Διασχίζει τους αιώνες η σπαρακτικη κραυγη της Αντιγόνης
Η ποιητικη συλλογη «Η κραυγη της Αντιγόνης», που κυκλοφόρησε το 2022 απο τις εκδόσεις Κέδρος, είναι μία περιεκτικη, πολυεδρικη και πολυδύναμη συλλογη όπου στις σελίδες-της ο Ανδρέας Χατζηχαμπης, ο δημιουργος-της, κατόρθωσε εντέχνως να κάνει τους αναγνώστες-του κοινωνους της γεωγραφίας, της ιστορίας και του πολιτισμου της Κύπρου, της ιδιαίτερης πατρίδας-του αλλα,ταυτόχρονα,τους έχει κάνει και γνώστες των δεινων που υπέστη ο κυπριακος λαος απο τους διάφορους κατακτητες-του που κατέλαβαν τον τόπο-του κατα καιρους, σκορπώντας παντου την καταστροφη και τον θάνατο, τον πόνο, τη δυστυχία, την πείνα, την ερήμωση και την εξαθλίωση.
Καράβια και κορβέτες
που μας φέρατε
τις μαύρες μαντίλες για τις μανάδες-μας,
που μας πήρατε τους πατεράδες-μας,
που μας κλέψατε τα σπλάχνα-μας,
που μας κλείσατε τα παράθυρα
στα σπίτια της μοναξιας-μας,
που μας φέρατε αγχόνες
για να μας κρεμάσετε,
που μας φέρατε τις φωτιες
για να κάψετε τα εικοσάχρονα
κορμια-μας.
σ. 35
΄΄Η κραυγη της Αντιγόνης΄΄ όμως, πέρα απο την αντίληψη και την αγάπη του δημιουργου-της για την πατρίδα-του, συμπυκνώνει στις 90 τόσες σελίδες-της και τις ενδιαφέρουσες ιδέες και τα πιστεύω-του για θέματα που έχουν σχέση κυρίως με την ορθολογιστικη συγκρότηση και λειτουργία του κυπριακου κράτους, με απώτερο στόχο την προοδευτικη ευημερία και προκοπη του λαου-του.
Θα έλεγα, ευθυς εξαρχης, πως διαβάζοντας αυτη την υπέροχη συλλογη με κυρίευε συνεχως η αίσθηση πως στον Α. Χατζηχαμπη δόθηκεκατα χάρηκαι απλόχερα, η Θεία δωρεα για να γράψει «ένδοξους στίχους στα γόνατα του Θεου», κατα τον υπέροχο στίχο του αξέχαστου Γιάννη Ρίτσου, που υπάρχει στην ποιητικη συλλογη-του΄΄Η σονάτα του σεληνόφωτος΄΄.
Η εν λόγω συλλογη αποτελείται απο 64 ολιγόστιχα (θα έλεγα) ποιήματα, τα περισσότερα σε ελεύθερο στίχο, με ελάχιστα μόνο ν’ ακολουθουν την παραδοσιακη τεχνοτροπία, δηλαδη δοσμένα με σε ομοιοκατάληκτη μορφη. Περιέχει σίγουρα γνήσια ποίηση, που διακρίνεται για την ακρίβεια στην έκφραση του δημιουργου-της αλλα και τονκαθαρολυρισμοκαι τη μουσικότητα που αφθονουν στους στίχους-της. Σε ό,τιαφορα τη δομη-της, θα έλεγα πως θυμίζει ή παραπέμπει τον επαρκη αναγνώστη στην ποιητικη συλλογη “ΜαρίαΝεφέλη”, του Οδυσσέα Ελύτη, εφόσον και εδω υπάρχουν ζευγαρωμένα τα ποιήματα που τη συγκροτουν, εννοω πως επιβάλλεται να διαβάζονται ανα δύο, όπου μεταξυ-τους αναπτύσσεται ένας διάλογος. Συγκεκριμένα, ο διάλογος αυτος διεξάγεται άλλοτε μεταξυ της Αντιγόνης και του Χορου των ποιητων και άλλοτε μεταξυ του Οδυσσέα Αστέρη-Αφηγητη (περσόνα που καθιέρωσε απο την προηγούμενη ποιητικη συλλογη-του) και του Χορου των ποιητων. Τα λεχθέντα απο την Αντιγόνη και τον Οδυσσέα Αστέρη-Αφηγητη βρίσκονται πάντοτε στην αριστερη σελίδα του βιβλίου ενω όσα ακούγονται απο τον Χορο των ποιητων βρίσκονται στη δεξια σελίδα. Με αυτη τη διάταξη όμως, γίνεται φανερο πως ο ρόλος του εποικοδομητικου διαλόγου που αναπτύσσεται στα ποιήματα της συλλογης του Α. Χατζηχαμπη επέχει θέση δεξιου και αριστερου ιεροψάλτη. Δηλαδη, ο Χορος των ποιητων επιχειρει μία σαφη διαλεκτικη τοποθέτηση πάνω σ’ εκείνα που άκουσε απο την Αντιγόνη ή τον Οδυσσέα Αστέρη-Αφηγητη που προηγούνται στο διάλογο, μέσα απο την οποία εξετάζεται και διαφαίνεται ξεκάθαρα τι πήγε στραβα και ανάποδα αλλα και τι πέρασε σωστα στον γενέθλιο τόπο του ποιητη!
Βέβαια, είναι εύκολο για τον αναγνώστη ν’ αντιληφθει πως πίσω απο το μυθικο προσωπείο της Αντιγόνης καιτου Οδυσσέα Αστέρη-Αφηγητη κρύβεται ο ίδιος ο ποιητης. Δηλαδη, στο προσκήνιο είναι τα προσωπεία που φοράει ανάλογα με την περίσταση ή το ιστορικ ογεγονος, ενω στο παρασκήνιο είναι ο ποιητης, την δράση του οποίου παρακολουθούμε μέσα απο το ξεδίπλωμα των ποιημάτων της συλλογης.
Ο Α. Χατζηχαμπης,ως ποιητης παρουσιάζεται εδωκαλα αρματωμένος, με ακονισμένη ευαισθησία αλλα και γυμνασμένηαισθητικη. Απο πλευρας γνώσεων ο ποιητης φανερώνεται άτομο που κατέχει πολλα και διάφορα πράγματα. Εννοω πως κατέχει βαθια την ιστορία, τη λογοτεχνία και τη θρησκευτικη παράδοσή του τόπου-του, τα οποία αξιοποιει καλα αφομοιωμένα στη δικη-του παραγωγη, δηλαδη στα δικα-του ποιήματα.
Ως εκ τούτου, η συλλογη-του καταλήγει να είναι (και) φορέας πληθώρας ιστορικων, θρησκευτικων και λογοτεχνικωνπληροφοριων, δοσμένες πάντοτε μέσα απο την ψιλοκεντημένη τέχνη της ποίησής-του. Για αυτο και αρκετοι στίχοι-του παραπέμπουν σε ιστορικα εδάφια, σε θρησκευτικες παραδόσεις ή θρησκευτικους ύμνους, σε δημοτικα τραγούδια («Μάζευε τ’ άνθη της αυγης/ και τ’ άστρα του πελάγους/ κοντα στους πέντε ποταμους,/ κοντα στις πέντε βρύσες» σ. 20), αλλα και στη λογοτεχνία ή την ποίηση άλλων ομότεχνών-του.
Θέλω να επισημάνω πως στα ποιήματά-του υπάρχουν ευδιάκριτα ίχνη απο την ποίηση του Βασίλη Μιχαηλίδη, του Γιώργου Σεφέρη, του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, του Ανδρέα Παστελλα, του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, αλλα και απο την ποίηση άλλων Έλληνων και Ελληνοκύπριων ποιητων.
Παραδείγματος χάρη, οι στίχοι «Μα ο κεραυνος/ μάζευε κρυφους ανέμους/ και θύελλες/ έξω απ’ την πόρτα του ανείρου» σ. 10, είναι αδύνατον που να μην μας θυμίσουν την ποίηση του Β. Μιχαηλίδη,
οι στίχοι «Είναι πολυ το φαρμάκι/ στις ψυχες των φιδιωναυτων,/ αιώνες φαρμάκι,/ γενιες φαρμάκι/ θα πιουν οι γάτες αυτες,/ βάλσαμο η μνήμη/ στα μάτια των στιγμων» σ. 18καθως και ο στίχος «για ένα κίτρινο πουκάμισο αδειανο» σ. 45, είναι αδύνατον που να μην μας θυμίσουν την ποίηση του Γ. Σεφέρη,
οι στίχοι «δεν ήρθαν τα πουλια με τα τραγούδια/ στις φωλιες της ψυχης-μας,/ ούτε οι στοργικοι πατεράδες/ στο τελευταίο λεωφορείο της ελπίδας» σ. 39, είναι αδύνατον που να μην ανακαλέσουν στη μνήμη-μας την ποίηση του Κ. Χαραλαμπίδη,
αλλακαι οι στίχοι «Ένα γαλάζιο φως άκτιστο αναβλύζει/ απ’ τα θρανία των απόντων ποιητων-μας/ με τους άγραφους στίχους-μας» σ.37, είναι αδύνατον που να μην φέρουν στη σκέψη-μας την ποίηση του Α. Παστελα και του Ε. Παλληκαρίδη.
Αρκετα αποκαλυπτικος ο ποιητης, σε ό,τιαφορα την αγάπη και τον σεβασμο-του που τρέφει προς τον ξένο πνευματικο μόχθο, είναι στο ποίημα «Η καρδια της γλώσσας-μας». Γράφει, ανάμεσα σε άλλα:
Σε τούτο τον τόπο,
ποιήματα και άνεμοι κρυφοι
του Μηχαηλίδη,
στις ανοιχτες παλάμες της καμένης γης,
δίστιχα τσιαττιστα
και τραγούδια κυπριώτικα του Λιπέρτη
στην καρδια της γλώσσας-μας.
σ.23
Εισχωρώντας ο αναγνώστης πιο βαθια στο ποιητικο εργαστήρι του Α. Χατζηχαμπη θα διαπιστώσει πως ο ποιητης αποσπα και δουλεύει πάνω σε αδρα ιστορικα κομμάτια ή γεγονότα απο την κυπριακη ιστορία, τα οποία στη συνέχεια μετατρέπει ή, καλύτερα, μεταπλάθει σ’ εμπνευσμένα ποιήματα, τα οποία όλα μαζι αποτελουν, έστω και περιληπτικα, την αλυσίδα της πανάρχαιας ιστορίας της Κύπρου, όπως αυτη διαμορφώθηκε ανα τους αιώνες.
Δηλαδη, στη συλλογη καταγράφονται με ποιητικο τρόπο τα μεγαλύτερα, και βέβαια τραγικότερα,ιστορικα γεγονότα που σημειώθηκαν στην Κύπρο, ξεκινώντας απο την Νεολιθικη εποχη (8200-3800 π. Χ.), την Ύστερη εποχη του χαλκου (1650-1050 π.Χ.), την Ρωμαϊκη περίοδο (30 π.Χ.-330 μ.Χ.), την Φραγκοκρατία (1192-1489 μ.Χ.), την Βενετοκρατία (1489-1571 μ. Χ.), την Οθωμανικη Αυτοκρατορία (1571-1878 μ.Χ.), τη Βρετανικη κυριαρχία (1878-1960 μ. Χ.) και την Τουρκικη εισβολη (1974).
Στην ουσία, ο ποιητης, όπως είπα, έχει κατορθώσει να συνθέσει μία θεόπνευστη λειτουργία με δεξιο και αριστερο ιεροψάλτη, προς χάρη, ευλογία και δόξα της πατρίδας και του λαου-του. Στ’ όνομα, βέβαια, της πατρίδας-του, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως ο ποιητης ευλογει και εξυμνει και όλες τις γυναίκες της Κύπρου, κυρίως τις γυναίκες των αγνοουμένων αλλα και τις γυναίκες όλων όσων έπεσαν ηρωϊκα στους αγώνες για την ελευθερία της πατρίδας-τους. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο πουσε κάποια ποιήματα της συλλογης, το προσωπείο της Αντιγόνης μοιραία παίρνει τη μορφη των μαυροφορημένων γυναικων των αγνοουμένων της κυπριακης τραγωδίας του Ιούλη του 1974 που, και σήμερα ακόμη, αρκετες απο αυτες τις γυναίκες θρηνουν επι των ερειπίων.
Γράφει στο ποίημα «Γυναίκες της Κύπρου»:
Γυναίκες της Κύπρου
με τις μαύρες μαντίλες
και τα κατάλευκα νυμφικα,
πνεύματα της γης
και του ονείρου,
ομορφόθρονες κόρες, πνοες του ορατου
και του αόρατου κάλλους,
άφατες ιερότητες
σε αέναη μεταμόρφωση,
με τα ροζιασμένα χέρια της γης,
μανάδες της στοργης
με τα πλουμιστα χάδια
και το ανθηρο φως,
σ. 65
Η συλλογη΄΄Ηκραυγη της Αντιγόνης΄΄, πέρα των όσων έχω αναφέρει μέχρι τώρα για το περιεχόμενο, τη μορφη και τη δομη-της, είναι και ένας ύμνος για την πλούσια χλωρίδα της Κύπρου, γεγονος που πλαγίως παραπέμπει και στην επαγγελματικη ενασχόληση του δημιουργου-της με αυτο το αντικείμενο, εφόσον στις σελίδες-της μνημονεύονται ονομαστικα όλα σχεδοντα φυτα και οι θάμνοι που φύονται και συναντούμε στα βουνα και στους κάμπους της Κύπρου.
Η ποίηση του Α. Χατζηχαμπη όμως, θυμίζει, έντονα μάλιστα, και την «χλωρίδα» της ελληνικης γλώσσας, εφόσον αρκετοι στίχοι-του είναι εμπλουτισμένοι και ενισχυμένοι με νεόκοπες, παρθένες και αστραφτερες λέξεις που δημιούργησε ο ίδιος όπως π.χ. αφεγγαρόφωτη, αχνογελόχαρη (κόρη), ομορφόθρονες, αείφωτη (θάλασσα), αλλα είναι θεμελιωμένη και πάνω σε πανάρχαιες και στιβαρες λέξεις που άντλησε απ’ όλες τις διαδοχικες διαστρωματώσεις της χιλιόχρονης και αδιάσπαστης γλώσσας-μας, απο τον Όμηρο μέχρι και τις μέρες-μας!
Καταλήγοντας, έχω οδηγηθει στο γενικο συμπέρασμα πως ο Α. Χατζηχαμπης με τη συλλογη-του ΄΄Ηκραυγη της Αντιγόνης΄΄ , θέλει να μας γνωστοποιήσει αλλα και να μας πείσει πως η σπαρακτικη κραυγη αυτηςτης μυθικης ηρωίδας δεν έχει τελεσίδικα σιγήσει στα βάθη των αιώνων. Αντιθέτως, μας προειδοποιει πως η πονεμένη και διαπεραστικη κραυγη-της διασχίζει τους αιώνες και φθάνει στις μέρες-μας, αντηχώντας στεντόρεια και πένθιμα στα αυτια της ανθρωπότητας κάθε που στον πλανήτη-μας ξεσπα ένας καταστροφικος και ανελέητος πόλεμος.
Είναι όμως και ένα δριμυ κατηγορω του ποιητη για όλους εκείνους τους άπληστους κατακτητεςπου επιχειρουν κάθε τόσο να ρημάξουν και ν’ αφανίσουν την χώρα, τον λαο και τον πολιτισμο-του.
Σίγουρα και δίκαια το εμπνευσμένο αυτο δημιούργημα κατατάσσει τον Α. Χατζηχαμπη ως τον αξιολογότερο σύγχρονο υμνητη της πατρίδας-του!
*Ο συγγραφέας του κειμένου ακολουθει κανόνες του μονοτονικου που εφάρμοζε ο Αντώνης Μυστακίδης-Μεσεβρινος