Οι λέξεις που τρυπάνε τον ουρανίσκο

Οι λέξεις που τρυπάνε τον ουρανίσκο εξατμίζονται.
Γίνονται δέντρα και κάθεσαι στον ίσκιο τους.
Γίνονται πουλιά και κάθονται στον ώμο σου.
Ταξιδεύουν σε μέρη μακρινά,
στην όχθη του ποταμού Γιαμούνα,
στο επίπεδο του κήπου που βρίσκεται η
Μαχάλ, ή ίσως ως τη Ροζ Πύλη του Τζαϊπούρ.
Κι επιστρέφουν καραμέλα που λειώνει αργά στο στόμα,
σαν τότε, που απρόσμενα μου έφερες
εκείνο ακριβώς το βραχιολάκι. Θα είχες δει, που
το κοίταζα⸱ εκεί στο υπόγειο μαγαζάκι,
δίπλα στον Πύργο του Γαλατά

*
Βαρέθηκε τις λέξεις

Η Οφηλία δεν τραγούδησε
το τελευταίο τραγούδι της με λέξεις.
Με λουλούδια έστελνε μηνύματά της.
Βαρέθηκε τις λέξεις.
Κι αυτός ήταν ο λόγος που θέλησε
να επισπεύσει το ταξίδι της.
Περιπλανήθηκε στους αγρούς και μάζεψε
μαργαρίτες για την αθωότητα,
βιολέτες για τον θάνατο σε νεαρή ηλικία,
παπαρούνες για τον αιώνιο ύπνο,
και τριαντάφυλλα για τη νεότητα.
Τα προαναφερθέντα λουλούδια ήταν
και η αιτία θανάτου της Τζέιν Σαίξπηρ.
Και τέλος μάζεψε πανσέδες, για
τον ανεκπλήρωτο έρωτα των δυο τους.

Επιλογή ποιημάτων ΕΔΩ: 

Δημήτρης Λέντζος, «Εωθινά Αγάλματα», εκδ. Μετρονόμος, 2018

Τα αγάλματα στην ποίηση και η ποίηση των αγαλμάτων αποτελεί ένα σταθερό νοηματικό μοτίβο που συναντά κανείς σε δεκάδες ποιητές σε συγχρονικό και διαχρονικό επίπεδο. Ο συμβολισμός τους χρησιμοποιήθηκε ποικιλοτρόπως, ανάλογα των προθέσεων των δημιουργών.  Από σύμβολα πολιτισμικής κληρονομιάς τονώνοντας  το πατριωτικό συναίσθημα,  μέχρι αφύπνισης του ερωτισμού, βλέπε τον Καβαφικό Ενδυμίωνα και φιλοσοφικής ανθρωποκεντρικής προέκτασης, όπως εκείνα του Σεφέρη που «γίνουνται αλαφριά, μ’ ένα ανθρώπινο βάρος» ή ποιητικής μυθοπλασίας όπως του συντοπίτη του Λέντζου, Παυλόπουλου και δεκάδων άλλων ποιητών.

Τι εννοεί όμως ο Λέντζος με τα δικά του αγάλματα και δη εωθινά; Θα έλεγα πως συγγενεύουν με αυτά τα αγάλματα που δημιουργεί ο κινέζος καλλιτέχνης Li Hongbo ο οποίος χρησιμοποιώντας χιλιάδες φύλλα λευκού χαρτιού φτιάχνει γλυπτά που ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια των θεατών, γινόμενα άλλοτε μακριά και εύπλαστα και άλλοτε επιστρέφοντας στο αρχικό τους σχήμα. Γιατί τα αγάλματα του Λέντζου είναι απολύτως σάρκινα, έχουν δέρμα, μαλλιά, αίμα, λέξεις, φόβο, πάθος, πένθος, μνήμη. Είναι οι άνθρωποι μέσα του, είναι ο κόσμος γύρω του. Για αυτό και δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που καταφεύγει στα αγάλματα για να εκφραστεί. Το υπονοεί ήδη και στο βιογραφικό του, στο αυτί των βιβλίων του, το ίδιο λακωνικό πάντα: «Ο Δημήτρης Λέντζος γεννήθηκε στο χωριό Μηλιές του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας το 1960. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα».

Μια ζωή δηλαδή εν μέσω δυο αγαλμάτων. Της αρχέγονης μνήμης και της ζωντανής εμπειρίας. Αυτή η απόσταση από την Αρχαία Ολυμπία στην Αθήνα είναι το χώμα στο οποίο ριζώνουν οι ήρωες των έργων του Λέντζου, είτε είναι ποιητικοί είτε θεατρικοί είτε διηγηματικοί, παραμυθικοί και βεβαίως στιχουργικοί. Γράφει με το σεφερικό «μαρμάρινο κεφάλι στα χέρια του που του εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρει πού να τ’  ακουμπήσει» κι αυτό το βαρύ κεφάλι είναι από τη μια πλευρά η παράδοσή του, η καταγωγή του – ο τόπος του λειτουργεί πάντα ως ένα μεταβίωμα και όχι απλώς ως μια αναμνησιολογία- και από την άλλη πλευρά η σύγχρονη ζωή, «η ποινή των βράχων»,  όπως γράφει ο ίδιος, προσπαθώντας ως άλλος Προμηθέας να «ζει έτσι ακόμη τίμιος και πιστός».

Με τον ασυνήθιστα μακροσκελή, όσο και ενδιαφέροντα, τίτλο,Τα σκυλιά συνεχίζουν να είναι πιο τίμια από σένα, μας συστήνει ο Σταύρος Καμπάδαης τη νέα του ποιητική συλλογή που επανακυκλοφορεί, μετά την πρώτη της έκδοση το 2019, από τις εκδόσεις Ενύπνιο. Η ιδιαιτερότητα του τίτλου προκύπτει και απορρέει από τη σύγκριση του σκύλου με ένα υποκείμενο που μπορεί να είναι το «εσύ» ή ακόμα και το «εγώ» του ποιητή. Δεν ξεκαθαρίζεται, δηλαδή, με σαφήνεια αν ο ποιητής μιλά σε κάποιο άλλο πρόσωπο ή αν απευθύνεται στον ίδιο του τον εαυτό, κοιτάζοντάς τον μέσα σε ένα καθρέφτη που του στέλνει το είδωλό του. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο τίτλος αυτός δίνει, ευθύς εξ αρχής, το στίγμα και τη διάθεση του ποιητή: ειρωνεία, σαρκασμός και, την ίδια στιγμή, ειλικρίνεια και ευαισθησία.

Η συλλογή αποτελείται από τριάντα τρία ποιήματα – αριθμός, ίσως, όχι τυχαίος – και, με ένα πρώτο ξεφύλλισμα, διαπιστώνει κανείς όχι μόνο ότι είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, αλλά ότι τα περισσότερα από αυτά είναι ολιγόστιχα και, σχεδόν όλα, αποτελούνται από μικρό αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο. Αυτό το χαρακτηριστικό της συντομίας είναι που καθιστά τα ποιήματα του Καμπάδαη ευανάγνωστα, ταυτόχρονα,όμως, καίρια και καταλυτικά ως προς τη μετάδοση του μηνύματος που μεταφέρουν.

Χαρακτηριστική είναι και σε αυτό το βιβλίο, όπως και στις προηγούμενες συλλογές του ποιητή, η συνύπαρξη και η από κοινού λειτουργία ορισμένων στοιχείων που πιστοποιούν το γεγονός ότι ο ποιητής έχει ήδη διαμορφώσει την προσωπική του ποιητική, έχει βρει το δικό του στυλ ποιητικής έκφρασης, το οποίο τον καθιστά μια περίπτωση αναγνωρίσιμη και ξεχωριστή μέσα στο σύνολο των νεότερων ποιητών. Το πιο αξιοσημείωτο ίσως από τα στοιχεία αυτά είναι η χρήση του συμβόλου «+» αντί του συμπλεκτικού συνδέσμου «και» στο σύνολο σχεδόν τον ποιημάτων. Η προτίμηση αυτή έχει μεγάλο γλωσσολογικό ενδιαφέρον καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, το «+» αυτό αποκτά προεκτάσεις και σημασίες που σε άλλη περίπτωση δεν θα είχε, καθώς υποχρεώνει τον αναγνώστη – χωρίς αυτός να το αντιλαμβάνεται – να νοηματοδοτήσει τη σύνδεση ανάμεσα στις προτάσεις και τους στίχους με τρόπο που ξεπερνά την απλή σύνδεση των νοημάτων.

Μάθημα απώλειας της ύπαρξη

Μπορούν να διαπραγματευτούν οι στίχοι την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης; Και με τί απόθεμα ζωής και θανάτου αντικρίζουμε το καθημερινό μας κατευόδιο;

Οι στίχοι της νέας συλλογής του Ηλία Κουρκούτα, Ο σκύλος της αγάπης, εστιάζουν αιχμηρά στους ζωτικότερους ρόλους μας: εκείνον της μάνας, του πατέρα, του γιού, του συζύγου, του εραστή, του φίλου, του ανήλικου και ενήλικου άντρα.

Ο ποιητής αφήνει να διαφανεί ο εξ αρχής αποτυχημένος ρόλος του πατέρα. Άλλωστε, ο κόσμος είναι γεμάτος πατέρες / που δεν έγιναν ποτέ πατέρες. Κι έπειτα, όλες οι γυναίκες είναι η μάνα μας. Συχνά, η νεκρή μας μάνα. Ακόμα και νεκροί, οι γονείς καθορίζουν τις ζωές μας απ’ τον τάφο: προχώρησα πολύ, / έφτασα στην ηλικία / του πατέρα, / του χρόνου θα είμαι πιο μεγάλος / κι απ’ τη μάνα / πιο πεθαμένος / κι από αυτόν.

Ο άντρας, μια ιστορία τελειωμένη. Ένα ον ασφυκτικά κατειλημμένο στο εσωτερικό του. Μάταιη κάθε προσπάθεια κατάκτησης του εαυτού. Ανώφελη η αυτογνωσία: ζήτησα συνάντηση με τον εαυτό μου / να μάθω τι μου συμβαίνει.

“Η αυταπάτη μέσα στον μετανεωτερισμό και διαμέσου αυτού”

Διαβάζοντας τον τίτλο της συλλογής, μου ήρθε στο μυαλό ένα παλαιότερό μου ανάγνωσμα, Οι αυταπάτες της μετανεωτερικότητας, του Τέρυ Ίγκλετον (Καστανιώτης 2003), ενός διανοούμενου που άσκησε κριτική στο εν λόγω ρεύμα, επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τις ιδέες του μαρξισμού (και όχι μόνο). Νομίζω, είτε έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο ο ποιητής είτε όχι, ότι εναρμονίζεται με το γενικότερο πνεύμα του. Ο Ίγκλετον εμπλέκει την κατάρρευση των αριστερών ιδεών και τη στροφή από το συλλογικό όραμα της «μεγάλης αφήγησης» του μαρξισμού, που ήταν κραταιό στο μεγαλύτερο μέρος του το εικοστού αιώνα, με τις ρευστές ατομιστικές μεταμοντερνιστικές αντιλήψεις περί υποκειμένου, κριτικής λογοτεχνίας και ιστορίας και τη σχετικότητα της αλήθειας, βρίσκοντας μέσα σε αυτές και σπέρματα του ιδεαλισμού. Θεωρεί ότι το ρεύμα αυτό είναι άμεση αντανάκλαση της ολοκληρωτικής επικράτησης του καπιταλισμού και του καταναλωτισμού στην κοινωνία και κατά συνέπεια στην αποτύπωσή τους στη λογοτεχνία. Ο ποιητής, με τον τίτλο και το περιεχόμενο του βιβλίου, μοιάζει να εννοεί γενικότερα τις μεταμοντέρνες κοινωνίες και όχι το λογοτεχνικό ρεύμα του μεταμοντερνισμού, παρ’ όλο που οι έννοιες αυτές σχετίζονται.
Συνέπεια αυτών στα οποία αναφέρεται ο Ίγκλετον, είναι στην Ελλάδα, στο χώρο της ποίησης, «η γενιά του ιδιωτικού οράματος», όπως ονόμασε τη γενιά του ογδόντα ο Ηλίας Κεφάλας, από την οποία ο Παπαδόπουλος διαφοροποιείται μερικώς, καθώς τα θέματά του αγγίζουν τόσο την ατομική εκπλήρωση όσο και πιο κοινωνικά ιδανικά. Άλλωστε ο ποιητής θα πρέπει να καταταχτεί σε μετέπειτα γενιά, μια και είναι νεότερος. Από εκεί πηγάζει και ο τίτλος της συλλογής, που νομίζω όμως ότι μέσα στο στέλεχός της παίρνει διττή έννοια, καθώς σαφώς αποκηρύσσεται η μετανεωτερική «λογική», αλλά από την άλλη χρησιμοποιούνται και κάποιες μεταμοντέρνες τεχνικές γραφής. Έτσι, μετατρέπει σε ποίηση αγοραίες αποτυπώσεις (π.χ. ολόκληρο το ποίημα η «Σιωπή», σ.36), καταργώντας τα στεγανά μεταξύ «ανώτερης» και «λαϊκής» τέχνης, κάτι που κάνουν και οι μεταμοντερνιστές. Τέτοιες εκφράσεις υπάρχουν διάχυτες στη συλλογή. Παραθέτω μερικές: «πνίγω την έλλειψη σ’ ένα μπουκάλι ρούμι» (σ.27), «Οροί σε σκληρό ροκ» (σ.34), «Εσείς ποιητά, που νιώθετε διάσημος/ θέλετε λίγο μπέιμπι όιλ/ στα γραπτά σας» (σ.35). Αυτή τη νοοτροπία εκφράζουν και οι στίχοι «Ψάχνω να με βρω/ σ’ εκείνους τους παράξενους μποέμ/ που φιλοσοφούν/ δίπλα στης πόλης τα σκουπίδια» (σ.11). Έτσι χρησιμοποιεί κάποιες από τις τεχνικές του ρεύματος για να στραφεί ιδεολογικά εναντίων του, αυτοσαρκάζοντας, εκούσια ή ακούσια, τον ίδιο το τίτλο και το εγχείρημα της συλλογής, εντοπίζοντας εντός του την αυταπάτη. Καταργεί έτσι τα σύνορα της μεταμοντερνιστικής και της μη μεταμοντερνιστικής γραφής.