Η έμφυλη ταυτότητα στην ποίηση της Κλεονίκης Δρούγκα

Η ποιητική συλλογή της Κλεονίκης Δρούγκα, Με δανεικό μολύβι (Μανδραγόρας, 2024), ολοκληρώνει την τριλογία, μετά τις συλλογές Οκλαδόν με τον χρόνο (2022) και Ξεκάθαρο κρύο (20233). Ήδη από τότε είχαμε σημειώσεις τη θηλυκή οπτική της ποιήτριας με βάση τις οικιακές σκηνές που εισήγαγε σε συνθέσεις της[1].Το Δανεικό μολύβι έρχεται να επιβεβαιώσει εμφατικά τον έμφυλο χαρακτήρα της ποιητικής της. Με αιχμηρή παρατήρηση της κοινωνικής πραγματικότητας, η ποιήτρια αναδεικνύει μέρος των δυσκολιών και των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η σύγχρονη γυναίκα, συνεισφέροντας στον λογοτεχνικό διάλογο για την έμφυλη ταυτότητα.

Κυρίαρχο στοιχείο της συλλογής είναι ο θηλυκός εξομολογητικός λόγος. Στις συνθέσεις η ποιήτρια, με βάση το πρωτο ενικό υποκείμενο, βυθίζεται στο εσωτερικό, φέρνοντας στο προσκήνιο τη γυναίκα, ως κόρη, μάνα και ερωμένη. Και έχει σημασία σε μια εποχή συντηρητικής παλινόρθωσης στη δημόσια σφαίρα και προβολής του πατριαρχικού λόγου, να εκδίδονται συλλογές με πυρήνα τη γυναίκα μέσα από τα μάτια του θηλυκού. Και αν σήμερα, φαντάζει ότι δεν έχουμε ανάγκη για μια ποίηση ακτιβιστική, παραμένει η αδήριτος ανάγκη για την προβολή του θηλυκού μέσα από τον καλλιτεχνικό λόγο, όπως τελικά αποδεικνύει ο κυρίαρχος σεξισμός, η ιδιοκτησιακή αντίληψη για το θηλυκό και η βία.

Η Δρούγκα διερευνά τις πολλαπλές ταυτότητες της σύγχρονης γυναίκας ως κόρης («Μιλώ στην κορνίζα», «Καθρέφτες») και μάνας («Παιδί μου», «Ξεστόλισμα»). Άλλοτε αναφέρεται στην παγιδευμένη γυναίκα στις απαγορεύσεις του φύλου

Παγιδευμένη σ’ έναν στηθόδεσμο

μια έξαψη τη σπρώχνει να τον δει

δίνει χαστούκι στους κανόνες

βάζει μανδύα

στο γήπεδο μπαίνει

στέκει παράμερα

ίπταται

κλαίει καθώς

χέρια υψώνει ο Πεισίρροδος μα

ο μανδύας της σκαλώνει και αχ

το φύλο της προδίδει.

«Τίποτε τραγικό»

Ποίηση διαμαρτυρίας και  αφύπνισης του αναγνώστη

Παγιδευμένος συνεχως μέσα σ’ ένα σκοτεινο λαβύρινθο, μόνος και αβοήθητος, ένιωθα ότι βρισκόμουνα καθως διάβαζα την ποιητικη συλλογη ΄΄Η τελευταία νύχτα της Πομπηίας΄΄, της Ιωάννας Σκλαβενίτη, μίας νέας ποιήτριας στη λογοτεχνικη συντεχνία, που κυκλοφόρησε αυτο τον χρόνο (2024), απο τις εκδόσεις ΄΄Κύμα΄΄. Και ομολογω πως, στη μακρόχρονη λογοτεχνικη διαδρομη-μου, όπου μου δόθηκε η ευκαιρία και ο χρόνος να διαβάσω εκατοντάδες ποιητικα βιβλία, ελάχιστες είναι οι φορες που ένιωσα αυτο το ασυνήθιστο και παράξενο αίσθημα που με διακατείχε όταν διάβαζα τη συλλογη της Ι. Σκλαβενίτη.

Θέλω να τονίσω πως η συλλογη ΄΄Η τελευταία νύχτα της Πομπηίας΄΄  μοιάζει ή, για ακριβολογω, δίνει την αίσθηση πως μοιάζει μ’ ένα λαβύρινθο στον οποίο ο καλοπροαίρετος αναγνώστης εισέρχεται ευδιάθετος και ανέμελος αλλα στην πορεία διαπιστώνει αναστατωμένος  πως είναι περίκλειστος απο πανύψηλα (καβαφικα) τείχη, γεγονος που δεν του επιτρέπει να εξέλθει απο αυτο το πολύπλοκο οικοδόμημα, γιατι δεν μπορει απο μόνος-του να εντοπίσει την έξοδο ή γιατι δεν υπάρχει έξοδος.

Η απόγνωσή-του όμως επαυξάνεται όταν συνειδητοποιήσει πως η ποιήτρια δεν του παρέχει έστω κι ένα νήμα, ίσως μπορέσει και βρει αυτη την αναζητούμενη έξοδο που θα τον οδηγήσει αλώβητο έξω, προς το άπλετο φως.

Με άλλα λόγια, για ν’ αποκρυπτογραφήσει κάποιος ή, κατα το λαϊκότερο, για ν’ ανοίξει διάπλατα τη συμπαγη ποίηση της Ι. Σκλαβενίτη, στην προσπάθειά-του να την κατανοήσει, χρειάζεται ερμηνευτικα κλειδια, τα οποία όμως, όπως διαφαίνεται, η ποιήτρια δεν είναι διατεθειμένη να τα παραχωρήσει.

Πρόκειται για σφικτοδεμένη ποίηση, επομένως δύσκολη στην πρόσληψή-της γιατι, όπως φαίνεται, το μεγαλύτερο μέρος-της είναι φτιαγμένο απο άλογα στοιχεία, κυρίως υπερρεαλιστικης υφης, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορες να διακόπτεται η νοηματικη συνέχεια και έτσι το μήνυμα που θέλει να στείλει μέσω της ποίησής-της να μην είναι εύληπτο απ’ όλους τους αναγνώστες-της, κυρίως αυτους που δεν είναι επαρκως εξοικειωμένοι  με την υπερρελεαστικη ποιηση. Εννοω πως η σκοτεινότητα του νοήματος προέρχεται απο την υπερβολικη χρήση των άλογων στοιχείων με τα οποία συνειδητα, προσεκτικα και επιμελημένα η ποιήτρια αποφάσισε να μπολιάσει την καινούργια ποίησή-της. Με αυτο τον τρόπο όμως, η ποίησή-της μοιάζει να «κρύπτει» περισσότερα απο όσα «φαίνει».

Ένα στοιχείο που καθιστά έναν στίχο ποιητικό και τον δημιουργό του ποιητή αποτελεί ο αντιστικτικός στίχος. Το χαώδες πέρασμα από την απλή περιγραφή στη σύλληψη του ποιητικού γεγονότος. Η αντίστιξη, όρος δανεισμένος από τη μουσική-κοντραπούντο-,είναι ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται αρμονικά πολλές μελωδίες, στην περίπτωση του ποιητικού λόγου πολλές διαφορετικές, ενδεχομένως αντιθετικές οπτικές. Ο Δημήτρης Μιχελουδάκης φαίνεται να προσπερνάει-όχι αναίμακτα αλλά συνειδητά-τα περάσματα αυτά, στην αγωνία προσέγγισης της ύπαρξης και της υπαρξιακής ποίησης, προσφέροντας στον αναγνώστη αβίαστα ποιητικές συνηχήσεις.

Δεν έχω ρέστα απ’ τ’ άδικο

Κι ας δεσπόζει μέσα μου μονάχα η συντριβή

σπέρνω αλαζονικά φωνήεντα στη χώρα του τίποτε

όπως μια θύελλα

χωρίς προσανατολισμό

σπρώχνει

τη γεωγραφία με τα πόδια της

να κάνει χώρο σ’ αυτόν τον κόσμο

που είναι φτιαγμένος

με μια γερή δόση υστερίας

κι ένα ουρλιαχτό της φύσης

απ’ αυτά που μόνο όσοι κουβαλάνε

φωτιά στην κωλότσεπη τ’ ακούνε

Εδώ μανιάζει το ποιητικό γεγονός…σ’ αυτή την πλατιά και πολύ ιδιαίτερη παρομοίωση. Και λέω μανιάζει, γιατί οι στίχοι πάλλονται σε αρρυθμία ανεξέλεγκτης ιερής μανίας, καθιστώντας τους στίχους ηχηρά κινούμενους, από τα θυελλώδη λακτίσματα μέχρι την μαζική υστερία και το αρχέγονο ουρλιαχτό. Η συντριβή δίνει αμέσως στην επόμενη λέξη τη θέση της στη σπορά, στην αλαζονική δημιουργία του ποιητικού αλαλαγμού ενάντια στον οποιοδήποτε περιορισμό. Η συντριβή δεν αντιμετωπίζεται παθητικά αλλά μετατρέπεται σε θύελλα με πόδια, που θέλει διακαώς να αναιρεί ουτοπικά τα κελιά μας,να ισοπεδώνει τους ασφυκτικούς και γι’αυτό άχρηστους φραγμούς και να διεκδικεί καθαρό αέρα και χώρο για φωτιά και δημιουργία. Προσωπικά,δεν θεωρώ σύμπτωση ότι η προηγούμενη συλλογή του,“Οριοβάτης”,είναι αφιερωμένη στη φωτιά, κοινό τόπο στην ποίηση του Δ.Μιχελουδάκη,είτε ως καταστροφή είτε ως αιτία αναγέννησης.Κι αυτός ο κόσμος δε χρειάζεται απλή αλλαγή, χρειάζεται γκρέμισμα κι ανασύσταση ατομική και συλλογική. Όσο το διάβαζα, ξαναβρήκα την επιταγή του Γκρεμιστή ,του Χαλαστή και του Χτίστη του Κωστή Παλαμά στη σύγχρονη ματιά ενός δημιουργού της γενιάς μου, αφομοιωμένη τόσο δημιουργικά, με ανύπαρκτη μίμηση-ούτε περιεχομενική, ούτε μορφική-να δημιουργεί μια συγκλονιστική κρυφή συνομιλία και να καλεί σε ανατροπή.

Η “Ευδαίμων Αραβία” της Φουντέα-Σκλαβούνου

ως ένα πείραμα γλώσσας και συνείδησης

Η νέα συλλογή της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου, Ευδαίμων Αραβία (Μανδραγόρας, 2024), αποτελεί μια ποιητική αναζήτηση στα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης και της σύγχρονης εμπειρίας. Μέσα από έναν πειραματικό και ανατρεπτικό λόγο, η ποιήτρια μάς προσκαλεί σε ένα ταξίδι αυτοανακάλυψης, όπου η γλώσσα διαλύεται και ανασυντίθεται, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Με ποιήματα που θυμίζουν θραύσματα ενός εσωτερικού μονόλογου, εξερευνά τα μυστήρια του ασυνείδητου και τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.

Η Φουντέα-Σκλαβούνου απομακρύνεται από τα στενά όρια της συμβατικής ποιητικής έκφρασης, επιλέγοντας έναν δρόμο που χαρακτηρίζεται από την υπερρεαλιστική φαντασία και την αποδόμηση των γλωσσικών δομών. Καταθέτει μία αισθητική πρόταση που εγκαταλείπει τον αντι-αισθητικό χυλό της μεταμοντέρνας ποιητικής. Η Φουντέα-Σκλαβούνου αξιοποιεί την υπερρεαλιστική παράδοση, καταθέτοντας οικουμενικούς προβληματισμούς και αγωνίες για τον άνθρωπο ως τμήμα της κοινότητας. Μέσα από τον θρυμματισμό της εικόνας αναδεικνύει το υπαρξιακό τραύμα (βλ. «Η μετάνοια», «Χαμένη Εδέμ», «Σκηνές από έναν γάμο», «Δυοίν θάτερον», «Η μαρκίζα», «Αυτό», «Ρίζες», «Μουσική Δωματίου», «La minore»).

Αξιοποιώντας επιλεκτικά ποιητικές συμβάσεις και ανατρέποντας άλλες, η ποιήτρια συνδέει την κοινωνική πραγματικότητα με την ατομική οπτική. Αρνείται να περιγράψει τον αντικειμενικό κόσμο και τον αναπλάθει μέσα από την υποκειμενική εμπειρία. Κρίνει ανώφελο να οδηγηθεί σε μια ρεαλιστική απεικόνιση. Για αυτό επαναδιατυπώνει μέσα από το ατομικό πρίσμα τη σχέση ανθρώπου και κοινωνικού περιβάλλοντος και πολιτισμού. Παρουσιάζει τον περιβάλλοντα χώρο, όπως τον εισπράττει ο διαθλαστικός φακός των συναισθημάτων και μιας γλώσσας αφαιρετικής.

Υπάρχει μία συνθήκη που διαπερνά από την αρχή έως το τέλος τη νέα συλλογή της Ελένης Σακκά, “Ρωγμή στο βλέμμα σου”, από τις εκδόσεις Το Σκαθάρι. Πρόκειται για την σιωπή. Την εκούσια ή ακούσια σιωπή. Την σιωπή των άλλων, αλλά και την δική της. Σκέφτομαι πως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής αφιερώνεται στη σιωπή. Σαν να πρόκειται για την στοιχειώδη κατάσταση της ύπαρξης.

Δεν έχουμε, λοιπόν, παρά μόνο τις λέξεις και τη σιωπή μας. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν περιέχει και η σιωπή τους δικούς της κώδικες, το δικό της λεξιλόγιο. Μπορεί κανείς να το αντιληφθεί διαβάζοντας τη συλλογή. Αν και στις σελίδες της, η σιωπή μεταφράζεται συχνά ως πληγή. Η σιωπή είναι αποκύημα μοναξιάς ή απουσίας. Και οι μοναχικοί αναζητούν συνήθως άλλους μοναχικούς ανθρώπους για να επιβεβαιώσουν την ύπαρξή τους.

Η απουσία ταυτίζεται συχνά με έναν ιδιότυπο θάνατο. Κοινός ο θάνατος  / κοινή και η Ανάσταση, γράφει σε ένα δίστιχο. Γιατί αναπόφευκτα, μετά από κάθε θάνατο, προμηνείεται μία ανάσταση. Μία ελπίδα -έστω και αμιδρή- ευτυχίας. Ή τουλάχιστον, ό,τι απέμεινε από την ευτυχία: Πώς να φυλάξω σε λέξεις / ό,τι απέμεινε απ’ την ευτυχία;, αναρωτιέται. Πάντως, τις περισσότερες σελίδες της συλλογής τις έχει καταλάβει η τραγική φύση του έρωτας. Εκείνον που άλλοτε μας νικά κι άλλοτε τον νικάμε. Αν και οι άνθρωποι, όπως επισημαίνει η ποιήτρια: λένε “έρωτας” κι εννοούν “θάνατος” / γράφουν “μου λείπεις” / και σημαίνει “είμαι απών”.