Επιθεώρηση Ποιητικής Τέχνης

Κατηγορία

Η Κρίση της Ποίησης

Η Κρίση της Ποίησης

Η Κρίση της Ποίησης

Όλγα Οικονομίδου, «Θαμνολίβαδα», εκδ. Μανδραγόρας, 2023 (γράφει ο Χρήστος Μαυρής)

Η ζωη φτιάχνει τα βιβλία και εκείνα ξαναφτιάχνουν τη ζωη

 

 

Η ποιητικη συλλογη με τον μονολεκτικο τίτλο ‘’Θαμνολίβαδα’’, της Όλγας Οικονομίδου (εκδόσεις Μανδραγόρας, 2023), που είναι η πρώτη κατάθεση και η πρώτη κωδικοποιημένη παρουσία-της στα λογοτεχνικα πράγματα του τοπου-μας, αποτελείται απο 48 ποιήματα, μικρά και κάπως μεγαλύτερα, αλλα και απο μία ομάδα δέκα τρίστιχων ποιημάτων, βασισμένα στη γνωστη ιαπωνικη μικρογραφικη στιχουργικη Χαϊ-Κου (haiku), με τις 5,7,5 συλλαβες σε έκαστο στίχο.

Επομένως πρόκειται για μία συλλογη περιεκτικη, θα έλεγα βαρυφορτωμένη με ποιοτικο και νοηματικο περιεχόμενο, παρα τη σεμνότητα που υποδηλώνει η ποιήτρια με τον απέριττο τίτλο που έχει δώσει στη συλλογη-της, με τον οποίο, όπως αντιλαμβάνομαι, θέλει ευγενικα να μας υποβάλει –όχι να μας επιβάλει– πως στην φύση, πέρα απο τα πανύψηλα δέντρα των δασων υπάρχουν και τα χαμόδεντρα και κυρίως οι θάμνοι τους οποίους συναντάμε σε συστάδες μέσα στα λιβάδια ή σε αγεώργητους τόπους.

Αν όμως, εξετάσουμε τον τίτλο με τη μεταφορικη έννοιά-του, η ποιήτρια με τη λέξη «θαμνολίβαδα», θέλει, νομίζω, να μας υποδείξει πως και τα πιο ασήμαντα πράγματα έχουν τη δικη-τους αξία και πως μπορουν και αυτα να παίξουν κάποιο ρόλο, μικρο ή μεγάλο, στην καθημερινη ζωη-μας. Κοντολογις, καταθέτει ένα ύμνο για τα απλα, τα ταπεινα και κάποτε περιφρονημένα πράγματα που υπάρχουν γύρω-μας.

Επιπλέον, έχω διαπιστώσει πως η ποίηση που μας προτείνει με αυτη την πρώτη συλλογη-της η Ο. Οικονομίδου, είναι στο σύνολό-της καλα μαστορεμένη. Εννοω πως η ποιήτρια έχει δουλέψει και πλάσει σε ικανοποιητικο βαθμο το υλικο που επεξεργάστηκε πριν το δώσει στην κρίση του αναγνωστικου κοινου αλλα και στην αμείλικτη χοάνη του χρόνου, με αποτέλεσμα τώρα να έχουμε στη διάθεσή-μας μία αξιοπρόσεχτη δουλεια, η οποία την έχει ωθήσει να υπερπηδήσει, μάλιστα με εντυπωσιακο άλμα, τον πήχη που υψωνόταν απειλητικα στο διάβα-της, παρακάμπτοντας έτσι εντυπωσιακα το πρωτόλειο στάδιο της ποίησής-της.

Πρόκειται για χαμηλόφωνη ποίηση, όμως, αρκετα υποβλητικη και δραστικη στην ξεδίπλωσή-της. Σιγανη και απαλη σαν το βελούδο, φτιαγμένη με απλες και όχι βροντόφωνες λέξεις, απαλλαγμένη απο τις σύνθετες και βαρετες ιδέες αλλα και τα κραυγαλέα συνθήματα, εμποτισμένη όμως με τη λύπη και το πένθος που διακατέχει τη δημιουργο-της.

Είναι ποίηση δροσερη, σαν το πρωϊνο αεράκι που εισχωρει μέσα απο τα παραθυρόφυλλα των σπιτιων-μας τις καλοκαιριάτικες νύχτες και αναζωογονει το σώμα και τη σκέψη-μας. Με άλλα λόγια, είναι μία ποίηση πέρα για πέρα, φρέσκα και ατόφια, που φέρνει σίγουρα ένα άλλο ύφος και ένα άλλο ηχόχρωμα στην ποίηση γενικα της Κύπρου, με την οποία η ποιήτρια, όπως ανάφερα ήδη, κατόρθωσε ν’ αγγίξει ανώτερα σημεία της άρτιας τέχνης αλλα παράλληλα να μας χαρίσει και αισθητικη συγκίνηση.

Διαβάστε περισσότερα
Η Κρίση της Ποίησης

Ευσταθία Δήμου, «Ουράνιο σώμα, σκοτεινό… Μια διαδρομή στην ποίηση της Άννας Γρίβα», εκδ. Κοράλλι, 2024

Από τον Πρόλογο

 

Κάθε μελέτη για το έργο ενός ποιητή, θα πρέπει, ευθύς εξ αρχής, να εξηγεί τον χαρακτήρα και την πρόθεσή της, τη θέση και τον ρόλο της. Πολύ περισσότερο, όταν πρόκειται για μελέτη που αφορά έναν δημιουργό, ο οποίος, όχι μόνο δεν έχει κλείσει τον κύκλο του, αλλά βρίσκεται στη φάση της εξέλιξης και της προόδου του, της εκδίπλωσης και μορφοποίησης του ποιητικού του οράματος. Και, ακόμα περισσότερο, όταν ο δημιουργός αυτός εντάσσεται σε μια ποιητική γενιά ή εποχή που δεν έχει διαμορφώσει ακόμα το στίγμα της και, το κυριότερο, δεν έχει μελετηθεί επαρκώς στις βασικές συνιστώσες και παραμέτρους της. Πρόκειται για δύο ανασταλτικούς παράγοντες, οι οποίοι, ωστόσο, μπορούν, αντί να αποθαρρύνουν, να δώσουν ώθηση σε μια τέτοια πρωτοβουλία, που θα έχει να αντιπαλέψει τη ρευστότητα του παρόντος, με όπλο και εργαλείο της, παραδόξως, την ίδια αυτή αίσθηση του μη οριστικού, του μη χειροπιαστού, του μη κρυσταλλωμένου.

Με αυτή την πρόκληση, λοιπόν, για οδηγό –την αναμέτρηση, δηλαδή, με το υπό διαμόρφωση παρόν– και με κινητήριο ερέθισμα την έλξη και τη γοητεία που αισθάνθηκα να μου ασκεί το ποιητικό έργο της Άννας Γρίβα, αποφάσισα να δώσω διέξοδο και σχήμα στις εντυπώσεις και τις σκέψεις που μου γέννησε. Θα ήθελα να μπορούσα να αιτιολογήσω την απόφασή μου αυτή, αναφερόμενη μονάχα στον ενθουσιασμό που μου προκάλεσαν οι στίχοι της, οι ιδέες που βρίσκονται βαθιά σφηνωμένες μέσα τους, ο τρόπος που έχει η ποιήτρια να με καλεί σε μια απολαυστική εμπειρία, που ξεφεύγει από την ανάγνωση για να γίνει, στην κυριολεξία, διάλογος – διάλογος με την ίδια τη δημιουργό, διάλογος με την ίδια την ποίηση, διάλογος με τον ίδιο, εν τέλει, το μυστήριο της δημιουργίας. Επειδή, όμως, αυτό ούτε αρκετό είναι, ούτε σύμφωνο με τους όρους και τις επιταγές μιας φιλολογικής προσέγγισης, θα επιλέξω ένα μόνο από τα πολλά χαρακτηριστικά που, κατά τη γνώμη μου, καθιστούν την ποίησή της ένα ιδιαίτερα γόνιμο πεδίο μελέτης και αναστοχασμού πάνω στο φαινόμενο της ποίησης γενικά.

Διαβάστε περισσότερα
Η Κρίση της Ποίησης

Ιωάννα Καραμαλή, «Συνέβη.», εκδ. Βακχικόν, 2024 (γράφει ο Ν.Γ. Λυκομήτρος)

Ιωάννα Καραμαλή, «Συνέβη.» εκδ. Βακχικόν, 2024

 

«Ανατομία της έμφυλης βίας»

 

Ένα χρόνο μετά το βιβλίο της με τίτλο «Να γεννηθώ χρώματα» (Εκδόσεις Μετρονόμος, 2023), η ποιήτρια και μεταφράστρια, Ιωάννα Καραμαλή, μας παρουσιάζει τηντρίτη ποιητικήτης συλλογή με τίτλο «Συνέβη».

Πρόκειται για μια συλλογή που αποτελεί μια ανατομία των κακοποιητικών σχέσεων. Η ποιήτρια παρουσιάζει το φαινόμενο στις πραγματικές του διαστάσεις, περιγράφοντας τα συναισθήματα, τις παλινωδίες, τις αμφιταλαντεύσεις και την εσωτερική πάλη των γυναικών που υποφέρουν.

Η συλλογή αφιερώνεται «Στη φωνή & Στο συμβάν»,ξεκαθαρίζοντας από την αρχή ότι στις σελίδες που ακολουθούν θα ακουστεί η φωνή των θυμάτων μέσω του ποιητικού υποκειμένου και θα εξιστορηθεί το συμβάν. Ένα συμβάν που διαχέεται στον χρόνο και συναποτελείται από πολλά, καθημερινά, μικρά συμβάντα. Διότι η κακοποίηση συμβαίνει εξακολουθητικά και μπορεί να συνίσταται όχι απαραίτητα σε ένα οδυνηρό γεγονός αλλά σε πλήθος γεγονότων που αρχικά δύνανται να περνούν απαρατήρητα, προτού το θύμα φτάσει στην απαραίτητη συνειδητοποίηση.

Στο πρώτο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Ψύχρα» (σελ. 9) ο αναγνώστης/η αναγνώστρια εισάγεται απευθείας στην ψυχοσύνθεση του θύματος που προσπαθεί να θυμηθεί ποιο μονοπάτι το έκανε να χάσει τον ειρμό των ονείρων. Ένα από τα πρώτα συναισθήματα που βιώνει, λοιπόν, το θύμα της κακοποίησης είναι ο αποπροσανατολισμός. Χάνει τον εαυτό του και την κατεύθυνση της ζωής του, μην μπορώντας να συνειδητοποιήσει τι είναι αυτό που του συμβαίνει. Η γυναίκα-θύμα μοιάζει σαν ανεμοδούρι, όπως αναφέρεται και στο ομώνυμο ποίημα (σελ. 13), που έζησε «λεηλατημένη απ’ του αγέρα σου τον μύθο».

Διαβάστε περισσότερα
Η Κρίση της Ποίησης, Μεταφραστικό Εργαστήρι

Erich Fried, «κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης», εκδ. Ενύπνιο, 2024 (μετφρ.: Άκης Παραφέλας – Γιώργος Λίλλης) [γράφει η Ελευθερία Θάνογλου]

Erich Fried – Μετατρέποντας την τέχνη σε έναν τρόπο δημόσιας και ηθικής παρέμβασης ή Μια ηθική ποιητική πόλη που χρειάζεται «κεφάλια αγύριστα»

 

Αυτή η εισαγωγή θα ‘ναι για τον ποιητή Erich Fried (1921-1988) και οι επόμενες σελίδες θα προσπαθήσουν να γίνουν πόλη που θα ‘χει το όνομά του. Αποσπασματική. Θρυμματισμένη πόλη. Μια πόλη στην οποία φυσικά και μπορείς να χαθείς, γράφει στην εξαιρετική εισαγωγή του ο Άκης Παραφέλας, ένας εκ των δύο μεταφραστών του Fried,  προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την είσοδο μας στον κόσμο του Fried, ποιητή που το έργο του αποτελεί προέκταση της ζωής του και με την ζωντανή φύση της δημιουργίας του καταφέρνει να γίνει και προέκταση οικουμενική.

Η πρόταση να αφιερωθούν οι επόμενες σελίδες σε έναν θρυμματισμένο, αποσπασματικό χώρο, μια πόλη με το όνομά του, αντικατοπτρίζει την ίδια τη φύση της ποίησής του — πολυδιάστατη, γεμάτη αντιφάσεις, σκληρή και τρυφερή, βαθιά ανθρώπινη αλλά και αμείλικτα πολιτική. Εντέλει ζωντανή, πάντα παρούσα και παλλόμενη και μη εγκλωβισμένη.  Όπως οι αινιγματικοί δρόμοι μιας μεγάλης πόλης, οι στίχοι του Fried ανοίγουν ασταμάτητα νέες διαδρομές, αφήνοντας περιθώριο στους αναγνώστες τουνα χαθούν και κατά ένα περίεργο τρόπο να σωθούν ταυτόχρονα.

Για μια σύντομη περιήγηση λοιπόν πάνω στην εξαιρετικά δομημένη και περίτεχνη περιήγηση της εισαγωγής του Άκη Παραφέλα και παράλληλα στην μετάφραση των ποιημάτων του Fried με εκείνης της μετάφρασης επίσης του Γιώργου Λίλλη, θα διακινδυνεύσω μια αρχιτεκτονική μιας συνοικίας μέσα στην πόλη Fried όπως και την συνέλαβε στην εισαγωγή του ο Άκης. Ας την ονομάσουμε συνοικία ή αν προτιμάτε κλειστή κοινότητα λόγω και της προσωπικής αισθητικής που θα διαμορφώσω με πιο σύντομη εσωτερική συνοχή για την παρουσίαση της ανθολογίας «κόβοντας με τα δόντια το κεφάλι της ποίησης» (εκδ. Ενύπνιον, 2024).

Η συνοικία αυτή θα αποκαλύψει ελάχιστα δυστυχώς κομμάτια από το ποιητικό βίωμα του ποιητή Erich Fried λόγω συντομίας. Άλλωστε η ποίησή του, μοιάζει ανεξάντλητη ώστε να ειπωθούν τα πάντα και δεν προσφέρει πάντοτε διαδρομές ευθύγραμμες. Η συνοικία αυτή πρέπει να χωρέσει κάποιες ελάχιστες σκέψεις και για την επιλογή της μετάφρασης του, πέραν της διαχρονικότητας και της επικαιρότητας των στίχων του.

 

Καταρχάς η επιλογή ενός ποιητή από έναν μεταφραστή, στην προκειμένη από δύο, δεν είναι απλή υπόθεση. Πέρα από τον περιορισμό των λέξεων και της πολυσημίας τους, του ρυθμού, των μεταφορών, των υπαινιγμών, των πολιτισμικών στοιχείων, της ίδιας της ιστορικότητας της μεταφραζόμενης γλώσσας εν γένει, απαιτείται και μια καλλιτεχνική ευαισθησία για την αναδημιουργία. Πολλές φορές σε τέτοιες επιλογές μετάφρασης, οι μεταφραστές νιώθουν έναν άρρηκτο δεσμό με τους στίχους του ποιητή που προτίθενται να μεταφράσουν. Η σύνδεση αυτή κάποτε διαφαίνεται και στο ίδιο το έργο τους, αν είναι ποιητές και οι ίδιοι, που στην προκειμένη και πάλι, γνωρίζουμε πως είναι. Και γι΄ αυτούς που επίσης γνωρίζουν το ποιητικό έργο των δύο μεταφραστών, θα διαπιστώσουν ότι κάποιες ιδέες, ανησυχίες και κοινές σκέψεις του μεταφρασμένου ποιητή διαπερνούν και το δικό τους έργο.

Διαβάστε περισσότερα
Η Κρίση της Ποίησης

Σταύρος Σταυρόπουλος, «Θα σε δω ξανά στο άδοξο τέλος», εκδ. Σμίλη, 2022 (γράφει η Ευσταθία Δήμου)

Η πάγια και συνήθης τακτική προσέγγισης μιας ποιητικής συλλογής θέλει, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, την πορεία της ανάγνωσης να συνιστά, ουσιαστικά, μια περιήγηση στους βασικούς θεματικούς πυρήνες και στον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο δημιουργός κατακτά τηδική του, προσωπική του ποιητική. Στο πλαίσιο αυτό γίνονται αναφορές σε επιμέρους ποιήματα και, σπανιότερα, σε στίχους που αποκαλύπτουν την ιδιαίτερη ματιά του δημιουργού πάνω στην τέχνη του.

Στην τελευταία αυτή περίπτωση, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δει και να διαπιστώσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο ένας στίχος φωτίζει όχι μόνο το ποίημα στο οποίο εμπεριέχεται, αλλά και ολόκληρη την ποιητική συλλογή, την οποία έρχεται όχι μόνο για να ερμηνεύσει μα και για να σφραγίσει, αποτελώντας τον πυρήνα της δημιουργικής σκέψης και έκφρασης του συγγραφέα. Έναν τέτοιο στίχο μπορεί κανείς να εντοπίσει στο ποιητικό βιβλίο του Σταύρου Σταυρόπουλου, Θα σε δω ξανά στο άδοξο τέλος. Πρόκειται για τον στίχο «Πεθαίνω σαν βιβλίο» που κλείνει ένα από τα ποιήματα της συλλογής και ξεχωρίζει, από πρώτη άποψη, για την ευφάνταστο της παρομοίωσης και την ειλικρίνεια της διατύπωσης.

Έχοντας τον στίχο αυτόν ως οδηγό και σημείο αναφοράς μπορεί, νομίζω, να αποτολμήσει κανείς την ερμηνεία ολόκληρης της συλλογής προσδιορίζοντας την αφετηρία και, ταυτόχρονα, την απόληξή της. Και αυτή δεν είναι ο θάνατος, όπως ίσως φαίνεται από τον στίχο, αλλάη ίδια η έννοια και η πράξη του τέλους. Το τέλος, όχι τόσο ως σκοπός όσο ως αναπόδραστο σημείο στην πορεία που διαγράφει η ζωή και η τέχνη, στη διαδρομή τους που είναι, κυριολεκτικά, βυθισμένη στην ψευδαίσθηση της παντοτινής διάρκειας, της αιώνιας ύπαρξης. Είναι από τις λίγες ίσως φορές που το «τέλος» γίνεται πρώτη ύλη της τέχνης και, μαζί, μια παραδοχή που αφορά το ίδιο το ποίημα. Αυτός φαίνεται πως είναι και ο λόγος που ορισμένα από τα ποιήματα ξεκινούν με τη δήλωση της αρχής η οποία, όπως ακριβώς το επιτάσσει η αριστοτελική εντελέχεια, δίνει τη θέση της σε μια σειρά στιγμών που διαδέχονται η μία την άλλη προκειμένου να αναφανεί το ποίημα, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο στίχο.

Διαβάστε περισσότερα