθήνα 2002, σ. 209.
4 Πρβλ. και τους στίχους δεν κράτησες το λόγο σου/ δεν ήσουν συνεπής (ΓΚΑΤΣΟΣ, 399), και μια ψυχή μελέτησα, τον λόγο δεν αθέτησα (ΕΛΥΤΗΣ, 47)
5 Το όνειρο (υπερρεαλιστικός, φρουδικός, και ρομαντικός απόηχος και σύμβολο) αποτελεί ένα άλλο σημαντικό μοτίβο σε Ελύτη και Γκάτσο, που, επίσης, δε θα διαπραγματευτούμε εδώ. Είναι όμως κάποτε χαμένο και στους δύο (Ελύτης 19*, και Γκάτσος 122).
6 Ελύτης και Γκάτσος έχουν μια μεγάλη ταύτιση σ’ αυτό το πεδίο που κάποτε αξίζει να ερευνηθεί διεξοδικότερα. Τα κοινά και αγαπημένα τους διαβάσματα ξεκινούν από τους προσωκρατικούς και ειδικά τον Ηράκλειτο (αναγνωρισμένος πρόγονος των υπερρεαλιστών), του οποίου χωρία και νύξεις για το πρόσωπό του υπάρχουν σε αρκετά ποιήματα του Ελύτη, αλλά και ως προμετωπίδα στην Αμοργό. Βλ. ειδικότερα και Δανιήλ. Ι. Ιακώβ, Η αρχαιογνωσία του Οδυσσέα Ελύτη, εκδ. «Πολύτυπο» (Β΄έκδ.), Αθήνα 1985, σ. 49-55, αλλά και σ. 67 όπου πάλι συναντούμε Ελύτη και Γκάτσο μαζί με το ζωγράφο Μόραλη να ενδιαφέρονται και να βρίσκονται σε μεσολαβητική προσπάθεια για τους Όρνιθες, και την ιστορική παράστασή τους το 1959. Οι επόμενες ‘σπουδές σε παλιότερα κείμενα’ Ελύτη και Γκάτσου (αναφέρουμε ενδεικτικά, και μόνο απ’τον ελληνικό χώρο) περνούν από τον Ερωτόκριτο, τους Βυζαντινούς υμνογράφους, Μακρυγιάννη, Κάλβο, Σολωμό, Παπαδιαμάντη.
7 Το 1946 στο περιοδικό Φιλολογικά Χρονικά (τ. 41, Μάιος 46, σελ. 119) δημοσιεύεται το ποίημα του Γκάτσου «Ελεγείο». Έχει μάλιστα διατυπωθεί και η άποψη ότι μπορεί να αποτελεί έμμεσο φόρο τιμής στον Σαραντάρη, ανάλογα με το Άσμα ηρωϊκό του Ελύτη. Υπάρχει πάντως, ούτως ή άλλως και μια γενικότερη συγγένεια στο ύφος των δυο ποιημάτων, στη γλώσσα τις εικόνες και τους ‘υπερρεαλιστικούς’ συνδυασμούς, απόλυτα λογικό δεδομένης της ταυτόσημης ποιητικής αντίληψης Ελύτη και Γκάτσου που προαναφέραμε. Ο Λιγνάδης στην μικρή ‘ανάγνωση’ που επιχείρησε στο ποίημα το θεωρεί πολύ σωστά σαν διάθεση παράλληλο του ‘Θρήνου’ του Federico Garcia Lorca. Το παράλληλο είναι περισσότερο μια κοινή τεχνοτροπία και ίσως μια συγγενής ευαισθησία παρά μια επιρροή. Το ίδιο ακριβώς θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε και σε μια παράλληλη ανάγνωση του Ελεγείου του Γκάτσου με το Άσμα ηρωϊκό του Ελύτη (το δεύτερο πρωτοδημοσιεύεται κι αυτό την ίδια περίπου εποχή, 1945, στο περ. Τετράδιο, στο οποίο συνεργάστηκε και ο Γκάτσος). Αξίζει να το παρατηρήσουμε αυτό (ως γενικότερη πάντα συγγενή αίσθηση σε λεκτικό αλλά και εννοιολογικό επίπεδο) σε κάποιους ενδεικτικούς στίχους. Ο πρώτος στίχος είναι από το «Ελεγείο» του Γκάτσου, και η πλαγιογράμμιση από το «Άσμα» του Ελύτη:
Γ. Στη φωτιά του ματιού σου θα χαμογέλασε κάποτε ο Θεός
Ε. Τώρα, σαν από στεναγμό Θεού ένας ίσκιος μεγαλώνει
Γ. Θάκλεισε την καρδιά της η άνοιξη σα μιας αρχαίας ακρογιαλιάς μαργαριτάρι
Ε. Τώρα η αγωνία σκυφτή με χέρια κοκκαλιάρικα/πιάνει και σβήνει ένα-ένα τα λουλούδια επάνω της
Γ. Τώρα καθώς κοιμάσαι λαμπερός
Ε. Τώρα κείτεται απάνω στην τσουρουφλισμένη χλαίνη
Τώρα, λάμπουνε γύρω του οι πόθοι που ήταν μια φορά
Γ. Στους παγωμένους κάμπους που οι αγράμπελες/Γίναν βαλσαμωμένα φτερά μαρμάρινα περιστέρια
Ε. Μ’ ένα σταματημένο αγέρα στα ήσυχα μαλλιά/…/Κι οι ώρες που ξανάγιναν πέτρινες περιστέρες
Γ. Μικρά παιδιά της απαντοχής
Ε. Ήταν ωραίο παιδί
Γ. Ήθελα νάρθεις μια βραδιά σα βουρκωμένο σύννεφο
Ε. Λάμψη δεν ήσουν η αφοβιά του σύγνεφου;
Γ. Αίμα των άστρων φύλλο της μυρτιάς
Ε. Λέρωνε τις μεγάλες φορεσιές των άστρων/
τι τώρα ποιος θα πάει /ψηλά να νανουρίσει τα μωρά των άστρων!
Γ. Γιατί στ’αγνό σου μέτωπο κάποτε θά’βλεπα κι εγώ/το χιόνι των προβάτων και των κρίνων,
Ε. Ύστερα λιώσαν χιόνι να ξεπλύνουν/το κορμί του, σιωπηλό ναυάγιο της αυγής
Γ. Ένα μικρό χελιδόνι της σ’ένα πανέρημο δάσος
Ε. Μοιάζει μπαξές που τού’φυγαν άξαφνα τα πουλιά
8 Εφ. Το Βήμα, συνέντευξη στον Γιάννη Φλέσσα, 24/12/78.
9 Εφ. Το Βήμα, συνέντευξη στον Ανδρέα Δεληγιάννη, 21/10//79.
10 Εφ. Τα Νέα, συνέντευξη στον Γιώργο Πηλιχό, 15/6/82.
