Όσο πιο μακρόχρονη και εμβριθής είναι η σπουδή, τόσο ωριμότερη και η προσέγγιση στο ποιητικό θησαύρισμα του κορυφαίου ποιητή Τάκη Βαρβιτσιώτη (1916-2011), του πιο διαφανούς ίσως εκπροσώπου του ρομαντικού συμβολισμού στην Ελλάδα. Εύλογο τίθεται το ερώτημα μετά την φυσική απουσία του δημιουργού, κατά πόσον ο Τ. Β. επηρέασε νέες ποιητικές συνειδήσεις και τι γόνο ενέσπειρε υφολογικά, μορφολογικά και τεχνοτροπικά σε άλλους ποιητές.
Η ευθραυστότητα ωστόσο ενός τόσο κομψού και κρυστάλλινου ποιητικού χειροτεχνήματος, απαιτεί εύψυχους κριτικούς και μυημένους ποιητές- μελετητές, με ενσυνείδητη κλίση στην εξόρυξη του ποιητικού θησαυρίσματος.
Οι εικονοποιήσεις του Βαρβιτσιώτη, δυναμωμένες από την αλληγορία των συμβόλων, συνιστούν μια διαρκή άσκηση αισθητικής γραφής, που μαζί με την αφαιρετική λιτότητα αγγίζουν τη μεταρσίωση.

«Ποιητική απόδραση απ’ τη ‘σωφρονιστική αποικία’»

Μετά τη μελέτη της ποιητικής συλλογής της ποιήτριας Μαρίνας Αρμεύτη «Ο κύριος ιππόκαμπος» κι αφού διαρκώς ανα-διαμορφώνεται η προσωπική συνάντησή μου με το βαθύτερο νόημα της προσπάθειας, στροβιλίζεται στο νου μου ο τίτλος «ποιητική απόδραση απ΄ τη ‘‘σωφρονιστική αποικία’’». Ακριβώς γιατί με τη βοήθεια των εκδόσεων «Φίλντισι» -εκδοτικού οίκου που έχει ιδιαίτερες επιδόσεις στην ελληνική και ξένη ποίηση- η Μαρίνα Αρμεύτη επιχειρεί να αποδράσει με τη συμβολή των δικών της ποιημάτων από την σκληρή πραγματικότητα της «σωφρονιστικής αποικίας» (όρος δανεισμένος από τον τίτλο του ομώνυμου πεζογραφήματος του Κάφκα). Μια «αποικία», όπως την έχουν δαιμονικά κατασκευάσει οι λογής καθεστηκυίες συμβάσεις: με τα υλικά της ανελευθερίας, του αυταρχισμού, των λογής ανισοτήτων, του καθωσπρεπισμού και του νεοσυντηρητισμού, στα πεδία όχι μόνο της οικονομίας και της κοινωνίας, αλλά και σ’ αυτά της ιδεολογίας («φενακισμένη συνείδηση» το λέν!), της ηθικής, του δικαίου, της αισθητικής, του έρωτα!

Πρώτη συλλογή, λοιπόν, μιας ξεχωριστής ποιητικής φωνής, της Μαρίνας Αρμεύτη. Σημειώνω βέβαια πως έχει ήδη κάνει μια διαδρομή στα πνευματικά δρώμενα Κύπρου και Ελλάδας: Αφενός, με τις δημόσιες τοποθετήσεις σε έγκριτες εφημερίδες για εκπαιδευτικά και ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα. Αφετέρου, με δημοσιεύσεις ποιημάτων σε ελλαδικά κα κυπριακά περιοδικά λογοτεχνίας, σε διαγωνισμούς, σε ανθολογήσεις.[1] Αλλά και με μελοποιήσεις ποιητικών δοκιμών της από σημαντικούς συνθέτες της πανελλήνιας και ευρωπαϊκής μουσικής σκηνής: Νίκος Παπάζογλου, Αντώνης Μιντζέλος, Γιάννης Κ. Ιωάννου, NicolaPisani και τώρα ο Πάνος Μπούσαλης.

Η ποιήτρια μετέχει αναγνωρισμένα στην διαμόρφωση της σύγχρονης κυπριακής ποίησης και της ποιητικής «γενιάς μετά το ‘90», με όσα θετικά κι αρνητικά φέρνει μαζί της αυτή η γενιά. Στην ποίηση της Μ. Αρμεύτη ο κριτικός Αλέξης Ζήρας ξεχωρίζει την ιδιαίτερη δυναμική και φυσική περιγραφή των προσώπων και την ευκρίνεια του κόσμου της, παρόλο που αυτός ο κόσμος παρουσιάζεται «αινιγματικός, γεμάτος σύμβολα».[2]

«Ο κύριος ιππόκαμπος» κομίζει στον μάρσιππό του 97 ποιήματα ολιγόστιχα (εκτός από επτά),[3] όπου σημαίνον και σημαινόμενο παραπέμπουν σε μια εις βάθος διερεύνηση του εσώτερου ψυχικού κόσμου τής δημιουργού, σε μια τολμηρή παρέμβαση στον εξωτερικό –κοινωνικό και φυσικό–  κόσμο και στην ανάδειξη της ιδιαίτερης σχέσης με το σύστημα της γλώσσας και τη δυνατότητα που αυτό έχει, για να δώσει όνομα στην κρισιμότητα της προσωπικής και στην τραγικότητα της τοπικής κυπριακής και της πλανητικής ζωής.[4]

Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής «Ο κύριος ιππόκαμπος» είναι ένας μεταφορικός υπομνηματισμός  της διττής προέλευσης και λειτουργίας της. Από τη μια, το συναρπαστικό/μυθικό για την παιδική φαντασία «αλογάκι της θάλασσας» -και συγχρόνως το μοναδικό αρσενικό που τεκνοποιεί! Από την άλλη,  στα πεδία της ανατομίας και της ψυχολογίας, ο ιππόκαμπος είναι το τμήμα του εγκεφάλου που επηρεάζει τη συγκινησιακή (δηλωτική) μνήμη, την ορμονική αντίδραση στον φόβο, την ενστικτώδη δράση μπροστά στο απρόβλεπτο, όπως και την εσωτερίκευση του χρόνου. Κι αν ο χρόνος «έχει παγώσει» επί σειρά ετών στις 16 Ιουνίου του 1974, τότε η ιστορία φιλάει στο στόμα τη λογοτεχνία▪ οι αρχές της αισθητικής συγκατοικούν με της ηθικής τούς νόμους και ενισχύουν τη διεκδίκηση δικαιοσύνης και κάθαρσης. Τότε και ο θρυμματισμένος κόσμος («Του θανάτου», «Πετσέτα», «Ερπετοειδής εγκέφαλος») τής μετέπειτα ζωής πολιορκεί ασφυκτικά τον οραματικό κόσμο («Ανακωχή», «Μπαλκόνια», «Όνειρο», «Τρίτη ζωή»).   Αυτή η ποίηση φυσικά καταργεί την παραδοσιακή ροή, την αυστηρή δομή και μετρική. Γίνεται ποίηση συνειρμών, ήχων, εικόνων πολυειδών, αποτυπώσεων τραυματικών και λυτρωτικών.

ΜΕΤΡΑ ΕΠΙΠΟΛΑΙΟΤΗΤΑΣ

Η ποιητική Ανθολογία τής καθηγήτριας νεοελληνικής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια τής νέας Υόρκης κυρίας Κάρεν Βαν Ντάικ, με τον εύγλωττο τίτλο «Μέτρα Λιτότητας», δεν είναι η μόνη ανθολογία νέων Ελλήνων ποιητών που έχει εκδοθεί πρόσφατα στη χώρα μας. Είναι όμως η μόνη που κυκλοφόρησε πρώτα στην Αγγλία σε δίγλωσση έκδοση από τον φημισμένο, εκδοτικό κολοσσό «Penguin» και στη συνέχεια στην Αμερική από τη σειρά των εκδόσεων «New York Review of Books», αλλά και η μόνη που έχει αποσπάσει άκρως εγκωμιαστικές κριτικές, τόσο από έγκριτες εφημερίδες και έντυπα (The Guardian, New Yorker ,TLS κ.ά),όσο και από εγνωσμένης αξίας κριτικούς όπως είναι ο Βρετανός Τέρυ Ήγκλετον. Αξίζει λοιπόν τον κόπο, να αφιερώσουμε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο μας για να σχολιάσουμε, εν συντομία, αυτή την ανθολογία, με την ευκαιρία τής έκδοσής της στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις «Άγρα».
Και πρώτα απ’όλα να πούμε, ότι η εν λόγω ανθολογία δεν αποτυπώνει με ποιητικό τρόπο τις οδυνηρές συνέπειες τής οικονομικής κρίσης που πλήττει τη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, όπως δηλώνεται εμφατικά στον τίτλο της και όπως ισχυρίζεται στον πρόλογό της η κυρία Βαν Ντάικ. Για τον απλούστατο λόγο, ότι από τα εκατόν τριάντα τέσσερα ποιήματα τής ανθολογίας, μόνο δώδεκα περιέχουν στοιχεία τής κρίσης. Ούτε όμως είναι αληθές, αυτό που υποστηρίζει αφελώς και άκριτα η ανθολόγος, ότι δηλαδή τα επαχθή μέτρα λιτότητας που επέβαλαν οι δανειστές στη χώρα μας, ανάγκασαν τους ποιητές και τις ποιήτριες να στραφούν στην ομοιοκαταληξία και στο μέτρο. Και τούτο γιατί από τους σαράντα εννιά ποιητές που περιλαμβάνονται στην ανθολογία μόνο τέσσερις χρησιμοποιούν ρίμα (οι τρεις ευκαιριακά) και μόνο ένας δεκαπεντασύλλαβο. Όσο για τον ισχυρισμό τής κυρίας Βαν Ντάικ ότι η ανθολογία της διακρίνεται για την ποικιλία της, θα μας επιτρέψει να πούμε ότι αυτή η ποικιλία υπάρχει μόνο στη φαντασία της. Εκείνο που διαπιστώσαμε εμείς διαβάζοντάς τα «Μέτρα λιτότητας» είναι τούτο: τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από μια θλιβερή και εξόχως πληκτική ομοιομορφία.
΄Όμως το μείζον πρόβλημα τής πολυσυζητημένης ανθολογίας, συνίσταται στο γεγονός ότι τα περισσότερα κείμενα που περιέχονται σε αυτήν, δεν είναι ποιήματα. Είναι σκέψεις, προτάσεις, δηλώσεις, κραυγές, προσχέδια ποιημάτων, ποιητικίζοντες, άμουσοι, ανώριμοι, άτερπνοι στίχοι, αλλά όχι ποιήματα. Ουσιαστικά δηλαδή έχουμε να κάνουμε με μιαν ανθολογία μη ποιημάτων και μη ποιητών (εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν), η οποία εγείρει πολλά ερωτηματικά και απορίες για τη σύνθεσή της.
Με ποια λογική, για παράδειγμα, εκφράζει την ελληνική κρίση, ο Τουρκοκύπριος ποιητής Mehmet Yashin, ο οποίος δεν έχει ζήσει στην Ελλάδα και επιπλέον δημοσιεύει τα ποιήματά του (στην ανθολογία!) στα Τουρκικά; Με ποια λογική επίσης έχει θέση σε μιαν ανθολογία τής οποίας το θέμα είναι η ελληνική κρίση, ένα ερωτικό (!) ποίημα τού συγγραφέα Γκασμέντ Καπλάνι, γραμμένο, πολλά χρόνια πριν ξεσπάσει η ελληνική κρίση, στην Αλβανία; Επιπροσθέτως: είναι ο Καπλάνι ποιητής; Με ποια κριτήρια ανθολογούνται ως ποιητές, οι καλοί, οφείλουμε να ομολογήσουμε, πεζογράφοι Παπαμάρκος και Παλαβός; Με ποια κριτήρια ανθολογείται τόσο απλόχερα ο Γιάννης Στίγκας; Είναι τόσο καλός ποιητής, όσο επιχειρεί να μας πείσει η ανθολόγος, ή μήπως συμβαίνει να διαθέτει ξεχωριστές ικανότητες στις δημόσιες σχέσεις;