Η Πέρσα Κουμούτση είναι συγγραφέας και βραβευμένη μεταφράστρια λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στο Κάιρο και ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Εκτός από έργα αγγλόφωνων συγγραφέων, έχει μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Αιγύπτιου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ, καθώς και έργα άλλων σημαντικών Αράβων δημιουργών. Το 2001, τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεών της με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ενώ το αιγυπτιακό κράτος την έχει βραβεύσει δύο φορές για τη συνεισφορά της στα γράμματα. Έχει λάβει Ειδική Διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών  και Λατινικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ ενώ έργα της έχουν μεταφραστεί στην αραβική γλώσσα.

Μας μιλάει για τη βραβευμένη «Ανθολογία Σύγχρονης Αραβικής Ποίησης» που κυκλοφορεί σε δεύτερη εμπλουτισμένη έκδοση από τις εκδόσεις ΑΩ. Πρόκειται για ποίηση ρεαλιστική, συμβολική , καταγγελτική μα πάνω από όλα κατανοητή σε άμεση γλώσσα και αξίζει να αναφέρουμε ότι η μετάφραση έγινε απευθείας από το πρωτότυπο.

 

-Με την κυκλοφορία της, η Σύγχρονη Αραβική Ποίηση απέσπασε επαινετικά σχόλια και βραβεία. Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε για να μεταφράσετε 40  και 1 Άραβες ποιητές Άραβες, ανάμεσα στους και αρκετές γυναίκες;

Ο Αραβικός κόσμος είναι ένας κόσμος με τον οποίο ασχολούμαι εδώ και 30 χρόνια, τον γνωρίζω δε από τα γεννοφάσκια μου, αφού γεννήθηκα και έζησα τα σημαντικότερα χρόνια της ζωής μου σε έδαφος αραβικό και δεν έχω σταματήσει να τον διερευνώ διαρκώς. Μου ασκεί απίστευτη γοητεία, θαυμάζω εξαιρετικά τον πολιτισμό του σε όλες τις ιστορικές περιόδους και εκφάνσεις του και κυρίως τη λογοτεχνία του με την οποία ασχολούμαι επαγγελματικά και επισταμένα για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες. Και είναι ένας κόσμος που, παρά τη γεωγραφική του εγγύτητα , παραμένει άγνωστος στους περισσότερους από εμάς. Κυρίως μετά το Συριακό ζήτημα και την έλευση χιλιάδων προσφύγων στην Ελλάδα, γεγονότα και εικόνες που παρακολουθήσαμε με δέος στους δέκτες μας- ένιωσα την ανάγκη να φέρω τον Έλληνα αναγνώστη πιο κοντά στον κόσμο αυτό. έτσι άρχισα να μεταφράζω ποιήματα, αρχικά ποιήματα που είχαν να κάνουν με το μείζον αυτό ζήτημα της προσφυγιάς και έπειτα αντιπροσωπευτικά των εξελίξεων που έλαβαν χώρα κυρίως μετά την Αραβική Άνοιξη . όσο μετέφραζα, τόσο διαπίστωνα η ίδια την ομορφιά που κρύβει η σύγχρονη αραβική ποίηση για την οποία επαναλαμβάνω ελάχιστα γνωρίζαμε έως αυτήν την πρώτη έκδοση. Η ανθολογία πέτυχε, ακριβώς διότι αποτελεί πιστή και ευρεία αναπαράσταση του αραβικού κόσμου με όλους τους προβληματισμούς και τα φλέγοντα ζητήματα που τον απασχολεί. Επίσης, λόγω της ποικιλομορφίας και της ευρύτητας των θεμάτων και των φωνών που συμπεριλαμβάνονται και που εκφράζονται από διαφορετικές γενιές ποιητών, αποτελεί πλέον βιβλίο αναφοράς και έναν εμπεριστατωμένο οδηγό εισαγωγής στη Σύγχρονη Αραβική ποίηση.. επέλεξα δε λιγότερες, γυναίκες, διότι είχα σκοπό, και τελικά ολοκλήρωσα, μια νέα ανθολογία Γυναικών, αφιερωμένη αποκλειστικά στη Γυναίκα.

 

– Πόσο επηρεάστηκε η νέα γενιά ποιητών από τις εξορίες , τη χειραφέτηση της γυναίκας , το δικαίωμα στην μάθηση και τη μετανάστευση; Είναι αυτές οι εμπειρίες που συνετέλεσαν στην ελευθερία της έκφρασης ;

Φυσικά. Η νέα γενιά αφήνει πίσω της τις προκαταλήψεις, τον συντηρητισμό του παρελθόντος και στοχεύει πλέον σε μια ποίηση πιο οικουμενική που συνδιαλέγεται πλέον με την ποίηση των Δυτικών με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Συνάμα είναι ποίηση που αποτυπώνει και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός τόπου (τόπων) και σύγχρονα θέματα όπως η προσφυγιά, η μετανάστευση, η αποξένωση, ο φόβος η αλλοτρίωση, και η επιθυμία για ελευθερία και εκδημοκρατισμό κλπ όλα αυτά είναι κυρίαρχα στην ίδια αυτή ποίηση, που χωρίς να αφήνει πίσω της την παράδοση αιώνων που τη χαρακτηρίζει, στοχεύει πλέον σε ένα πλατύτερο κοινό- εντός και εκτός των συνόρων της… Γενικότερα η νέα γενιά είναι πιο τολμηρή, τείνει να μιλά για όλα ευθαρσώς και χωρίς αυτολογοκρισία.

 

-Παρατηρούμε ότι η σύγχρονη Αραβική ποίηση τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί και έχει γίνει πιο προσιτή στον Δυτικό αναγνώστη. Ποιο στοιχείο θεωρείτε ότι της έδωσε την ώθηση;

Η απλότητα των εκφραστικών της μέσων, η γλώσσα δηλαδή έγινε πιο απλή και πιο ανεπιτήδευτη, παλαιότερα η γλώσσας ήταν εξαιρετικά λόγια και συχνά επιτηδευμένη και «φορτωμένη» με σκοπό να εντυπωσιάσει, κάτι που ξένιζε τον «ξένο» αναγνώστη. Τώρα οι ποιητές εκφράζονται πολύ πιο απλά, πιο άμεσα και εξίσου ποιητικά, βεβαίως. Εξάλλου υπάρχουν επιρροές από διάφορες άλλες σχολές, όπως επίσης κι από τη δική μας ποίηση. Θα βρείτε για παράδειγμα τα «Καβαφογενή» ποιήματα στη συλλογή, ποιήματα δηλαδή που είναι επηρεασμένα από την ποίηση του Καβάφη, ή ποιήματα που θυμίσουν Φροστ, Ρίλκε ή Γκαίτε. κλπ. Επίσης θα ήθελα να σημειώσω εδώ ότι η μετάφραση από το πρωτότυπο και όχι ενδιάμεση γλώσσα, όπως συχνά συμβαίνει στην Ελλάδα, έχει βοηθήσει καλύτερα στη πρόσληψη της αραβικής ποίησης.

 

-Πόσο καλά γνωρίζουν οι Έλληνες αναγνώστες την αραβική ποίηση και γενικότερα την αραβική λογοτεχνία; Έχει κοινά η ελληνική ποίηση με την αραβική;

Δεν γνωρίζουμε πολλά, όπως ανέφερα υπάρχει προκατάληψη απέναντι στη λογοτεχνία της Ανατολής, κάποιοι μάλιστα τη θεωρούν υποδεέστερης εκείνης των Δυτικών. Δεν συμφωνώ. Αντιθέτως, διαθέτει όλες τις αρετές της ποίησης των Δυτικών μαζί με εκείνες της μαγικής Ανατολής. Είναι λοιπόν μια πολύ πλούσια και πολύπλευρη λογοτεχνία. Πάντως, εκείνοι που την παρακολουθούν πιο στενά, δεν μπορούν παρά να τη θαυμάσουν. Όσο για την ποίηση, μπορώ να πω χωρίς καμία απολύτως επιφύλαξη, ότι η ανθολογία αυτή είναι ανάμεσα στις λίγες που κυκλοφορούν στην Ευρώπη. δεν είναι εύκολη η αποτύπωση, τόσο διαφορετικών φωνών και γενεών σε ένα βιβλίο. Απαιτεί μεγάλη έρευνα, τολμώ να πω μαστοριά και βέβαια επιμονή να μεταφέρεις ικανοποιητικά και πιστά τόσα ποιήματα (κοντά 200) στο χαρτί. Όσο για τα κοινά της στοιχεία θα σας απαντούσα πολύ απλά, ότι εφόσον η λογοτεχνία γενικότερα είναι ανθρωποκεντρική, ασχολείται δηλαδή με τον Άνθρωπο , τότε δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές.

 

-Στην φροντισμένη έκδοση  δώσατε  μεγαλύτερη έκταση στην αιγυπτιακή ποίηση, είναι αντιπροσωπευτική των αλλαγών που έγιναν;

Ναι, σε ένα βαθμό ισχύουν αυτά, και νομίζω ότι ο πρόλογος μου εξηγεί επ’ ακριβώς πως επέδρασε η Αιγυπτιακή λογοτεχνία από την αρχαιότητα ως σήμερα στη λογοτεχνία των Αράβων, και πως εν γένει παραμένει πρόδρομος και πρότυπο για τα άλλα αραβικά έθνη. Αλλά συνέβη επίσης και λόγω της γνωριμίας μου και της ιδιαίτερης αγάπης που τρέψω για την Αιγυπτιακή κουλτούρα και τη λογοτεχνία της από τα φοιτητικά κιόλας χρόνια μου και τις σπουδές μου στο πανεπιστήμιο του Καΐρου…

 

-Ο Άχμαντ Σάουκι (1868-1932), θεωρείται ο πρίγκιπας των Αράβων ποιητών, με τουρκικές και ελληνικές ρίζες καθώς η γιαγιά του ήταν Ελληνίδα. Υπήρξε ο θεμελιωτής της σύγχρονης αραβικής ποίησης.

Ένα μικρό απόσπασμα από το ποίημα:

Το παγόνι και ο βασιλιάς

 […] Είπε στο βασιλιά:

Δεν είμαι εγώ η αναπαράσταση των λιβαδιών,

μ’ όλα τα λαμπερά φώτα κι όλα τα άνθη πάνω μου;

Σ’ εμένα δεν αποτυπώνεται κάθε λογής ομορφιά

 κάθε σκιά και κάθε λεπτομέρεια χρωμάτων;

Έφτασα ως εδώ ,εγώ, ο άρχοντας των πουλιών

 και στέκομαι στο δικό σου το κατώφλι.

Γιατί λοιπόν να στερηθώ αυτό που περισσότερο

απ’ όλα λαχταρώ

εγώ, ο ευγενέστερος όλων των απογόνων;»[…]

 

-Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της γραφής του και τι μας αποκαλύπτει η ποίηση του;

Ο  Άχμαντ Σάουκι έχει επιρροές από την αρχαία ελληνική γραμματεία και σε αυτό το ποίημα οι επιρροές είναι εμφανείς. Η δε διπλή- ίσως και τριπλή- πολιτισμική του ταυτότητα τον βοήθησε να δημιουργήσει ένα αξεπέραστο είδος ποίησης που πολλοί προσπάθησαν να μιμηθούν, αλλά ελάχιστοι τα κατάφεραν. Παραμένει δε ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του κόσμου, αν και ελάχιστα ποιήματα του έχουν μεταφραστεί στα Γαλλικά. Ξεκίνησα το ποιητικό αυτό ταξίδι με ένα ενδεικτικό δικό του ποίημα, ακριβώς γιατί υπήρξε ο θεμελιωτής της αραβικής ποίησης, δεν θα μπορούσα να επιλέξω καλύτερη εισαγωγή.

 

-Η ποιήτρια, εικαστικός και ακτιβίστρια Φάτεν Αλ Ναουάουι (1953-) στο ποίημα της με τίτλο «Μεταξύ δύο εποχών» συγκλονίζει

[…] Ο δρόμος αρπάζει τις βλεφαρίδες μου

 κλείνει μπροστά στο πρόσωπό μου

 δυο παράθυρα

 κι αποσπά με βία τη μια από τις δύο εποχές.

Η άλλη αναχωρεί ηττημένη

 εξαφανίζεται μέσα στην οπή

ενός οχυρωμένου τείχους

και έπειτα με εγκαταλείπει εκεί

και φεύγει για το ταξίδι του χωρισμού.

 

Στίχοι που ανατριχιάζουν και αντικατοπτρίζουν ατελείωτο πόνο και ξεριζωμό. Πόσο βασανίστηκαν αυτές οι ψυχές για να κάνουν τον πόνο τους ποίηση;

Ο πόνος είναι κυρίαρχο συστατικό στην ποίηση των Αράβων. Είναι συνυφασμένος με την κουλτούρα της ανατολής, αλλά και το ιδεολογικό και συναισθηματικό υπόβαθρο των ποιητριών της γενιάς της (ποιήτριας). Η συγκεκριμένη μάλιστα ξεχωρίζει διότι ως εικαστικός, η ποίηση της είναι «εικονοπλαστική». Κάποιες φορές αρκεί να διαβάσουμε ένα ποίημα για να μπούμε σε ένα ολόκληρο κόσμο αισθήσεων, εικόνων και συναισθημάτων. Τέτοια υπάρχουν πολλά στην Ανθολογία. Παράλληλα με τον λυρισμό, ο αναγνώστης θα έλθει σε επαφή με εικόνες μοναδικής ομορφιάς.

 

 

-Στη συλλογή κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη τα ποιήματα του Αμπού Ναουάς  με την διαχρονικότητα τους και πόσο απελευθερωμένη ήταν, από κάθε αναστολή, η γραφή του αν λογαριάσουμε ότι γεννήθηκε το 762 μ.Χ.

Για χάρη του και για χάρη μου

Θέλω να πιω για χάρη του

κι εκείνος για δική μου χάρη

 Έτσι όπως κάνει κάθε εραστής

 που φλέγεται από έρωτα […].

 […] Πιες λοιπόν με τρόπο βάναυσο,

σκληρό

 αυτό το νέκταρ

 και μην καθυστερείς τις ηδονές

 που λέει να σου χαρίσει

Ούτε ποτέ για αύριο

να αναβάλεις τη χαρά.

Ένα ζήτημα πολύ προσωπικό.

Χωρίς αισχύνη, ή ενοχές

επισκέπτομαι συχνά εκείνο το αγόρι.

 

-Πόσο δύσκολο ήταν για την εποχή εκείνη να εκφραστεί ένας ποιητής τόσο ανοιχτά και πόσο επηρεάστηκε ο Καβάφης από τη γραφή του;

Η προϊσλαμική ποίηση ανέκαθεν υπήρξε τολμηρή και μπροστά από την εποχή της για αυτό το λόγο συμπεριέλαβα σε ξεχωριστό παράρτημα, ενδεικτικά ποιήματα αυτής της ποίησης. Θεωρώ αποτέλεσε τη βάση πάνω στη οποία «δομήθηκε» η μετέπειτα ποίηση των Αράβων. Αν και δεν είμαι βέβαιη αν ο Καβάφης διάβασε την ποίηση του Αμπού Ναουάς, δεν αποκλείεται βέβαια να ήλθε σε επαφή με τον έργο του με κάποιον τρόπο… Όμως έχετε δίκαιο, υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες, που θα έλεγα ότι είναι άξιες διερεύνησης ή και μελέτης.

 

-Θα ήθελα να κλείσουμε τη συνομιλία μας μ’ ένα ποίημα της Μάραμ ελ Μάσρι από τη Συρία  με τίτλο «Άφθονος Χρόνος» 

«Δεν μου απέμεινε πια παρά μονάχα ένας δρόμος , 

εκείνος προς το σώμα σου 

και μια μονάχα εκβολή εκείνη των χειλιών σου».

 

Μέσα από τη γραφή της παρατηρούμε ότι η αραβική ποίηση αφήνει πίσω της τον υπέρμετρο συντηρητισμό και την εσωστρέφεια και είναι  παθιασμένα ερωτική και συνάμα επαναστατική. Ποια ήταν η κύρια πηγή απελευθέρωσης της;

Οι αγώνες για την επίτευξη της ελευθερίας και του εκδημοκρατισμού που έλαβαν χώρο τα τελευταία χρόνια είναι κυρίαρχο στοιχείο σχεδόν σε όλο το φάσμα της ποιητικής έκφρασης των νεότερων ποιητών και δη των ποιητριών, που παρότι έχουν πετύχει πολλά, προσδοκούν και ελπίζουν σε ακόμα περισσότερα. Ο έρωτας όντως είναι συνυφασμένος με την επαναστατικότητα σε αυτόν τον γοητευτικό κόσμο της ανατολής. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς.