Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

`

Ο κοινωνιολόγος Lewis Coser είχε γράψει, στα 1963,  πως «ο κοινωνιολόγος που αγνοεί τη λογοτε­χνία είναι καταδικασμένος να είναι… κακός κοινωνικός επιστήμονας». Στην περίπτωση του Νίκου Φωτόπουλου, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, αυτή η ρήση βρίσκει την εφαρμογή της από την αντίστροφη πλευρά. Πριν λίγο καιρό, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μανδραγόρας η συγκεντρωτική έκδοση «Δάνειος χρόνος», η οποία περιλαμβάνει όλες τις ποιητικές συλλογές που εξέδωσε μέχρι σήμερα, σε βάθος εικοσαετίας.

`

– Όταν κρατήσατε στα χέρια σας τη συγκεντρωτική έκδοση μιας ποιητικής σοδειάς είκοσι χρόνων, ποια ήταν τα πρώτα συναισθήματα; Η ποίηση σάς δάνεισε το χρόνο της ή εσείς της δανείσατε τον δικό σας;

Αναμφίβολα ένιωσα ιδιαίτερα.Σκεφτόμουν καιρό για το αν πρέπει να εκδοθούν συγκεντρωτικά τα ήδη δημοσιευμένα ποιήματα μιας εικοσαετίας, αλλά μετά και την παρότρυνση των εκδόσεων «Μανδραγόρας» το έπραξα με απόλυτη σιγουριά. Επιπροσθέτως,τόσο το βελούδινο ίχνοςτης Λίνας Νικολακοπούλουστον Πρόλογο της έκδοσης,όσο και το εικαστικό έργο του ζωγράφου Γιάννη Παπαγιάννημε αφορμή ένα μουσικό έργο του Ιάνη Ξενάκη στο εξώφυλλο, επισφράγισαν με τον πιο αισθαντικό τρόπο το εγχείρημα. Πραγματικά νιώθω πως έδωσα μια ευκαιρία στα ποιήματά μου να επικοινωνήσουν εκ νέου με τον κόσμο και κυρίως να διαφανεί η αθόρυβη συνέχεια μιας πολύχρονης προσπάθειας. Ωστόσο, ο τίτλος «Δάνειος χρόνος», ακριβώς πάνω σε αυτό που με ρωτάτε ακροβατεί. Όταν αισθάνεσαι πως «ο χρόνος δεν σου ανήκει» ενδεχομένως η ποίηση να είναι το πιο πρόσφορο σύμπαν για να αναμετρηθείς με τις αινιγματικές διαστάσεις αυτού του φαινομένου όχι τόσο με τη φιλοσοφική ή την επιστημονική άποψη, αλλά με γνώμονα τον ίδιο τον άνθρωπο.

-Μιλώντας με όρους κοινωνιολογίας, όπως είναι και το ακαδημαϊκό σας υπόβαθρο, στην περίπτωση της ποιητικής δημιουργίας το κληρονομημένο πολιτισμικό κεφάλαιο, κατά Bourdieu, δεν αρκεί για να κάνει κάποιον ποιητή. Εξ όσων γνωρίζω, ισχύει και στη δική σας περίπτωση, έτσι;

Μιας και αναφέρεστε στον Βourdieu συμφωνώ απόλυτα με τη θεωρία του «πολιτισμικού κεφαλαίου». Τη  διδάσκω, και την αξιοποιώ θεωρητικά και  ερευνητικά στην προσπάθεια ερμηνείας και αντιμετώπισης των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων.  Ωστόσο, μιας και μιλάμε για την ποίηση είναι προφανές πως το κληρονομημένο «πολιτισμικό κεφάλαιο»δεν αρκεί από μόνο του για να γίνει κάποιος ποιητής. Παρόλα αυτά ο «βιόκοσμος», η οικογενειακή προέλευση, ο κοινωνικός περίγυρος, οι ταξικές καταβολές κ.ά., διαμορφώνουν τα «καύσιμα» του καθενός, γεγονός που προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική του τροχιά καθώς και την «περιήγησή» του στα συστημικά πεδία των κοινωνικών ιεραρχήσεων. Μιας και με ρωτάτε όμως για τη δική μου περίπτωση, η σχέση μου με την ποίηση υπήρξε παράγωγο μιας κοπιώδους και αμφίθυμης προσπάθειας η οποία ούτε ευδοκίμησε αυτονόητα, ούτε ευνοήθηκε ευθέως από το «κληρονομημένο πολιτισμικό κεφάλαιο». Μεγάλωσα στην Αμαλιάδα με όλες τις δυσκολίες μιας μέσης οικογένειας της δεκαετίας του 70 στην ελληνική επαρχία. Ερχόμενος στην Αθήνα για να σπουδάσω, εκτός από την αγάπη των δικών μου, πήρα στις αποσκευές μου την περηφάνεια και το όνειρο των απλών και λαϊκών ανθρώπων της γειτονιάς και τη πόλης μου για ένα καλύτερο αύριο. Πέρα όμως από την ακαδημαϊκή πορεία η οποία αναπτύχθηκε σε βάθος χρόνου και φυσικά εξελίσσεται, η θητεία στην ποίηση προηγήθηκε ως στάση ζωής και προέκυψε κυρίως μέσα από το αινιγματικό κίνητρο μιας υπαρξιακής αναζήτησης η οποία ενστικτωδώς με έφερε κοντά σε πνευματικούς ανθρώπους, ιδεολογικούς χώρους, αλλά και διανοητικά περιβάλλοντα που είχαν τις τέχνες και τα γράμματα ως βασικούς κώδικες επικοινωνίας.

Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

Charles Baudelaire, «Τα Άνθή του Κακού» (μετφρ.-επιλεγόμενα: Γιώργος Κεντρωτής), εκδ. Gutenberg, 2018

Ο Κωστάς Παλαμάς στα 1916 είχε γράψει: «Ὁ Βωδελαίρ δέν ἤρχισε νά γίνεται θέμα μεταφραστικόν παρ’ ἡμῖν παρά πολύ μετά τό 1890, ἐν ἡμέραις δημοτικιστικῶν ὀργασμῶν καί ὀργίων. Ἀνέτειλεν εἰς τούς οὐρανούς μας ὡς δημοτικιστής, ἐμεσουράνησεν ὡς μαλλιαρός». Πώς θα χαρακτηρίζατε τη δική σας μεταφραστική εργασία στα «Άνθη του Κακού»; 

Ο Μπωντλαίρ γνώρισε μεγάλη δημοφιλία στην Ελλάδα κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα: όχι μόνο μεταφράστηκε πολύ, αλλά και επηρέασε πλείστους όσους ποιητές: τον Καρυωτάκη, τον Σκαρίμπα, τον Εμμανουήλ, τον Ουράνη, τον Καββαδία… Κλίμα «μπωντλαιρισμού» κυριάρχησε για πολλά χρόνια στα ελληνικά ποιητικά πράγματα. Μεταφράζοντας τα «Άνθη του Κακού» στον 21^ον αιώνα προσπαθώ να κάνω τον ποιητή να μιλήσει με γλώσσα σημερινή, χωρίς ωστόσο να τον ξεκόβω από την ήδη από πολύ παλιά δημιουργημένη και ποιητικώς εμπεδωμένη μπλωντλαιριανή παράδοση στην Ελλάδα. Αν στην εποχή του Παλαμά το κρίσιμο στοιχείο ήταν ποιος θα κατακτήσει τη γλωσσική νίκη (η «διεκδικητική» δημοτική ή η «αμυνόμενη» καθαρεύουσα;), στην εποχή μας θεωρώ ότι το κρίσιμο είναι η ανάγνωση και η μεταφορά των ποιημάτων του με πνεύμα νεωτερικό που να μετέχει τόσο της αρτιωμένης παραδόσεως, όσο και της πρωτοπορίας όπως μπορεί να αρθρωθεί σήμερα χρησιμοποιώντας στίχους με ηλικία ενάμιση και πλέον αιώνα.

Έχοντας μελετήσει τον Μπωντλαίρ σε διάφορες γλώσσες μετάφρασης, ποια προτερήματα και μειονεκτήματα έχει η ελληνική τα οποία διευκόλυναν ή παρεμπόδισαν το δρόμο σας;

Συνεχίζοντας στον ειρμό της προηγούμενης απάντησής μου, θα σας πω ενότι στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν ποικίλες πνοές «μπωντλαιριανής» αύρας και μέσα στο πρωτότυπο έργο σημαντικών ποιητών. Ο Καββαδίας, αίφνης, είναι κατ’ εξοχήν μπωντλαιρικός, όχι μόνο ως προς τη θεματολογία και τη διαχείρισή της, αλλά και ως προς την όλη πολιτιστική νοοτροπία που έχει καταθέσει στους στίχους του. Κάτι τέτοιο είναι ευεργετικό όχι μόνο για τον εν λόγω  ποιητή, αλλά και για όλη την ελληνική νεωτερική ποιητική, καθώς το αναγνωρίσιμο πλέον μπωντλαιριανό κλίμα μάς διευκολύνει να υποδεχθούμε με ευχέρεια συγγραφείς συγγενούς τεχνοτροπίας με αυτήν του Μπωντλαίρ, όπως, φέρ’ ειπείν, τον Πόε και τον Χάμσουν, αλκλά και τον Γκεόργκε.

Ο καλύτερος γνώστης της συγγραφικής του τέχνης είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Λίγα λόγια με τον Βασίλη Μπαρούτη για την νέα του συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Piano forte» από τις εκδόσεις Φίλντισι.

• Το «Piano forte» είναι η δεύτερη συλλογή διηγημάτων σου. Πώς συνδέεται ο τίτλος με το περιεχόμενο του;

Ο τίτλος είναι δανικός από τη μουσική ορολογία. Σημαίνει χαμηλά και δυνατά. Ουσιαστικά είναι μία αλληγορία και προδιαθέτει τον αναγνώστη ως προς το ύφος της γραφής. Επίσης συνειρμικά ο τίτλος μπορεί να συνδεθεί με τη ζωή, γεμάτη στιγμές σιγανές αλλά και έντονες. Όπως είναι και όσα συμβαίνουν με τους ήρωες των ιστοριών του βιβλίου ή με τον τρόπο που βιώνουν εκείνοι τα δρώμενα άλλοτε με ηρεμία και άλλοτε δυνατά σαν να περπατάς δίπλα σε μία καμπάνα και κάποιος ξαφνικά να την χτυπάει. Τέλος ένας άλλος λόγος που επιλέγω μουσικό όρο για τίτλο του βιβλίου είναι η επιρροή που ασκεί η μουσική όταν γράφω. Πολλά πράγματα στο γράψιμο τα έχω  διδαχθεί από η μουσική. Όπως για παράδειγμα είναι ο ρυθμός βασικό στοιχείο της μουσικής που δεν λείπει όμως και από τα λογοτεχνικά έργα

• Τι ελκυστικό πιστεύεις ότι έχει η μικρή φόρμα συγγραφής και την επιλέγεις για την εξιστόρηση των ιστοριών σου;

Πάντα μου άρεσε να διαβάζω όχι μακροσκελή μυθιστορήματα αλλά μικρότερα γραπτά που η συγγραφική πένα δεν κυμαίνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γραφής αλλά εστιάζει σε έναν ή δύο κεντρικούς ήρωες και κάποιο γεγονός που είναι ξεκάθαρο και ορισμένες στιγμές εκκωφαντικό. Επίσης είναι και μία λύση ανάγκης για να είμαι ειλικρινής, διότι στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, λόγω πίεσης χρόνου, δεν θα μπορούσα να γράψω ένα πολυσέλιδο κείμενο. Όσες φορές προσπάθησα το άφησα για πολύ καιρό και μετά με άφησε κι εκείνο.

• Θεωρείς ότι το διήγημα έχει μεγαλύτερη ή/και καλύτερη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό απ’ ότι άλλες λογοτεχνικές μορφές;

Θεωρώ ότι το διήγημα έχει πιο άμεση απήχηση στο αναγνωστικό κοινό καθώς είναι μικρό σε έκταση κείμενο και διαβάζεται γρήγορα. Όμως οι αναγνώστες που θα επιλέξουν να διαβάσουν διηγήματα είναι συνήθως άνθρωποι που έχουν πάθος με τη λογοτεχνία και ο σκοπός της αναζήτησης ενός καλού αναγνώσματος δεν είναι η χαλάρωση και το ξαπλώνω στον καναπέ ξεχνώντας τα προβλήματα μου χαμένος στις σελίδες ενός βιβλίου. Το διήγημα παρόλο που είναι μικρό σε έκταση, θέλει καθαρό μυαλό για να διαβαστεί και να αφομοιωθεί από τον αναγνώστη.