Στο πρόσφατο ποιητικό βιβλίο του με τίτλο Ταραήλ, ο Δημήτρης Μουζάκης πραγματεύεται μια πλειάδα θεμάτων που αφορούν την ανθρώπινη ύπαρξη, τη ζωή, τις εκφάνσεις της και το νόημά της. Τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από υψηλή συγκινησιακή φόρτιση και ώριμη ποιητική έκφραση, αφού ο συγγραφέας έχει πλέον μακρόχρονη εμπειρία στη γραφή και στη δημιουργία βιβλίων. Ο τίτλος του βιβλίου, λέξη που στα ποντιακά σημαίνει «ουράνιο τόξο», είναι, εκτός από ενδιαφέρων, και κατάλληλος: στο ουράνιο τόξο συναντάμε όλα τα χρώματα, όπως και στο Ταραήλ αποτυπώνεται πληθώρα εμπειριών, στοχασμών, συναισθημάτων. Το ουράνιο τόξο μας οδηγεί στην ανάταση, στο όνειρο και στη φαντασία, και παρά τα δύσκολα και επώδυνα θέματα που εξερευνά, το βιβλίο Ταραήλ ουσιαστικά υποστηρίζει με πείσμα τη ζωή. Ένα ουράνιο τόξο είναι, συμβολικά, ένας δρόμος φωτός μέσα στο πιθανό σκοτάδι, που μας επιτρέπει να συνδεθούμε με τον βαθύτερο και ανώτερο εαυτό μας. Θεωρώ ότι το κύριο θέμα και αίτημα που διατρέχει το βιβλίο είναι η εξερεύνηση και η αναζήτηση της σύνδεσης και της ταυτότητας μέσα από τη σύνδεση. Ο Μουζάκης το πραγματεύεται σε τρία βασικά επίπεδα: τη σχέση με την αρχική οικογένεια, εκείνη των γονιών, τη σχέση με τον έρωτα, την αγάπη και τη δική του οικογένεια, και τη σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο.
Όπως ένα ουράνιο τόξο δημιουργείται από τη διάθλαση και την αντανάκλαση του φωτός στα σταγονίδια του νερού, έτσι και το νερό είναι δομικό στοιχείο του κόσμου του βιβλίου, συχνά στη μορφή σταγόνων, όπως είναι τα δάκρυα, συνδέοντας έτσι τον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου με το σπουδαιότερο συστατικό του υλικού κόσμου. Στα σταγονίδια του νερού παίρνουν μορφή και αντανακλώνται τα εσωτερικά γεγονότα της ζωής ενός ανθρώπου. Βρίσκουμε το νερό ως στοιχείο κοσμογονίας, που ως δάκρυ οδηγεί σε ζεστασιά, γονιμότητα, αγκαλιά. Το βρίσκουμε στην πανταχού παρούσα θάλασσα. Το βρίσκουμε και ως τροφή των ριζών, των χωμάτων, της ίδιας της βροχής που είναι μια μορφή του. Ο κόσμος είναι βασισμένος στο νερό, που χρειάζεται τον κύκλο των μεταμορφώσεων του εαυτού του για να τραφεί και να αναγεννηθεί από αυτές.
Οι μεταμορφώσεις ενός ανθρώπου στη διάρκεια της ζωής του, εσωτερικές και εξωτερικές, συμπεριλαμβάνοντας σ’ αυτές και τον θάνατο, κυριαρχούν στο βιβλίο. Μέσα στο διαρκές θέμα της σχέσης και της σύνδεσης, συναντάμε τη διαπραγμάτευση της θνητότητας και της βιολογικής/συναισθηματικής κληρονομιάς και συνέχειας, όπως βλέπουμε στο ποίημα «Γεύμα στον πυθμένα», με τη μάνα που δεν ζει πια, και στο βαθιά συγκινητικό ποίημα «Αυγούστου οκτώ», που είναι ένας ύμνος στη μητρική αγάπη και στον εσωτερικό πλούτο που αφήνει μια μάνα στο παιδί της με την αγάπη της. Αλλά και η σχέση και η σύνδεση με τον πατέρα εξετάζεται, αφού ο πατέρας συνεχίζει μέσα στα δέντρα του και το πότισμά τους από τον γιο, στο ποίημα «Τα δένδρα του πατέρα μου». Η φθορά και ο θάνατος επανέρχονται συχνά ως αναγκαστικός προορισμός, που λες και υπερνικά όλους τους άλλους προορισμούς και προσπάθειες ταξιδιών – ή, αν δεν τους υπερνικά, τους νοηματοδοτεί. Μέσα όμως στην πορεία αυτή, υπάρχει η έγνοια για τη σύνδεση, και μία από τις πτυχές της είναι η σύνδεση με τους γονείς και την αρχική οικογένεια, που είναι ο πρώτος δρόμος για τη σύνδεση με τον κόσμο.
Την αρχική οικογένεια ακολουθεί η ενηλικίωση, η απομάγευση, αλλά και η ευγνωμοσύνη για τη ζωή που υπάρχει, συναίσθημα που έρχεται μετά την ενηλικίωση. Και φυσικά, ο έρωτας και οι ερωτικές στιγμές:
[…] όμως τα δένδρα, οι καταρράκτες, τα πουλιά
συνεχώς σε συζητούσαν ̇ ώσπου βούτηξες στη θάλασσα
κόβοντας την ανάσα του σύμπαντος.
Ο Μουζάκης πραγματεύεται τους διάφορους τρόπους σύνδεσης μέσα στην ερωτική σχέση και γνωρίζει καλά τα δύσκολα μονοπάτια όπου βαδίζουν τα ζευγάρια. Διαβάζουμε και για τις περιπτώσεις όπου η σύνδεση τροφοδοτείται από μια πληγή, όπου η αγάπη είναι κυρίως για την πληγή και όχι απαραίτητα για τον άλλο άνθρωπο. Η αγάπη όμως και η πραγματική σύνδεση είναι η κατάργηση του πόνου. Ο ποιητής μάς δείχνει, επομένως, και πώς να διακρίνουμε την αγνότερη έκφανση της αγάπης, η οποία ενσαρκώνεται φανερά στην αγάπη για τα παιδιά του. Συναντάμε την αγάπη και την υπόσχεση του πατέρα να είναι πάντα παρών για την κόρη του, χωρίς όμως να νιώθει ότι εκείνη του ανήκει:
Τα παιδιά (το ξέρεις) όταν περπατήσουν δεν ανήκουν πια σ’ εμάς
αλλά στον κόσμο που εκείνα κατασκευάζουν.
Αλλά και το ποίημα «Μυς σε σύσπαση» πραγματεύεται με συγκινητική ειλικρίνεια και γνησιότητα την αγάπη και τον ρόλο του γονιού και του οικογενειάρχη.
Η σύνδεση και η συνέχεια των ανθρώπων όμως δεν είναι μόνο βιολογική: είναι και μεταφυσική, όπως, για παράδειγμα, συναντάμε στο ποίημα «Ο τραγουδιστής». Εκεί ελλοχεύει η ανάγκη της αποκάλυψης της αλήθειας, που αφού δεν μπόρεσε να γίνει από τον νεκρό, περνάει στο ζωντανό παιδί, που συμβολικά θα δικαιώσει την ύπαρξη του χαμένου, θα πει όλα τα ανείπωτα, και μάλιστα θα τα τραγουδήσει. Εδώ ο Μουζάκης προχωράει πέρα από την πυρηνική οικογένεια και στην ευρύτερη οικογένεια των ανθρώπων μέσα στον κόσμο. Τα ζητήματα της ύπαρξης και της ανυπαρξίας είναι αλληλένδετα: για να σταματήσεις να υπάρχεις πρέπει να έχεις υπάρξει. Και ο τρόπος που έχεις υπάρξει είναι σημαντικός, ακόμα και όταν δεν σε προσέχουν ή δεν κατάφερες να εκφράσεις όσα θα ήθελες. Έρχεται ένας άλλος άνθρωπος (και μάλιστα ένα παιδί, αφού τα παιδιά νοηματοδοτούν συχνά την ύπαρξή μας) να συνεχίσει και να ολοκληρώσει την αποστολή σου.
Παρά τις διαρκείς δυσκολίες της επικοινωνίας των ανθρώπων που ζουν στον ίδιο κόσμο,κι ας έχουν σε μεγάλο βαθμό τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες χαρές (θέμα που επίσης παρουσιάζει ο Μουζάκης), κυριαρχεί η βαθιά ανάγκη των ατόμων να υπάρχουν σε κοινωνία ανθρώπων όπου θα αλληλεπιδράσουν συναισθηματικά, ακόμα κι αν στην ερημιά υπάρχει εύκολη και δωρεάν τροφή, όπως βλέπουμε στο ποίημα «Η αγριότητα της φύσης». Ακόμα και η βασική μοναξιά της ανθρώπινης ύπαρξης, που σηματοδοτείται από το κάπνισμα, παρουσιάζεται από τον Μουζάκη συνοδευμένη από σημαντικές και συμβολικές στιγμές που εμπεριέχουν άλλους ανθρώπους και τη ζωή μέσα σε μια κοινωνία.
Ένα άλλο θέμα που εξετάζει το Ταραήλ είναι εκείνο της απόστασης μεταξύ του ιδανικού και του πραγματικού, που είναι συχνά κατώτερο σε μορφή και ζωή. Πρόκειται βέβαια για ένα από τα βασικά ζητήματα της ζωής του καλλιτέχνη. Ο Μουζάκης όμως μπορεί να δει ότι, σε άλλες περιπτώσεις, η σύλληψη του ιδανικού γεννάει αντοχή, όπως διαβάζουμε στο ποίημα «Εξιδανίκευση», όπου υποστηρίζεται ότι ο θαυμασμός για μια ιδέα βοηθά στην αντοχή και στη συγχώρεση. Εδώ έχουμε προχωρήσει στη δυνατότητα σχέσης και σύνδεσης του ανθρώπου με τα διάφορα επίπεδα του κόσμου, εσωτερικού και εξωτερικού, κάτι που κατεξοχήν εκφράζει η καλλιτεχνική δημιουργία.
Ο Μουζάκης, ήδη από τα πρώτα ποιήματα του βιβλίου, μας λέει:
Θα σου μιλήσω με λόγια απλά και καθημερινά για μιαν αλήθεια πίσω
από όλη τη ζωή που σε τυλίγει γλυκά
δεν υπάρχει τίποτα που να μην
μπορεί να σε σκοτώσει. («Περίπατος»)
Δίνεται έτσι από τις πρώτες σελίδες η βασική γραμμή του βιβλίου, και συνεχίζοντας ο αναγνώστης επιβεβαιώνει ξανά και ξανά ότι η φθορά και ο θάνατος τελικά εμπλουτίζουν τη ζωή. Είναι ένα βιβλίο που υποστηρίζει τη ζωή ενάντια στην απάθεια:
Θέλει κότσια η αναπνοή, να πηγαίνεις
με το μέτωπο στο έμφραγμα και
να λες θα περάσω, δεν τέλειωσα ακόμα. («Βάσανο»)
Προπαντός να μην προσαρμόζεσαι
να ’χεις κάτι στο πρόσωπο
σα να υπήρχες από πάντα («Ζωντανό απολίθωμα»)
Η ταυτότητα και η αποστολή του ποιητή, του καλλιτέχνη, που δεν συντάσσεται ποτέ με την απάθεια, συνδέονται με την αλήθεια και την αποκάλυψή της και με την αντοχή των πόνων και των βασάνων. Η λειτουργία αυτή ευνοεί τη σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους και με τον κόσμο στο σύνολό του, γλυκαίνοντας τις δύσκολες στιγμές και γιορτάζοντας τις καλές.
Σκεπτόταν το ποίημα
σα να ’χει κρυμμένο ένα άλλο κορμί
μέσα στα λόγια που
αντέχει τον πόνο. («Γεννήθηκα γραφιάς»)
Τελικά βέβαια το ποίημα δεν είναι λόγια, όπως αποφαίνεται ο Μουζάκης στο κλείσιμο του βιβλίου, ή ίσως δεν είναι μόνο λόγια. Είναι η καθαρή στιγμή της αποκάλυψης μιας φωτεινότερης ζωής, είναι ένα κομμάτι του ουράνιου τόξου που μας επιτρέπει να αντέξουμε, με αλήθεια και ομορφιά.
