`

Η «Κυρία με τη στρυχνίνη» (1967) βασίζεται στην καταγραφή των ονείρων του συνθέτη και στην ψυχολογία του Καρλ Γιουνγκ, αποτελώντας μια σκηνική ενότητα στην οποία ηθοποιοί και μουσικοί εμπλέκουν το κοινό σε μια συναρπαστική, αλλά συνάμα αινιγματική, συν-δημιουργία. Η «Κυρία με τη στρυχνίνη» παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο αθηναϊκό κοινό λίγες μέρες πριν από το πραξικόπημα του 1967. Η ηχογράφηση που έχει διασωθεί από τη βραδιά εκείνη στο Χίλτον, όπου λάμβανε χώρα ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά γεγονότα της εποχής, η Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής, είναι ενδεικτική της έκπληξης που προκάλεσε στο κοινό το εξαιρετικά ρηξικέλευθο αυτό έργο. Έκτοτε, το εκπληκτικό αυτό έργο παίχθηκε ελάχιστες φορές.

`

Η δημιουργία του έργου έχει να κάνει με διάφορους εξωμουσικούς παράγοντες που αφορούν στις ενασχολήσεις του συνθέτη με τα πεδία της ψυχολογίας, του αποκρυφισμού κλπ. Όλα αυτά ζυμώνονται καλά με τη διαμεσολάβηση των σκέψεων και των πεποιθήσεων του συνθέτη και οδηγούν στη γέννηση του έργου. Πρόκειται για μια διαδικασία που εξελίσσεται επί σειρά ετών και εκπορεύεται από τρεις διακριτές πηγές έμπνευσης (Sakallierow and Kyriakos 2008).
Η πρώτη πηγή έμπνευσης έχει να κάνει με ένα όνειρο του συνθέτη. Εκεί βλέπει μια ανώνυμη αγγελία η οποία αναφέρεται σε μια κυρία που παρέχει στρυχνίνη και ασυνήθιστες εμπειρίες. Κανονίζει συνάντηση μαζί της μόνο και μόνο για να βρεθεί σε ένα «απρόσωπο» ξενοδοχείο στη μέση ενός πλήθους ανθρώπων.

Η δεύτερη πηγή έμπνευσης αφορά σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο Ψυχολογία και Αλχημεία του Γιουνγκ. Στο εν λόγω απόσπασμα, η Beya αγκαλιάζει το γιο της Gabricius με τόση αγάπη μέχρι που τον απορροφά εντελώς στη μήτρα της. Και οι δύο ενώνονται για να διαμορφώσουν ένα νέο πλάσμα. Σύμφωνα με τν Γιουνγκ, αυτή η
παράξενη ένωση είναι μια εξ’ ολοκλήρου συμβολική αιμομιξία του συνειδητού με τη κάθοδό του στο ασυνείδητο (Sakallieros & Kyriakos 2008). Στο έργο ακούγεται και το λατινικό κείμενο από τους ηθοποιούς σε διάφορες φάσεις, είτε ως κείμενο ειπωμένο κάθε φορά σε διαφορετικές ταχύτητες, είτε ως «σκόρπιες » λέξεις.

Η τρίτη πηγή έμπνευσης αφορά στην περίπλοκη και οδυνηρή σχέση του συνθέτη με τη μητέρα του. Ο Λεωτσάκος (2000) περιγράφει τη μητέρα του συνθέτη ως «προβληματικότατη προσωπικότητα» και λέει πως η έκθεσή του στις εκρήξεις βιαιότητάς της οδήγησαν το συνθέτη στη σύλληψη της έννοιας της μεταπράξεως. Ακόμα, αναγνωρίζει τη «μεγάλη μεσογειακή θεά» στο πρόσωπο της κυρίας με τη στρυχνίνη.

`

1. ΕΙΜΑΙ ΦΤΩΧΟΣ

(Μελοποίηση/Ερμηνεία: Μάνος Μοναστηριώτης, 2018)

Λησμονημένες χαραυγές ζητούν τα βλέφαρά σου
σε ντύνει ο ίσκιος της αγάπης μου χλωμός
δεν έχω χρώμα προσμονής – είμαι φτωχός
δεν έχω βήματα να ’ρθώ στην άκρη της καρδιάς σου

Αγέρηδες από τα πεθαμένα χαμομήλια
χτυπούν την πόρτα που χαράζει ο λογισμός
το σχήμα του αποχωρισμού – είμαι φτωχός
δεν έχω ούτε μια χαρακιά ηδονής πάνω στα χείλια

Πίσω από τις αστέρινες της νύχτας χαραμάδες
κοιτάζω πάντα την αγάπη μοναχός
έχει το μέτωπο αυγινό – κι είμαι φτωχός
δεν έχω ένα παράθυρο να μην κοιτά στη λύπη

Έρχονται τα πουλιά από τη γωνιά της άρνησής σου
κι έτσι σκληρά μού κελαηδούν :  που είναι ο λωτός ;
Αχ, δεν μπορώ να σε ξεχάσω – είμαι φτωχός
δε θα ’χω χέρια δίχως την αφή της θύμησής σου

Θα ’μαι τυφλός μέσα στη λύπη δίχως τ’ όραμά σου
χωρίς την πίκρα της φυγής σου πιο ορφανός
έχεις μια θάλασσα πλατιά – κι είμαι φτωχός
δεν έχω μήτε στάχτη να χαράξω τ’ όνομά σου

Δεν θα ’χω σκέψη δίχως την ομίχλη απ’ τ’ όνειρό σου
κι ας μη με ξέρει διόλου ο ύπνος σου ο γλυκός
δεν έχω ελπίδα ζεστασιάς – είμαι φτωχός
της νιότης μου το σύννεφο λιώνει στο πρόσωπό σου

Χωρίς τη μοναξιά μου θα ’μουνα πιο μόνος
χωρίς τη σιωπή μου ακόμα πιο βουβός
γι’ αυτό ποτέ μη ξαναρθείς – είμαι φτωχός
δε φτάνει και για σε ο μικρός κι απέραντός μου πόνος

Ούτε ένα αστέρι μακρινό δε θα ’χω να σου δώσω
ούτε πεφτάστερο μάς δίνει ο ουρανός
δεν έχω κλείσει την καρδιά – μα είμαι φτωχός
πού να ’βρω άλλο φθινόπωρο στα μάτια, να σου δώσω;

`

«Με του Μαγιού τα Μάγια». Παραμυθόδραμα σε πέντε εικόνες για σοπράνο, 3 αφηγητές, χορωδία και ορχήστρα σε ποίηση Χρήστου Ευελπίδη. Μάρια Ντεβιτζάκη, σοπράνο. Σώτος Παπούλκας και Έφη Δρόσου, αφηγητές. Χορωδία και Ορχήστρα του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Διδασκαλία χορωδίας: Δρ. Μαρία-Έμμα Μελιγκοπούλου Διεύθυνση ορχήστρας: Γιώργος Χατζηνίκος (1923-2015), επίτιμος διδάκτορας ΤΜΕΤ. Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία στις 23.12.2009.

`

***********************************************************************

`

Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές στο χώρο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας κατά το πρώτο μισό του 20^ού αιώνα. Γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1904και μετά από πέντε χρόνια μετεγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Αθήνα. Σπούδασε βιολί με τον Τόνυ Σούλτσε στο Ωδείο Αθηνών (1912-1920) και αποφοίτησε σε ηλικία 16 ετών αποσπώντας την ανώτερη τιμητική διάκριση, το «Χρυσό Μετάλλιο Ανδρέα και Ιφιγένειας Συγγρού». Την επόμενη χρονιά, αξιοποιώντας την Αβερώφειο υποτροφία από το Ωδείο Αθηνών, ξεκίνησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ανώτατη Ακαδημία Μουσικής του Βερολίνου με τον Willy Hess ως καθηγητή βιολιού.Από το 1923 το ενδιαφέρον του στρέφεται στη σύνθεση και σπουδάζει με τους Paul Kahn, Paul Juon, Philipp Jarnachκαι Kurt Weill (ενορχήστρωση), πριν γίνει δεκτός στην τάξη σύνθεσης του Arnold έSchoenbergστην Πρωσική Ακαδημία των Τεχνών στο Βερολίνο (1927-1931), βασικό κέντρο προαγωγής της σύγχρονης μουσικής εκείνη την περίοδο, όπου σπούδασε με ιδιωτική υποτροφία από τον Μανώλη Μπενάκη. Στο μεσοπολεμικό Βερολίνο ο Σκαλκώτας αναπτύσσει αξιόλογη σταδιοδρομία τόσο ως συνθέτης ή ενορχηστρωτής όσο και ως μουσικός εκτελεστής κερδίζοντας την εκτίμηση των καθηγητών του, αλλά και του επαγγελματικού του περίγυρου. Μετην άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία οι συνθήκες της ζωής του δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια για να επιβιώσει πλέον εκεί. Γύρω στο Μάρτιο του 1933 αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Βερολίνο, αφήνοντας πίσω του τα χειρόγραφα 70 περίπου μουσικών έργων και επιστρέφει στην Αθήνα.Η επανένταξή του στους μουσικούς κύκλους της Αθήνας αρχικά τον δυσκόλεψε, γρήγορα όμως μπόρεσε να σταδιοδρομήσει εκ νέου, αρχικά ως ενορχηστρωτής στο Εθνικό Θέατρο και στη συνέχεια ως βιολονίστας στηνΟρχήστρα του Ωδείου Αθηνών (μετέπειτα Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) και στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όχι όμως και ως συνθέτης καθώς το έργο του παρέμεινε, εν πολλοίς, άγνωστο εκείνη την εποχή. Στην Αθήνα δημιούργησε έναν αξιοθαύμαστο κατάλογο έργων, τόσο σε ποιότητα όσο και σε όγκο, συνθέτοντας πυρετωδώς περισσότερα από 100 έργα μέσα στα 16 χρόνια από την επιστροφή του ως τον απροσδόκητο θάνατό του τον Σεπτέμβριο του 1949, από περίσφιξη κήλης.