Ενώ στον Κ΄ αιώνα ο τομέας της ισπανικής λογοτεχνίας -και τέχνης γενικότερα- ήταν διακεκομμένος με «ισμούς» (μοντερνισμός, σουρεαλισμός, φουτουρισμός κ.ο.κ.), το τέλος του και ο ΚΑ’αιώνας χαρακτηρίζεταιαπό έναν ακόμα «ισμό», το πνεύμα του μεταμοντερνισμού, του οποίου το μέγεθος και την επιρροή δεν βλέπουμε καθαρά, αλλά μπορούμε να μελετάμε ως επιρροή. Μεταξύ των λογοτεχνικών εκδηλώσεων, η ποίηση, μαζί με το θέατρο, φαίνεται να ζουν μια μακρά περίοδο συμβίωσης του μοντέρνου και του νέου. Οι καλλιτεχνικές τέχνες συζητούνται μεταξύ της παράδοσης και της νεωτερικότητας, ειδικά επειδή αμφισβητείται η ζωτικότητά τους, καθώς το θέατρο κι η ποίηση πρέπει να ανταγωνίζονται ολόκληρο το σύγχρονό μας μοντέλο ζωής, που χαρακτηρίζεται από την εικόνα και τις νέες εκφράσεις ψυχαγωγίας που αντιπροσωπεύει.

Η μεταμοντέρνα ισπανική ποίηση του ΚΑ’αιώνα εμφανίστηκε με ανανεωμένη δύναμη, χτίζοντας μια λεπτή γέφυρα που συνδέει τους νεότερους εκπροσώπους του είδους με τη λογοτεχνική παράδοση. Η αισθητική διαφορά με την προηγούμενη γενιά είναι πολύ έντονη, σύμφωνα με τον Luis Antonio de Villena[1]. Για τον Antonio Jiménez Morato κάτι αλλάζει, ίσως όχι ως αναγκαία επανάσταση ή όπως έζησαν τα ισπανικά γράμματα την επίθεση των προηγούμενων γενεών, αλλά σίγουρα ως μια σημαντική μετάλλαξη στην ποιητική παραγωγή. H σύγχρονη ισπανική ποίηση, κατά την Durán, έχει αφαιρέσει τον πειραματισμό της εξέγερσης, ακόμα και της αντιπολίτευσης. Οι ποιητές κινούνται σε ένα μετα-ποιητικό περιβάλλον που θέλει να προβληματιστεί σχετικά με την επικοινωνιακή διαδικασία. Χαρακτηριστική είναι η κίνηση έκδοσης πολλών σχετικών ανθολογιών με νέους ή πιο ώριμους δημιουργούς που κυριαρχούν σήμερα στην ισπανική λογοτεχνία.

Ο Juan Andrés García Román βλέπει να μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ των νεότερων δημιουργών και της γλώσσας. Η γλώσσα δεν μπορεί να επικοινωνήσει χωρίς ο ομιλητής να αμφισβητεί πρώτα τη δική του φύση και αποτελεσματικότητα. Το γεγονός ότι η πρώτη ύλη του ποιήματος τίθεται υπό αμφισβήτηση προκαλεί την ποίηση να εργάζεται σε μεταγλωσσικό επίπεδο, δηλαδή, να υποφέρει “απόλυτη απώλεια διακριτικής αθωότητας” (Bagué[2]). Ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης ισπανικής ποίησης είναι η επιστροφή στο εγώ χωρίς ενδοιασμούς, κάτι που φαίνεται, για παράδειγμα, στους ποιητές που γεννήθηκαν τη δεκαετία του εβδομήντα, οι οποίοι κατά κάποιο τρόπο άρχισαν να ξεφεύγουν από την διαλεκτική του καλού και του κακού που επέβαλλε η ποίηση της εμπειρίας (Σολέρτη).

Οι «Ένδοξες Μέρες» της ηθοποιού [«Οι Δούλες» του Ζαν Ζενέ, «Πεθαίνω Σαν Χώρα» του Δημήτρη  Δημητριάδη, «Ψύχωση!» (4.48 Psychosis) της Σάρα Κέιν, «Νύχτα» (Yard Gal) της Rebecca Prichard κ.ά.), πτυχιούχου αστροφυσικής και ιδρυτικού μέλους του +Ινστιτούτου [Πειραματικών Τεχνών], Σίσσυς Δουτσίου είναι ένα εγχειρίδιο συνειδητοποιημένης τεκμηρίωσης και αποδελτίωσης μιας γενιάς. Μιας γενιάς που ακόμα, στα 40 της, προσπαθεί να ξύσει την εμφιαλωμένη λήθη από πάνω της και την απότομη τελικά προσγείωσή της σε μια ανοργασμική πραγματικότητα την ώρα που όλα τόνιζαν εμφατικά την απελευθέρωση του ατόμου. Μόνο που αυτή η απελευθέρωση ήταν πέρα για πέρα περίκλειστη, μια μεγάλη απάτη στην οποία πολλοί έπεσαν μέσα. Κι έτσι έζησαν με τη ψευδαίσθηση και όχι τις αισθήσεις.

`

Αυτό σημαίνει ότι οι αληθινά ένδοξες μέρες της παιδικής της ηλικίας συμπίπτουν χρονικά με εκείνα τα  άχαρα και πανηγυρικά χρόνια της δεκαετίας του ’80. Και μετά, όλη αυτή η εφηβεία στα ιλουστρασιόν ύδατα της δεκαετίας του ‘90, στην πλαστή ευημερία εκείνων των χρόνων με τους δέκα τρόπους για να ανακαλύψεις την ιδιωτική ευτυχία, όπως έταζε η κωστοπουλεϊκη νοοτροπία της εποχής. Εξ΄ ου και γράφει το σπαρακτικό «Πόσο κοστίζουν σήμερα τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια;». Κι έπειτα το αστικό περιβάλλον της ενηλικίωσης μέσα στο οποίο οι πιο ανήσυχοι αναζητούσαν συμμάχους και χώρους για να ζήσουν την αγία φθορά όπως τη διάβασαν σε συγγραφείς και βιβλία αλλοτινών εποχών. Την αγωνία τους να ζήσουν με έναν τρόπο που πήγαινε αντίθετα στο ρεύμα σαν τις πέστροφες, χωρίς όμως να έχουν την τύχη ή την ευλογία των αληθινά επικίνδυνων βιωματικών εμπειριών, πιο αγνοί και ανυποψίαστοι από αυτά που έγραψαν μεταγενέστερα. Και δεν υπάρχει τίποτε πιο τραγικό από το να προσπαθείς να οικειοποιηθείς ξένα συναισθήματα, να μπεις στα ρούχα ενός άλλου και να περιγράψεις μια ξένη ζωή σαν τη ζωή σου. Να εφεύρεις δηλαδή ένα προσωπείο δράσης χωρίς να έχεις ανακαλύψει το δικό σου πρόσωπο. Για αυτό και όσοι ποιητές περιγράφουν εμπειρίες στα ποιήματά τους έχοντας ως πρότυπο τα αναγνώσματά τους και όχι το δικό τους αίμα, καταλήγουν περιγραφικοί και εν τέλει γραφικοί.

Το ίδιο γραφικοί όμως είναι και όσοι ποιητές επιλέγουν να καταγράψουν τα ιδιωτικά τους γεγονότα λησμονώντας την απαραίτητη γεφύρωση ανάμεσα στο εκφράζομαι και εκφράζω. Αποτέλεσμα αυτού είναι δεκάδες βιβλία προσωπικής αναμνησιολογίας η οποία στο πλαίσιο μιας ατομικής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης είναι αποδεκτή, όταν όμως πρόκειται για ποιητική δημιουργία, ένα έργο τέχνης δηλαδή και όχι τεχνικής, που  όσο και στρατευμένη κι αν είναι υπάγεται σε αισθητικούς κανόνες, τότε κάθε εξομολόγηση πλατσουρίζει στα ρηχά νερά της αφθαρσίας. Η Δουτσίου όμως γράφει: «Κύριε, η ποίηση διαφθείρει την πίστη μου». Έχει δηλαδή την επίγνωση της τέχνης της ως διαβρωτικό υλικό που ερμηνεύει τον κόσμο της, που αναπλάθει τον κόσμο της. Είναι ο φακός της ο οποίος μπορεί να ξεκινά από την εξιστόρηση μιας προσωπικής της ιστορίας ή από οικογενειακές μνήμες, ακολουθεί όμως μιαν επαγωγική διαδικασία μεγεθύνοντας, δηλαδή, σε κάτι που αφορά και τους άλλους.

Πάντα μου φαίνεται δύσκολο -μπας και ακατόρθωτο;- να μιλάς για τα βαθιά νερά της ποίησης. Δηλαδή, για κύματα οδυνών, βασάνων, δοκιμασιών — μέσα στην αλήθεια των πραγμάτων.

Παίρνουμε λίγο θάρρος ερχόμενοι σε μια συνάντηση, μια προσπάθεια κουβέντας. Να αγγίξουμε λέξεις, νοήματα, φθόγγους.

Σε μια ποιητική συλλογή, μάλιστα, που ξεκινάει με λόγια ενός μεγάλου μυστικού. Του Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, Ο ΕΝ ΤΗ ΦΩΝΗ ΑΦΩΝΩΣ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟΣ.Τι υπέροχο! Θυμάμαι θραύσματα ερωτικών λόγων προς τον Έναν, λέξεις που απαρτίζουν θαύμα. Σαν να ακούς μια μελωδική βιβλιογραφία, που σχεδόν την ξέχασες και όμως σε συνέχει.

Τι έχει να μας πει ο ποιητής από το Κοντογόνι Μεσσηνίας, τι λογής νερό μας προσφέρει; Οι απαντήσεις μας δεν μπορεί παρά να είναι αγαπητικές συλλαβές, αντίδωρο σε εκπλήξεις.

«Ritual restores nature» γράφει κάπου ο Peter Levi, στο The Art of Poetry· καημό έχω να ολοκληρώσω τον τόμο με τις ωραίες διαλέξεις του στην Οξφόρδη. Ναι, το «τυπικό, το τελετουργικό ανακαινίζει την φύση». Και βλέπω στην σελίδα 29 του βιβλίου που μαζί κουβεντιάζουμε: ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΝ, περιέχον την πρέπουσα αυτώ άπασαν ακολουθίαν. Ακολουθεί ο τυπικάρης της ποίησης κανοναρχώντας «παραμυθία σγουρόμαλλη και απύθμενη. Βαθεία».

*

Θα μπορούσα, σαν τον παλιό φιλόλογο που είχα στο Δάσος Χαϊδαρίου, να πάω από ποίημα σε ποίημα, αναλύοντας νοήματα αλλά, ταυτοχρόνως, ζορίζοντας τον χρόνο και την υπομονή σας. Ήθελα περισσότερο να κάνω μια αναγνωστική περιδιάβαση στους στίχους του ΔΚ, καταγράφοντας εντυπώσεις, μικρά προσωπικά μου ορόσημα.

Αυτό που γίνεται φανερό από την πρώτη στιγμή, είναι ότι κατέχει γερά ο ποιητής μας το «συντακτικό» της ποιητικής. Την τέχνη την ώριμη, τους κανόνες, την μετρική. Και με αυτά, σίγουρος προχωρά να φτιάξει, να οικοδομήσει, να παραμυθήσει.

Όπου, ξάφνου, φλεγόμενες πέτρες ανθίζουν και παιδιά γυρίζουν στο αιώνιο, την ώρα του κοτσυφιού. Συνομιλεί, βλέπει –θα έλεγα- τον Σάββα Παύλου. Τον ποθεί. Στο «Τραπέζι της Χαράς», αυτόν που οπλίστηκε με τον Όμηρο και την Αγία Γραφή για να δώσει αγώνες.

Κατόπιν, τρία ποιήματα για τον Γιάννη Κοντό, με τον συγκλονιστικό στίχο, «ποιος νίκησε τον θάνατο με στίχους;». Κυρίαρχο μοτίβο οι διψασμένοι πρόσφυγες. Διψασμένοι για δικαιοσύνη και γουλιές ανθρωπιάς.

Το βιβλίο όλο είναι Προδρομικό. Αναφέρομαι στον Τίμιο Πρόδρομο, τον ΑηΓιάννη της Μακρυγιαννικής κληρονομιάς, που σκεπάζει τα λόγια του ΔΚ αδιαλείπτως. Εκεί και η συνομιλία με τον Άγιο Νικόλαο Πλανά. Η παράδοση αποσταγμένη, πυρίκαυστο κυπαρίσσι λέει. Και μια τρομερή αγγελία, «Ζητείται γαλήνη».

Το «ένσαρκο κενό»

`

Η ποιητική συλλογή «Ειδωλολάτρες», της Ναταλίας Κατσού, που είναι και το τέταρτο ποιητικό της βιβλίο, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η ποίηση μπορεί να αποκτά πολιτική χροιά χωρίς αυτή να ορίζεται από κάποια στρατευμένη ιδεολογία.

Σύμφωνα με τον Μαλλαρμέ, η ποίηση είναι η γλώσσα μιας κρίσιμης κατάστασης. Στους «Ειδωλολάτρες», της Κατσού, η κρισιμότητα αυτή προκύπτει καταρχήν  από τον περιεκτικό, τραχύ – με την έννοια του ακαλλώπιστου – ουσιώδη λόγο:

η ξαγρύπνια μου παχαίνει

                                   καταβροχθίζοντας το νόημα

   είναι η ιδέα της σκέψης που με κεντρίζει

                                   κυρίως

                 υπογραμμίζοντας την ταραγμένη παρουσία μου

                                   ως ένσαρκο κενό

Ένας λόγος που συχνά έχει την επείγουσα μορφή ονείρου. Μια πραγματικότητα τοποθετημένη στον κόσμο του ύπνου, εκεί που η συμβατότητα της λογικής καταργείται και η εικονοπλασία αποκτά αυτονομία, στο χώρο μεταξύ πιθανού και απίθανου. Ένας λόγος που κινείται άλλοτε εντός του υπερρεαλιστικού σχήματος και άλλοτε ακολουθώντας το στοιχείο του παράδοξου, όπως συναντάται στο δίπολο «συνειδητό-ασυνείδητο».

Τα νύχια του πεταλίδες στα βότσαλα

                                   ξεραμένα κλαδιά ωλένη και περόνη

                                   κρατούν, περίπου, τον κορμό

                                   μη σμπαραλιάσει

                                   περήφανος, κυνικός

                                   με το πηγούνι ελαφρά μέσα στα σύννεφα

                                   κι από κει χύνονται σπόνδυλοι,

                                   μηροί και γόνατα χορταίνουν χώμα

                                   της προσμονής ή της μετάνοιας

Η Αλεξία Καλογεροπούλου ανήκει στους ποιητές της νεώτερης γενιάς και είναι δημιουργός του ιστότοπου για τα βιβλία και τις τέχνες Booksitting.gr.  Αν λάβουμε υπόψη μας και τις σπουδές της στην Ψυχολογία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, γίνεται φανερό σε ποιο βαθμό την ενδιαφέρει και την απασχολεί η ανθρώπινη επικοινωνία σε όλο το φάσμα των εκφάνσεών της.Οι Λέξεις στην άμμο (2019),η πρώτη της ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις 24 γράμματα έρχεται να προσδιορίσει με σαφήνεια, αυτές ακριβώς τις διαστάσεις και όψεις των πνευματικών της ανησυχιών.

Η συλλογή Λέξεις στην άμμο συνιστά ένα σώμα σαράντα οκτώ διακριτών ποιημάτων που επικοινωνούν, όμως, μεταξύ τους αισθητικά και σημασιολογικά. Τα ποιήματά της Καλογεροπούλου είναι το εκφραστικό αποτύπωμα ενός νέου ανθρώπου που ανησυχεί, αναρωτιέται, στοχάζεται, επιδιώκει να επικοινωνήσει σε έκταση και βάθος, να κατανοήσει τους νόμους της ζωής, να αντισταθεί στους Λωτοφάγους και να περάσει με ασφάλεια τις κάθε μορφής και είδους Συμπληγάδες.

«Ποια είσαι εσύ;» ρωτήθηκα

κι απάντηση δεν είχα.

Μόνο δουλειά, τι έκανα, τι κάνω κάθε μέρα,

μα ποια είμαι η ίδια μέσα μου δεν μπόρεσα να νιώσω.

[…] βαριά εκκρεμότητα που απαιτεί μια λύση». («Αναστοχασμοί», σ. 16)

«[…] για μια ακόμα νέα αρχή που μοιάζει αβέβαιη […]» (Παράθυρο, σ. 17)

«Κι ανάμεσά τους ένα ρόδο […]

άντεξε στις βροχές χωρίς να κλείσει.

Σθένος. Αυτό είναι που χρειάζεται κανείς […]». («9 Απριλίου», σ. 24).