Όταν σε μια πόλη, κομμάτια της οποίας παρακολουθούμε σταδιακά να βυθίζονται στη λήθη και να δημιουργούν οξύμωρα σχήματα για να επαναπροσδιορίσουν το είναι τους, ένας νέος πειραματιστής αυτοπαρουσιάζεται στο πρώτο λογοτεχνικό του πόνημα ως ένας από τους «εκριζωμένους ανάριθμους», αναγνωρίζουμε με την πρώτη ματιά το θάρρος και το στοχασμό που τον οδηγούν στη δική του Οδύσσεια. Οι ρωγμές και οι θύελλες που παραμονεύουν στο δρόμο της απελευθέρωσης της αλήθειας, από τις πρώτες σειρές γνωστοποιούν πως είναι ο δρόμος του πόνου. Η έντασή του βάζει τον αναγνώστη κατευθείαν στο πετσί του πρωταγωνιστή ενίοτε καθηλώνοντας και ενίοτε υποδαυλίζοντας την εξομολογητική του πορεία. Ο αφηγητής, πάνω στο σκαρί της γραφής του, προκαλεί το πέλαγος. Εκφραστής της ανησυχίας, έχει να θέσει πολλά ερωτηματικά αλλά και πολλά θαυμαστικά κατά των νωχελικών και φιλήσυχων εκτελεστών. Ένα ωμό άρωμα του δρόμου κεντρίζει το σκοτεινό πυρήνα της πραγματικότητας για να τινάξει τις παρωπίδες της πόλης. Και η πόλη;

Το αστικό τοπίο εισβάλλει από το παράθυρο ή περικυκλώνει τον ήρωα με τη βουή του, σε μια σχεδόν τηλεοπτική εναλλαγή εικόνων – γεννημάτων του Γκόγια. Άνθρωποι, ζώα και μηχανές ξεπηδούν από το τσιμέντο σαν πλοκάμια μιας αεικίνητης Βαβέλ επιφέροντας ρήγματα στον ψυχισμό. Τα θραύσματά του αντανακλούν την απουσία του Άλλου, πασχίζουν να γεμίσουν ένα έρεβος στο πεδίο των ορμών. Σκοντάφτουν στη συνεχή αποδόμηση των απανταχού υπαλλήλων της κανονικότητας ενώ χάρη σε αυτούς οι εκμεταλλευτές και οι εκμεταλλευόμενοι, πιασμένοι σε ένα νοσηρό δεσμό, ανατροφοδοτούν τον Ουροβόρο.

  Μακράν Εκεί Στον Νότο Σαν Ποίηση Συμβαίνει

Διαβάζω την ποιητική συλλογή του Βασίλη Ζηλάκου, «Νερά Γελούνε»,και  νιώθω πάλι να οδηγούμαι αβίαστα στους δρόμους όπου σφυρηλατήθηκε η βεβαιότητα της ποιητικής μου θέλξης.

Χρόνια πριν, στην πιο κρίσιμη περίοδο της ύπαρξής μου, βρέθηκα ηθελημένα εξόριστος με το μέσα μου, ακοίμητο, ασίγαστο, θυμωμένο, στα πετροχώραφα της Μάνης. Ήταν η στιγμή που τα χώματα εκείνα, έσμιξαν με την έσωθεν ποιητική μου πηγή, κι έγινα μάρτυρας μιας εμπειρίας πηγαίας, από την συνάντηση, με τον αθέατο, τότε τόπο.

Χρόνια πριν σμίλεψα την ποιητική μου χορδή σε κείνους τους τόπους όπου ακόμα και σήμερα, η ποίηση στη γη αυτή, συμβαίνει να Υφαίνει…

Στα «Νερά Γελούνε», Ο Δημιουργός, καταθέτει με σθένος μια μαρτυρία γραφής, με την οποία αντιτάσσεται στα συμπτώματα των καιρών :  Απέχει ασκούμενος, Παρατηρεί δημιουργών, η Τέχνη του ενδυναμώνει τα στοιχεία της ποιητικής γραφής,  έξω από τα χνάρι των πρόσκαιρων εντυπώσεων.

Το σπανές της ποίησης του, πολύτροπο, εγκαθίσταται δημιουργικά, με μια μυθολογική γενεσιουργή αναφορά, αποκαλύπτοντας αρχικά, την ουσία του μύθου ως γένεση, αφετηρία του κόσμου και πράξη μοναδική. Πρόκειται για την κοσμογονία συνδεδεμένη με το Αρχετυπικό Εν.

Εκ του ενός, άρχεται η δράση, η πηγή των όψεων της ζωής,  συνεχής και αέναη, όψεων πολλών και συμβάντων, επιφέροντας τροφή στην ύπαρξη της γραφής, με ζεύξεις, ρήξεις, συνθέσεις, αντιθέσεις, θάνατο μες στη ζωή, μύθο μέσα στον κόσμο, τέλος και αρχή.

Εγκρατής, Ολιγογράφος, Ασκητικός, ο Βασίλης Ζηλάκος αναδεικνύει την ουσία της ποίησης του, μέσω της έκθεσης της ματιάς του στα απαρατήρητα, ενός κόσμου ανήκοντα, σε όσους πλαγιάζουν μαζί του, έξω από τα καθιερωμένα.

Ο ποιητής παρατηρεί και παρατηρείται, δίχως να παρασύρεται, δρών και απών, μέτοχος και αμέτοχος, παρών, εν τω λόγω ποιούμενος, προσφέρων λαλιά σε απόσταση από το στόμα. Νύξεις, Κρυπτικά Μηνύματα, Ηχηρά Μυστικά, Ερμητικός τού Ερμητισμού του, Μετέωρος και Θεωρών, αποκηρύσσει τον ποιητικό εγωτισμό καθιστώντας την γραφή του μέση γαία της βιωθείσης εμπειρίας, ψυχοδηλωτικό μεγέθος, αποτυπώμα στο χαρτί.

Στην ποίηση του Βασίλη Ζηλάκου, Νερά Γελούνε, όπως η πέτρα που σιωπά, ο βράχος που σχίζεται από το φως, ο ήλιος που ματώνει, η ανάσα που λαχανιάζει, ο θάμνος που κρύβει το σούρσιμο που απειλεί, το απρόσμενο που θραύει την υπαρκτή σιωπή. Ο Ζηλάκος, είναι ποιητής μιας  Μεσογείου ανέπαφης και γυμνής, καθαρής, εκεί που όλα δύνανται, συναντώνται, τέμνονται και επιδρούν.

Φως, ψήγματα της ύπαρξης, στίγματα, συμβάντα, αποχρώσεις, όλα μέσα στο πλαίσιο του λιτού αλλά ευκρινώς διακριτού και κατανοητού ποιητικού του λόγου, όπως η καθαρή ματιά ενός παιδιού που αφήνεται, ως τρόπος και ως ύπαρξη.  Σε απόσταση. Με πρόθεση σιωπής. Αλλά με πηχαία εσωτερική Φωνή.

Ενώ στον Κ΄ αιώνα ο τομέας της ισπανικής λογοτεχνίας -και τέχνης γενικότερα- ήταν διακεκομμένος με «ισμούς» (μοντερνισμός, σουρεαλισμός, φουτουρισμός κ.ο.κ.), το τέλος του και ο ΚΑ’αιώνας χαρακτηρίζεταιαπό έναν ακόμα «ισμό», το πνεύμα του μεταμοντερνισμού, του οποίου το μέγεθος και την επιρροή δεν βλέπουμε καθαρά, αλλά μπορούμε να μελετάμε ως επιρροή. Μεταξύ των λογοτεχνικών εκδηλώσεων, η ποίηση, μαζί με το θέατρο, φαίνεται να ζουν μια μακρά περίοδο συμβίωσης του μοντέρνου και του νέου. Οι καλλιτεχνικές τέχνες συζητούνται μεταξύ της παράδοσης και της νεωτερικότητας, ειδικά επειδή αμφισβητείται η ζωτικότητά τους, καθώς το θέατρο κι η ποίηση πρέπει να ανταγωνίζονται ολόκληρο το σύγχρονό μας μοντέλο ζωής, που χαρακτηρίζεται από την εικόνα και τις νέες εκφράσεις ψυχαγωγίας που αντιπροσωπεύει.

Η μεταμοντέρνα ισπανική ποίηση του ΚΑ’αιώνα εμφανίστηκε με ανανεωμένη δύναμη, χτίζοντας μια λεπτή γέφυρα που συνδέει τους νεότερους εκπροσώπους του είδους με τη λογοτεχνική παράδοση. Η αισθητική διαφορά με την προηγούμενη γενιά είναι πολύ έντονη, σύμφωνα με τον Luis Antonio de Villena[1]. Για τον Antonio Jiménez Morato κάτι αλλάζει, ίσως όχι ως αναγκαία επανάσταση ή όπως έζησαν τα ισπανικά γράμματα την επίθεση των προηγούμενων γενεών, αλλά σίγουρα ως μια σημαντική μετάλλαξη στην ποιητική παραγωγή. H σύγχρονη ισπανική ποίηση, κατά την Durán, έχει αφαιρέσει τον πειραματισμό της εξέγερσης, ακόμα και της αντιπολίτευσης. Οι ποιητές κινούνται σε ένα μετα-ποιητικό περιβάλλον που θέλει να προβληματιστεί σχετικά με την επικοινωνιακή διαδικασία. Χαρακτηριστική είναι η κίνηση έκδοσης πολλών σχετικών ανθολογιών με νέους ή πιο ώριμους δημιουργούς που κυριαρχούν σήμερα στην ισπανική λογοτεχνία.

Ο Juan Andrés García Román βλέπει να μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ των νεότερων δημιουργών και της γλώσσας. Η γλώσσα δεν μπορεί να επικοινωνήσει χωρίς ο ομιλητής να αμφισβητεί πρώτα τη δική του φύση και αποτελεσματικότητα. Το γεγονός ότι η πρώτη ύλη του ποιήματος τίθεται υπό αμφισβήτηση προκαλεί την ποίηση να εργάζεται σε μεταγλωσσικό επίπεδο, δηλαδή, να υποφέρει “απόλυτη απώλεια διακριτικής αθωότητας” (Bagué[2]). Ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης ισπανικής ποίησης είναι η επιστροφή στο εγώ χωρίς ενδοιασμούς, κάτι που φαίνεται, για παράδειγμα, στους ποιητές που γεννήθηκαν τη δεκαετία του εβδομήντα, οι οποίοι κατά κάποιο τρόπο άρχισαν να ξεφεύγουν από την διαλεκτική του καλού και του κακού που επέβαλλε η ποίηση της εμπειρίας (Σολέρτη).

Οι «Ένδοξες Μέρες» της ηθοποιού [«Οι Δούλες» του Ζαν Ζενέ, «Πεθαίνω Σαν Χώρα» του Δημήτρη  Δημητριάδη, «Ψύχωση!» (4.48 Psychosis) της Σάρα Κέιν, «Νύχτα» (Yard Gal) της Rebecca Prichard κ.ά.), πτυχιούχου αστροφυσικής και ιδρυτικού μέλους του +Ινστιτούτου [Πειραματικών Τεχνών], Σίσσυς Δουτσίου είναι ένα εγχειρίδιο συνειδητοποιημένης τεκμηρίωσης και αποδελτίωσης μιας γενιάς. Μιας γενιάς που ακόμα, στα 40 της, προσπαθεί να ξύσει την εμφιαλωμένη λήθη από πάνω της και την απότομη τελικά προσγείωσή της σε μια ανοργασμική πραγματικότητα την ώρα που όλα τόνιζαν εμφατικά την απελευθέρωση του ατόμου. Μόνο που αυτή η απελευθέρωση ήταν πέρα για πέρα περίκλειστη, μια μεγάλη απάτη στην οποία πολλοί έπεσαν μέσα. Κι έτσι έζησαν με τη ψευδαίσθηση και όχι τις αισθήσεις.

`

Αυτό σημαίνει ότι οι αληθινά ένδοξες μέρες της παιδικής της ηλικίας συμπίπτουν χρονικά με εκείνα τα  άχαρα και πανηγυρικά χρόνια της δεκαετίας του ’80. Και μετά, όλη αυτή η εφηβεία στα ιλουστρασιόν ύδατα της δεκαετίας του ‘90, στην πλαστή ευημερία εκείνων των χρόνων με τους δέκα τρόπους για να ανακαλύψεις την ιδιωτική ευτυχία, όπως έταζε η κωστοπουλεϊκη νοοτροπία της εποχής. Εξ΄ ου και γράφει το σπαρακτικό «Πόσο κοστίζουν σήμερα τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια;». Κι έπειτα το αστικό περιβάλλον της ενηλικίωσης μέσα στο οποίο οι πιο ανήσυχοι αναζητούσαν συμμάχους και χώρους για να ζήσουν την αγία φθορά όπως τη διάβασαν σε συγγραφείς και βιβλία αλλοτινών εποχών. Την αγωνία τους να ζήσουν με έναν τρόπο που πήγαινε αντίθετα στο ρεύμα σαν τις πέστροφες, χωρίς όμως να έχουν την τύχη ή την ευλογία των αληθινά επικίνδυνων βιωματικών εμπειριών, πιο αγνοί και ανυποψίαστοι από αυτά που έγραψαν μεταγενέστερα. Και δεν υπάρχει τίποτε πιο τραγικό από το να προσπαθείς να οικειοποιηθείς ξένα συναισθήματα, να μπεις στα ρούχα ενός άλλου και να περιγράψεις μια ξένη ζωή σαν τη ζωή σου. Να εφεύρεις δηλαδή ένα προσωπείο δράσης χωρίς να έχεις ανακαλύψει το δικό σου πρόσωπο. Για αυτό και όσοι ποιητές περιγράφουν εμπειρίες στα ποιήματά τους έχοντας ως πρότυπο τα αναγνώσματά τους και όχι το δικό τους αίμα, καταλήγουν περιγραφικοί και εν τέλει γραφικοί.

Το ίδιο γραφικοί όμως είναι και όσοι ποιητές επιλέγουν να καταγράψουν τα ιδιωτικά τους γεγονότα λησμονώντας την απαραίτητη γεφύρωση ανάμεσα στο εκφράζομαι και εκφράζω. Αποτέλεσμα αυτού είναι δεκάδες βιβλία προσωπικής αναμνησιολογίας η οποία στο πλαίσιο μιας ατομικής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης είναι αποδεκτή, όταν όμως πρόκειται για ποιητική δημιουργία, ένα έργο τέχνης δηλαδή και όχι τεχνικής, που  όσο και στρατευμένη κι αν είναι υπάγεται σε αισθητικούς κανόνες, τότε κάθε εξομολόγηση πλατσουρίζει στα ρηχά νερά της αφθαρσίας. Η Δουτσίου όμως γράφει: «Κύριε, η ποίηση διαφθείρει την πίστη μου». Έχει δηλαδή την επίγνωση της τέχνης της ως διαβρωτικό υλικό που ερμηνεύει τον κόσμο της, που αναπλάθει τον κόσμο της. Είναι ο φακός της ο οποίος μπορεί να ξεκινά από την εξιστόρηση μιας προσωπικής της ιστορίας ή από οικογενειακές μνήμες, ακολουθεί όμως μιαν επαγωγική διαδικασία μεγεθύνοντας, δηλαδή, σε κάτι που αφορά και τους άλλους.

Πάντα μου φαίνεται δύσκολο -μπας και ακατόρθωτο;- να μιλάς για τα βαθιά νερά της ποίησης. Δηλαδή, για κύματα οδυνών, βασάνων, δοκιμασιών — μέσα στην αλήθεια των πραγμάτων.

Παίρνουμε λίγο θάρρος ερχόμενοι σε μια συνάντηση, μια προσπάθεια κουβέντας. Να αγγίξουμε λέξεις, νοήματα, φθόγγους.

Σε μια ποιητική συλλογή, μάλιστα, που ξεκινάει με λόγια ενός μεγάλου μυστικού. Του Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, Ο ΕΝ ΤΗ ΦΩΝΗ ΑΦΩΝΩΣ ΦΘΕΓΓΟΜΕΝΟΣ.Τι υπέροχο! Θυμάμαι θραύσματα ερωτικών λόγων προς τον Έναν, λέξεις που απαρτίζουν θαύμα. Σαν να ακούς μια μελωδική βιβλιογραφία, που σχεδόν την ξέχασες και όμως σε συνέχει.

Τι έχει να μας πει ο ποιητής από το Κοντογόνι Μεσσηνίας, τι λογής νερό μας προσφέρει; Οι απαντήσεις μας δεν μπορεί παρά να είναι αγαπητικές συλλαβές, αντίδωρο σε εκπλήξεις.

«Ritual restores nature» γράφει κάπου ο Peter Levi, στο The Art of Poetry· καημό έχω να ολοκληρώσω τον τόμο με τις ωραίες διαλέξεις του στην Οξφόρδη. Ναι, το «τυπικό, το τελετουργικό ανακαινίζει την φύση». Και βλέπω στην σελίδα 29 του βιβλίου που μαζί κουβεντιάζουμε: ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΟΥΝΙΟΥ ΑΝΟΙΚΤΟΝ, περιέχον την πρέπουσα αυτώ άπασαν ακολουθίαν. Ακολουθεί ο τυπικάρης της ποίησης κανοναρχώντας «παραμυθία σγουρόμαλλη και απύθμενη. Βαθεία».

*

Θα μπορούσα, σαν τον παλιό φιλόλογο που είχα στο Δάσος Χαϊδαρίου, να πάω από ποίημα σε ποίημα, αναλύοντας νοήματα αλλά, ταυτοχρόνως, ζορίζοντας τον χρόνο και την υπομονή σας. Ήθελα περισσότερο να κάνω μια αναγνωστική περιδιάβαση στους στίχους του ΔΚ, καταγράφοντας εντυπώσεις, μικρά προσωπικά μου ορόσημα.

Αυτό που γίνεται φανερό από την πρώτη στιγμή, είναι ότι κατέχει γερά ο ποιητής μας το «συντακτικό» της ποιητικής. Την τέχνη την ώριμη, τους κανόνες, την μετρική. Και με αυτά, σίγουρος προχωρά να φτιάξει, να οικοδομήσει, να παραμυθήσει.

Όπου, ξάφνου, φλεγόμενες πέτρες ανθίζουν και παιδιά γυρίζουν στο αιώνιο, την ώρα του κοτσυφιού. Συνομιλεί, βλέπει –θα έλεγα- τον Σάββα Παύλου. Τον ποθεί. Στο «Τραπέζι της Χαράς», αυτόν που οπλίστηκε με τον Όμηρο και την Αγία Γραφή για να δώσει αγώνες.

Κατόπιν, τρία ποιήματα για τον Γιάννη Κοντό, με τον συγκλονιστικό στίχο, «ποιος νίκησε τον θάνατο με στίχους;». Κυρίαρχο μοτίβο οι διψασμένοι πρόσφυγες. Διψασμένοι για δικαιοσύνη και γουλιές ανθρωπιάς.

Το βιβλίο όλο είναι Προδρομικό. Αναφέρομαι στον Τίμιο Πρόδρομο, τον ΑηΓιάννη της Μακρυγιαννικής κληρονομιάς, που σκεπάζει τα λόγια του ΔΚ αδιαλείπτως. Εκεί και η συνομιλία με τον Άγιο Νικόλαο Πλανά. Η παράδοση αποσταγμένη, πυρίκαυστο κυπαρίσσι λέει. Και μια τρομερή αγγελία, «Ζητείται γαλήνη».