Β’ Τόμος, Κεφάλαιο 5

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

Ο ΝΕΟΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η PAX AMERICANA

Ζάτουνα, 2 Ἰουνίου 1969

Σκέφτομαι ὅτι τό πιό ἐπαναστατικό καθῆκον τῶν προοδευτικῶν μας δυνάμεων καί ὅλου τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἦταν χθές, εἶναι σήμερα καί θά εἶναι αὔριο ἡ ἐξόντωση τοῦ φασισμοῦ στή χώρα μας. Νά ὑπό ποιό πρίσμα νομίζω ὅτι θά πρέπει νά ἐξετασθεῖ τό σύνολο τῶν σκέψεων πού ἀναπτύσσονται ἐδῶ ἤ πού ἀνέπτυξα αὐτή τήν περίοδο. Ἡ σημερινή δικτατορία θά πρέπει, κατά τή γνώμη μου, νά ἐξηγηθεῖ ὡς τό ἀποτέλεσμα ἀπό τήν ὑποτίμηση αὐτοῦ τοῦ παράγοντα στή χώρα μας. Σ’ αὐτό τό ἁμάρτημα –τῆς ὑποτίμησης– δέν ἔπεσε μονάχα ἡ Ἀριστερά, ἀλλά ὁλόκληρος ὁ πολιτικός –ὁ μή φασιστικός– κόσμος τῆς χώρας καί κοντά σ’ αὐτόν ὅλοι οἱ μή φασίστες στρατιωτικοί, ὑπάλληλοι, καθηγητές, ἐπιστήμονες, νέοι καί νέες καί, γενικά, οἱ κοινωνικοί παράγοντες τῆς χώρας. Φυσικά, ὁ φασισμός σήμερα δέν τολμᾶ νά πεῖ τό ὄνομά του. Τί ἄλλο ὅμως εἶναι οἱ Παπαδόπουλοι καί οἱ Παττακοί; Καί οἱ ἴδιοι δέν τολμοῦν νά τό ὁμολογήσουν, γιατί τρέμουν τόν ἑλληνικό λαό, ἐνῶ τά ἀφεντικά τους, οἱ Ἀμερικανοί, δέν τό θέλουν ἐπίσης, γιατί φοβοῦνται τή διεθνῆ κοινή γνώμη.

Φυσικά, ἡ φασιστική ἰδεολογία μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι ἀνύπαρκτη στή χώρα μας. Ἐννοῶ ὡς πολιτικό ρεῦμα μέσα στό λαό. Ὑπάρχουν μόνο πολλά φασιστικά στοιχεῖα πού δροῦν ὡς μεμονωμένες ὁμάδες στό στρατό, στά σώματα ἀσφαλείας, στό δικαστικό σῶμα, στόν κρατικό μηχανισμό, στά συνδικάτα καί σέ ἄλλα καίρια σημεῖα τῆς δημόσιας ζωῆς.

Τό πιό σπουδαῖο εἶναι ὅτι οἱ ὁμάδες αὐτές βρίσκονται σέ ἄμεση σχέση μέ τίς μυστικές ὑπηρεσίες τῶν ΗΠΑ. Ἔχουν τήν ἀπεριόριστη ὑποστήριξή τους. Μιά τέτοια φασιστική ὁμάδα ἦταν καί οἱ δεκατέσσερις συνταγματάρχες, πού γιά πολύ καιρό συνωμοτοῦσαν στά παρασκήνια, ἕως ὅτου, ἐκμεταλλευόμενοι τίς πολιτικές προετοιμασίες τῆς Ἄκρας Δεξιᾶς γιά βίαιη λύση, ἅρπαξαν μέ δόλο τήν ἐξουσία. Ἄλλες γνωστές φασιστικές ὁμάδες ἦταν: ἡ ὁμάδα τοῦ αὐλικοῦ Δόβα¹, πού ἀπέβλεπε, σέ συνεργασία μέ τά Ἀνάκτορα, στή δικτατορία τῶν στρατηγῶν· ἡ ὁμάδα τοῦ εἰσαγγελέα Κόλλια², πού συγκέντρωνε γύρω του τούς φασίστες δικαστικούς καί πού συνεργάσθηκε στήν πρώτη φάση τῆς δικτατορίας τῶν συνταγματαρχῶν μαζί τους· στή Θεσσαλονίκη, ἦταν γνωστή ἡ φασιστική ὁμάδα τοῦ στρατηγοῦ τῆς χωροφυλακῆς Μήτσου, ὅπως ἐπίσης καί ἡ ἄλλη τοῦ Γιοσμᾶ³. Στά σώματα ἀσφαλείας οἱ ὁμάδες αὐτές ἐκδηλώθηκαν σέ ὅλο τους τό μεγαλεῖο μετά τήν 21η Ἀπριλίου. Στήν Ἀσφάλεια Ἀθηνῶν, στόν Πειραιά καί στή Θεσσαλονίκη. Μέ ὑποομάδες σέ ὅλες τίς Ἀσφάλειες τῆς χώρας. Γενικά, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τά τμήματα τῆς Ἀσφάλειας, στήν ἀστυνομία, στή χωροφυλακή καί στό στρατό, ἀποτελοῦν τή ραχοκοκαλιά τῆς φασιστικῆς δύναμης στή χώρα μας.

Βασισμένη σε νουβέλα του Νικολάι Λεσκόφ, η Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ ασχολείται με τη θέση της γυναίκας στην επαρχιακή προεπαναστατική Ρωσία. Ταυτόχρονα, ο Σοστακόβιτς σατιρίζει με μεγάλη οξυδέρκεια θεσμούς της ίδιας εποχής, όπως η εκκλησία και η τσαρική αστυνομία. Η υπόθεση αφορά την Κατερίνα Ισμαήλοβα, σύζυγο ευκατάστατου εμπόρου, η οποία νιώθει παραμελημένη και εγκλωβισμένη στον γάμο της. Ερωτεύεται έναν από τους εργάτες του αγροκτήματός της και για χάρη του φτάνει ως τον φόνο του πεθερού και του συζύγου της. Η Κατερίνα παντρεύεται τον αγαπημένο της, όμως οι φόνοι αποκαλύπτονται και το ζευγάρι συλλαμβάνεται. Στον δρόμο για τη Σιβηρία η Κατερίνα αρπάζεται με μια νέα υποψήφια ερωμένη του συζύγου της και μαζί της παρασύρεται από τα παγωμένα νερά του ποταμού.

`

Η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε σε ένα από τα παλαιότερα λυρικά θέατρα της Ρωσίας, το Μιχαηλόφσκι, τότε Μικρό (Μάλυ) Λυρικό Θέατρο του Λένινγκραντ, στις 22 Ιανουαρίου 1934 και λίγο αργότερα στο Θέατρο Τέχνης Στανισλάφσκι της Μόσχας. Το έργο αμέσως έγινε δεκτό με ενθουσιασμό και στις δύο πόλεις και καταγράφηκε ως ένα μουσικό αριστούργημα. Η σαφής, δίχως περιστροφές αναφορά στο σεξ και η απροκάλυπτη βία προσέδιδαν στην όπερα ρεαλισμό που μέχρι τότε δεν είχε δει το λυρικό θέατρο. Η μουσική γλώσσα του Σοστακόβιτς, άμεση, συμπυκνωμένη, εύστοχη, ήταν επίσης πρωτόγνωρη. Η εντυπωσιακή ανταπόκριση του κοινού ανέδειξε αμέσως την όπερα ως τη σημαντικότερη της σοβιετικής περιόδου. Λίγους μήνες αργότερα, στις 26 Δεκεμβρίου 1935, το έργο ανέβηκε στο Μπολσόι της Μόσχας.

Στις 26 Ιανουαρίου 1936 την παράσταση παρακολούθησε ο Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος όμως αποχώρησε πριν το τέλος του έργου. Δύο μέρες αργότερα, η εφημερίδα Πράβντα, επίσημο όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, δημοσίευε άρθρο με τίτλο «Σύγχυση αντί για μουσική: Σχετικά με την όπερα Λαίδη Μάκβεθ της περιοχής Μτσενσκ». Το κείμενο καταδίκαζε τη μουσική της όπερας με χαρακτηρισμούς όπως «φορμαλιστική», «μικροαστική», «τραχιά», «χυδαία» και ήταν ανυπόγραφο – σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι το κείμενο αυτό είχε λάβει την έγκριση του Στάλιν. Το πλήγμα ήταν μεγάλο, καθώς ο γεμάτος ορμή και σχέδια Σοστακόβιτς, ο οποίος δεν είχε συμπληρώσει ακόμα τα τριάντα του χρόνια, δεν ολοκλήρωσε καμία άλλη όπερα μέχρι τον θάνατό του, παρότι άφησε προσχέδια για αρκετές.