Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

`

«Το Έπος του Ελ Σιντ», ένα επικό ποίημα της Καστίλης, που διασώζεται σε ένα μοναδικό χειρόγραφο του 14ου αιώνα, περιγράφει σε λογοτεχνική απόδοση το τελευταίο μέρος της ζωής του Ροδρίγο Ντίαθ, ενός φημισμένου Καστιλιάνου μαχητή ο οποίος έζησε κατά το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα. Θεωρείται κορυφαίο έργο της ισπανικής μεσαιωνικής επικής ποίησης, στο ίδιο επίπεδο με το γαλλικό Τραγούδι του Ρολάνδου, το γερμανικό Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν ή το αγγλοσαξονικό Μπέογουλφ με το ήθος του να βρίσκεται πολύ πιο κοντά στον βυζαντινό Διγενή Ακρίτη. Για πρώτη φορά το έργο αυτό παρουσιάζεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μεταφρασμένο απευθείας από το πρωτότυπο κείμενο και συνοδευόμενο από μια εκτενή εισαγωγή και σχόλια (εκδόσεις ρώμη). Οι συντελεστές αυτού του σπουδαίου εκδοτικού εγχειρήματος, Ιωάννης Κιορίδης, Στέργιος Ντέρτσας και Αλμπέτρο Μοντανέρ μιλούν για τον μεταφραστικό και επιστημονικό «άθλο» τους.

Ποιο είναι το ιστορικό της γνωριμίας και συνεργασίας σας;

Στ. Ντέρτσας: Η πρόταση έγινε από τον Ιωάννη Κιορίδη τον Ιούνιο του 2014 στη Θεσσαλονίκη, όταν εγώ ήμουν σπουδαστής του ΕΑΠ κι εκείνος καθηγητής μου. Βρήκα την ιδέα γοητευτική, αλλά επειδή ήξερα το έργο και τις δυσκολίες του η πρώτη σκέψη που έκανα μου έλεγε πως θα ήτανε εξαιρετικά δύσκολο να καταφέρουμε να φτάσουμε εκεί που θα θέλαμε για να μην αδικήσουμε ένα τόσο εμβληματικό έργο. Μεταφράζοντας τους πρώτους 100-200 στίχους όμως, και  ξέροντας πως θα έχουμε σε όλη τη διάρκεια την υποστήριξη του Αλμπέρτο Μοντανέρ  που γνωρίζει όσο λίγοι το έπος, άρχισα να πιστεύω πως είναι εφικτό. Κι αυτό έγινε μια ακλόνητη πεποίθηση όσο προχωρούσαμε. Εντέλει  θεωρώ, παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στην πορεία,  πως το τελικό αποτέλεσμα ήτανε πολύ καλύτερο από όσο είχαμε τολμήσει να φανταστούμε στην αφετηρία αυτής της περιπέτειας.

Για πρώτη φορά η ελληνική μετάφραση γίνεται απευθείας από το πρωτότυπο ισπανικό κείμενο μολονότι το έργο έχει εδώ και πολλά χρόνια γνωρίσει πολλές εκδόσεις και μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες. Πού αποδίδετε αυτή την «καθυστέρηση»;

Ι. Κιορίδης: Η μεγάλη πλειονότητα του ελληνικού κοινού γνωρίζει τον Ελ Σιντ μέσα από τη γνωστή χολιγουντιανή ταινία με πρωταγωνιστές τον Τσάρλτον Ήστον και τη Σοφία Λώρεν. Λίγοι, όμως, ξέρουν πως αυτή η εικόνα δεν έχει καμία σχέση με αυτήν που μας προσφέρει το Έπος που μεταφράσαμε, κορυφαίο έργο που χρονολογείται περίπου στα 1200 μ.Χ. Παρά την ύπαρξη αξιόλογων και ικανών μεταφραστών της ισπανόφωνης λογοτεχνίας στη χώρα μας, δεν είχε αποτολμηθεί έως τώρα η μετάφραση του εν λόγω έργου κατευθείαν από το πρωτότυπο κείμενο. Νομίζω πως οι κυριότεροι λόγοι είναι οι εξής: πρώτα απ’ όλους η ιδιαίτερα απαιτητική γλωσσική μορφή του κειμένου που απέχει σημαντικά από την εικόνα που έχουμε σήμερα για τα ισπανικά. Ρηματικοί τύποι, ιδιωματισμοί, η ιδιότυπη για μας ρίμα, παντελώς άγνωστες λέξεις, στρατιωτικοί όροι, όλα αυτά τα στοιχεία απαιτούσαν πλήθος υποσημειώσεων προκειμένου να δοθεί στον αναγνώστη μία πλήρης εικόνα της εποχής και του έργου. Δεν αρκούσε μία απλή μετάφραση του ποιητικού κειμένου. Τέλος, ρόλο έπαιξε και το μικρό ενδιαφέρον που αποδίδεται στη χώρα μας σε έργα της πλούσιας ισπανικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας, σ’ αυτά δηλαδή που τοποθετούνται πριν από τον Κιχώτη, από τον 12^ο ως τον 15^ο αι. μ.Χ.

Το έργο ανήκει στο λογοτεχνικό είδος των ηρωικών ασμάτων του μεσαιωνικού τύπου της επικής ποίησης και αφηγείται την τελευταία περίοδο της ζωής ενός υπαρκτού ήρωα, του Ροδρίγο Ντίαθ.  Σε ποιο βαθμό η αληθινή ιστορία συναντά τη λογοτεχνία;

Αλ. Μοντανέρ: Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ιστορία διηγείται τα πράγματα όπως αυτά έγιναν, ενώ η ποίηση όπως θα μπορούσαν να είχαν γίνει, «κατὰ τὸ εἰκὸς ἢ τὸ ἀναγκαῖον». Αυτό σημαίνει πως το επικό ποίημα, όπως κάθε λογοτεχνικό κείμενο, διαθέτει μία αξιοσημείωτη ελευθερία κατά την προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων. Στην περίπτωση του αυτού του έργου μπορούμε να κάνουμε λόγο για μία εικόνα ισορροπημένη, υπό την έννοια ότι το πρώτο μέρος, που σχετίζεται με τη συμφιλίωση του Σιντ με τον βασιλιά Αλφόνσο, βρίσκεται αρκετά κοντά στα ιστορικά γεγονότα της εξορίας του Ροδρίγο Ντίαθ. Αντίθετα, το δεύτερο μέρος, που αφηγείται την αντιπαράθεση ανάμεσα στον Σιντ και τους γαμπρούς του, είναι απολύτως φανταστικό. Συνεπώς ο ποιητής ξέρει να τα διηγείται όλα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι το ίδιο πιστευτά τόσο τα σημεία που διαθέτουν ιστορική βάση, όσο και αυτά που ο ίδιος επινόησε.

Η Creatists παρουσιάζει από 6 Μαρτίου 2020 κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21:00 στο Μπάγκειον τους «Πιστωτές», μια ανατρεπτική παράσταση, σε διασκευή και σκηνοθεσία Χρήστου Προσύλη, βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Αυγούστου Στρίντμπεργκ.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Με μία ανατρεπτική διασκευή, όπου η δράση μεταφέρεται στη σύγχρονη εποχή, η «τραγικοκωμωδία» αυτή, περιγράφει τη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι και την πρώην συζυγική σχέση της ηρωίδας. Οι ήρωες κινούνται με αδυσώπητη μανία σε ένα ιδιαίτερο ψυχολογικό παιχνίδι κυριαρχίας, που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της ερωτικής σχέσης, και γίνεται βαθιά υπαρξιακό.

Το ιδιαίτερο στοιχείο σε αυτή την προσαρμογή, είναι ότι το ρόλο του πρώην συζύγου, τον αντικαθιστά πάνω στο ίδιο μοτίβο, στον ίδιο μύθο, ο ίδιος ρόλος όχι ως άντρας, αλλά ως γυναίκα σύζυγος. Η προσέγγιση αυτή μεταφέρει έτσι τη σύγκρουση σε άλλο επίπεδο. Από σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο, στη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και την πρώην σύζυγο από μία προηγούμενη σχέση δύο γυναικών παντρεμένων μεταξύ τους.

`

*********************************
`

Σκηνοθετικό – Συγγραφικό Σημείωμα:

Οι “Πιστωτές” (1889) είναι ένα ιδιαίτερο μονόπρακτο θεατρικό έργο, «τραγικοκωμωδία» όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, που ασχολείται με την ιδιότυπη ερωτική σχέση, ανάμεσα σε ένα παντρεμένο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο της ηρωίδας με το όνομα Τέκλα. Η Τέκλα είναι συγγραφέας, και ο σύζυγός της ο Άντολφ, είναι εικαστικός καλλιτέχνης. Στο έργο του Στρίντμπεργκ, το τρίτο πρόσωπο είναι ο Γκούσταβ, ο πρώην σύζυγος, ένας καθηγητής γυμνασίου.

Το ιδιαίτερο στοιχείο στην εν λόγω προσαρμογή, είναι ότι το ρόλο του πρώην συζύγου Γκούσταβ, τον αντικαθιστά πάνω στο ίδιο μοτίβο, στο ίδιο κείμενο, ο ίδιος ρόλος όχι ως άντρας, αλλά ως γυναίκα σύζυγος, την οποία ονομάσαμε Αμάντα. Η προσέγγιση αυτή μεταφέρει έτσι τη σύγκρουση σε άλλο επίπεδο: από σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και τον πρώην σύζυγο, στη σύγκρουση ανάμεσα σε ένα συνηθισμένο παντρεμένο ανδρόγυνο ζευγάρι και την πρώην σύζυγο από μία προηγούμενη  σχέση δύο γυναικών παντρεμένων μεταξύ τους.

ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ!!!

Οργιαστικός Σολδάτος για πάντα!!! Φελλινικός, σατυρικός (με ύψιλον), μεσογειακός, γονιμολατρικός, παγανιστής, αποενοχικός, ερωτικός και μεταφυσικός (ως θεατρική σύμβαση μόνο)…

Μα πού αλλού; Στο Studio Κυψέλης, όπου ο Γιώργος Λιβανός φιλοξενεί κάθε λογής αιρετική φωνή κι αξιοσημείωτη μορφή σε αυτό το ατμοσφαιρικότατο «θέατρο δωματίου» που μοιάζει με καμπαρέ του Μεσοπόλεμου.

ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΠΟΥ Η ΜΑΙΡΥΛΙΝ ΠΕΡΑΣΕ
ΣΤΗ ΛΕΩΦΟΡΟ ΤΩΝ ΑΣΤΕΡΙΩΝ

Από, δια, μετά, παρά, αμφί, από, υπό, υπέρ, περί, ανά, κατά

Γιάννη Σολδάτο

Πληθωρική παράσταση. Χορταστική σε όλα της. Και σε διάρκεια. Και σε ταλέντο. Και σε μουσική. Και σε χρώματα. Και σε ερμηνείες. Και σε ένα κείμενο τόσο ποιητικό που παραπέμπει στις αναγεννησιακές γιορτές που είχαν τόσο έντονο το θεατρικό στοιχείο έτσι ώστε να θεωρούνται επάξια κληρονόμοι της οργιαστικής, γονιμολατρικής, παγανιστικής Αρχαιότητας. Ούτως ή άλλως, το καρναβαλικό στοιχείο, καθώς και τα ελληνορωμαϊκά θεάματα (ανεξαρτήτως άρτου κι αρτοκλασίας) παρέπεμπαν σε μια προ-μονοθεϊστική ακολασία, όπου το σώμα δεν είχε πάρει ακόμα διαζύγιο από την ψυχή και το πνεύμα κι η ενοχή δεν είχε τρυπώσει για τα καλά σα σαράκι στο μήλο της ζωής. Ο Φελλίνι είναι πιο κοντά σε αυτό το στοιχείο. Ο Αλμοδόβαρ φαίνεται σα να χάνει το χιούμορ του, ειδικά στην τελευταία ταινία με τον αυτομαστιγωτικό μελοδραματικό τίτλο «Πόνος και δόξα». Ο Επτανήσιος όμως Γιάννης Σολδάτος είναι άξιο τέκνο μιας περιοχής που έδωσε λαμπρά δείγματα αναγεννησιακής οπτικής και προοπτικής. Ανασκολοπίζει το Χόλυγουντ και τον χιλιοτραγουδισμένο μύθο του με μια μεταφυσική μυθιστορία, που ενίοτε λειτουργεί και σαν παραβολή, όπου δεν αφήνεται τίποτα όρθιο. Αποδομούνται όλα, ισοπεδώνονται, κατακρημνίζονται… Χωρίς όμως και να καταδικάζονται. Προσέξτε το αυτό! Αντιθέτως, εξαγνίζονται κι εξευμενίζονται, εξανεμίζονται σχεδόν στις ριπές του ποιητικού χωροχρόνου, όπου τα πάντα είναι ρευστά σύμφωνα με τον «σκοτεινό» Ηράκλειτο. Όμως εδώ καμία σκοτεινιά δεν παρεισφρέει. Όλα είναι παλ κι εξαϋλωμένα σαν πίνακες του Παρθένη, σαν νεορομαντικούς πίνακες της Νοτίου Ευρώπης, όπου το φως είναι φως κι ο ήλιος λάμπει το ίδιο επί δικαίων και αδίκων.

Ο Γιάννης Σολδάτος φιλοτεχνεί το πλέον περίπλοκο έργο του. Σωρεία θεατρικών συμβάσεων μέσα σε άλλες συμβάσεις, πλήρης αποδόμηση ακόμα και των μετανεωτερικών αμηχανιών κι αδιεξόδων. Το παιχνίδι με τα είδωλα και τους καθρέφτες παραπέμπει σε τσίρκο, σε λούνα-παρκ, σε καρναβάλι. Ο νοητικός καταιγισμός διασώζεται χάρη στη σωματικότητα και στη διαρκή επωδό του σεξ ως μέσου επικοινωνίας αλλά και αποξένωσης. Τα νιάτα και τα γηρατειά ως ψευδαίσθηση, ως κόλαφος κι αγωνία, τα παυσίπονα, τα αγχολυτικά και το αλκοόλ ο μόνος τρόπος, το μόνο μέσον προκειμένου να αντέξεις μια ρηχή, επαναλαμβανόμενη, μηχανική ζήση.

Ο Τζέημς Τζόυς συναντά τη Νόρα Μπάρνακλ και η ερωτική τους ιστορία αναβιώνει επί σκηνής. Οι επιστολές του Τζόυς αποκαλύπτουν με απόλυτη φυσικότητα τη γελοία, προκλητική, παραληρηματική κι εξουθενωτική διαδικασία του έρωτα. Άλλοτε λυρικές και ποιητικές, γεμάτες τρυφερότητα και στοργή, και άλλοτε προκλητικές και χυδαίες. Η παράσταση φωτογραφίζει έναν κοινά αποδεκτό τόπο παράνοιας όπου κάθε ερωτευμένος βιώνει μέσα του. Μια πάλη άνευ όρων και άνευ ορίων. Ένας αγώνας για να παραμείνει ο έρωτας στην ύψιστη μορφή του.

`

Ο πλούτος των συναισθημάτων του συγγραφέα μέσα από την προκλητική γραφή του, πέρα από σεμνοτυφίες και προκαταλήψεις, μας προκαλεί να σταθούμε απέναντι στον έρωτα τελείως γυμνοί και να βυθιστούμε στα πιο βαθιά, σκοτεινά και ανεξιχνίαστα κομμάτια του εαυτού μας.

“Αναρωτιέμαι μήπως υπάρχει μέσα μου μια δόση τρέλας ή μήπως είναι η τρέλα του έρωτα;” (30 Αυγούστου 1909).

`

Συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

`

Ο κοινωνιολόγος Lewis Coser είχε γράψει, στα 1963,  πως «ο κοινωνιολόγος που αγνοεί τη λογοτε­χνία είναι καταδικασμένος να είναι… κακός κοινωνικός επιστήμονας». Στην περίπτωση του Νίκου Φωτόπουλου, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, αυτή η ρήση βρίσκει την εφαρμογή της από την αντίστροφη πλευρά. Πριν λίγο καιρό, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μανδραγόρας η συγκεντρωτική έκδοση «Δάνειος χρόνος», η οποία περιλαμβάνει όλες τις ποιητικές συλλογές που εξέδωσε μέχρι σήμερα, σε βάθος εικοσαετίας.

`

– Όταν κρατήσατε στα χέρια σας τη συγκεντρωτική έκδοση μιας ποιητικής σοδειάς είκοσι χρόνων, ποια ήταν τα πρώτα συναισθήματα; Η ποίηση σάς δάνεισε το χρόνο της ή εσείς της δανείσατε τον δικό σας;

Αναμφίβολα ένιωσα ιδιαίτερα.Σκεφτόμουν καιρό για το αν πρέπει να εκδοθούν συγκεντρωτικά τα ήδη δημοσιευμένα ποιήματα μιας εικοσαετίας, αλλά μετά και την παρότρυνση των εκδόσεων «Μανδραγόρας» το έπραξα με απόλυτη σιγουριά. Επιπροσθέτως,τόσο το βελούδινο ίχνοςτης Λίνας Νικολακοπούλουστον Πρόλογο της έκδοσης,όσο και το εικαστικό έργο του ζωγράφου Γιάννη Παπαγιάννημε αφορμή ένα μουσικό έργο του Ιάνη Ξενάκη στο εξώφυλλο, επισφράγισαν με τον πιο αισθαντικό τρόπο το εγχείρημα. Πραγματικά νιώθω πως έδωσα μια ευκαιρία στα ποιήματά μου να επικοινωνήσουν εκ νέου με τον κόσμο και κυρίως να διαφανεί η αθόρυβη συνέχεια μιας πολύχρονης προσπάθειας. Ωστόσο, ο τίτλος «Δάνειος χρόνος», ακριβώς πάνω σε αυτό που με ρωτάτε ακροβατεί. Όταν αισθάνεσαι πως «ο χρόνος δεν σου ανήκει» ενδεχομένως η ποίηση να είναι το πιο πρόσφορο σύμπαν για να αναμετρηθείς με τις αινιγματικές διαστάσεις αυτού του φαινομένου όχι τόσο με τη φιλοσοφική ή την επιστημονική άποψη, αλλά με γνώμονα τον ίδιο τον άνθρωπο.

-Μιλώντας με όρους κοινωνιολογίας, όπως είναι και το ακαδημαϊκό σας υπόβαθρο, στην περίπτωση της ποιητικής δημιουργίας το κληρονομημένο πολιτισμικό κεφάλαιο, κατά Bourdieu, δεν αρκεί για να κάνει κάποιον ποιητή. Εξ όσων γνωρίζω, ισχύει και στη δική σας περίπτωση, έτσι;

Μιας και αναφέρεστε στον Βourdieu συμφωνώ απόλυτα με τη θεωρία του «πολιτισμικού κεφαλαίου». Τη  διδάσκω, και την αξιοποιώ θεωρητικά και  ερευνητικά στην προσπάθεια ερμηνείας και αντιμετώπισης των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων.  Ωστόσο, μιας και μιλάμε για την ποίηση είναι προφανές πως το κληρονομημένο «πολιτισμικό κεφάλαιο»δεν αρκεί από μόνο του για να γίνει κάποιος ποιητής. Παρόλα αυτά ο «βιόκοσμος», η οικογενειακή προέλευση, ο κοινωνικός περίγυρος, οι ταξικές καταβολές κ.ά., διαμορφώνουν τα «καύσιμα» του καθενός, γεγονός που προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική του τροχιά καθώς και την «περιήγησή» του στα συστημικά πεδία των κοινωνικών ιεραρχήσεων. Μιας και με ρωτάτε όμως για τη δική μου περίπτωση, η σχέση μου με την ποίηση υπήρξε παράγωγο μιας κοπιώδους και αμφίθυμης προσπάθειας η οποία ούτε ευδοκίμησε αυτονόητα, ούτε ευνοήθηκε ευθέως από το «κληρονομημένο πολιτισμικό κεφάλαιο». Μεγάλωσα στην Αμαλιάδα με όλες τις δυσκολίες μιας μέσης οικογένειας της δεκαετίας του 70 στην ελληνική επαρχία. Ερχόμενος στην Αθήνα για να σπουδάσω, εκτός από την αγάπη των δικών μου, πήρα στις αποσκευές μου την περηφάνεια και το όνειρο των απλών και λαϊκών ανθρώπων της γειτονιάς και τη πόλης μου για ένα καλύτερο αύριο. Πέρα όμως από την ακαδημαϊκή πορεία η οποία αναπτύχθηκε σε βάθος χρόνου και φυσικά εξελίσσεται, η θητεία στην ποίηση προηγήθηκε ως στάση ζωής και προέκυψε κυρίως μέσα από το αινιγματικό κίνητρο μιας υπαρξιακής αναζήτησης η οποία ενστικτωδώς με έφερε κοντά σε πνευματικούς ανθρώπους, ιδεολογικούς χώρους, αλλά και διανοητικά περιβάλλοντα που είχαν τις τέχνες και τα γράμματα ως βασικούς κώδικες επικοινωνίας.