Προλογικό Σημείωμα [Απόσπασμα]

Από τον Ανδρέα Καρακίτσιο, Καθηγητή Παιδικής Λογοτεχνίας Α.Π.Θ.

Αν διαβάζετε αυτές τις γραμμές, είναι επειδή έχετε, όπως εμείς, πάθος για την Παιδική Λογοτεχνία. Αν δεν το έχετε ακόμα, φροντίστε να το έχετε, αφού διαβάσετε αυτό το βιβλίο. Οι σκέψεις και ο προβληματισμός που αναπτύσσεται σε αυτό το πόνημα,  ξεκινώντας από τη φύση και τις παιδαγωγικές διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας και αγκυροβολημένο αργότερα στο πεδίο της Εκπαίδευσης στην πράξη, το καθιστούν ένα χρυσωρυχείο για όσους επιθυμούν να τοποθετήσουν την Παιδική Λογοτεχνία στο επίκεντρο της διδασκαλίας τους!

Στο πρώτο μέρος, η συγγραφέας ανοίγει το ευρύ πεδίο των προβληματισμών σχετικά με τη μορφωτική δύναμη και παιδαγωγική αξία της Παιδικής  Λογοτεχνίας, στην οποία εναποθέτει την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του μικρού αναγνώστη/ακροατή ορίζοντας την ως τέχνη του λόγου και της ψυχής. Παράλληλα,  με βάση την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία ανιχνεύει και προσδιορίζει με επιτυχία τη φύση και την ταυτότητα της Παιδικής Λογοτεχνίας και αποτυπώνει με επιτυχία το σημερινό της πρόσωπο εμφαίνοντας στην πολλαπλή επιρροή και επίδραση στην ψυχοσύνθεση του μικρού αναγνώστη, στην ψυχική του ανάπτυξη και τη διανοητική του εξέλιξη.

Στο δεύτερο μέρος το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ανάλυση και αξιολόγηση των Προγραμμάτων Σπουδών του 2002 και 2011, αποσαφηνίζει τη διδακτική μεθοδολογία που προτείνεται από τα Α.Π. για τη διδακτική προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου και καταλήγει  εν τη παρόδω στην  αναζήτηση του ρόλου και της σημασίας των λογοτεχνικών  κειμένων των Ανθολογίων, όσον αφορά στη σχέση τους και τη διασύνδεση με τους στόχους και προθέσεις του Αναλυτικού Προγράμματος του 2002 και 2011. Πρόκειται για μια προσπαθεια που αναδεικνύει τα προβλήματα εν γένει της διδασκαλίας της Παιδικής Λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση, καθόσον η Παιδική Λογοτεχνία υποφέρει από τον θανάσιμο εναγκαλισμό της από τη Γλώσσα και παράλλήλα παραμένει η μόνη τέχνη σε σύγκριση π.χ με τη μουσική ή τα εικαστικά που έχει απωλέσει στον σχεδιασμό και στη στοχοθεσία της διδασκαλίας της τον παιγνιώδη και ψυχαγωγικό χαρακτήρα της. Βεβαίως, η συγγραφέας πέρα από την επισήμανση της παρουσίας του κριτικού γραμματισμού στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού, τονίζει τα θετικά και ανανεωτικά στοιχεία του Α.Π. του 2011 και τις καινοτόμες ιδέες, π.χ την πρόταση για καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής άλλων κειμένων πέραν του Ανθολογίου, τις εφαρμογές της προοπτικής των νέων Αναγνωστικών θεωριών και της πρόσληψης στην προσέγγιση της Παιδικής Λογοτεχνίας, που δίνουν προνομιακή θέση στον μικρό αναγνώστη έναντι του κειμένου και του συγγραφέα.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ [Αντί Εισαγωγής]

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν τον Θανάση Παπακωνσταντίνου ποιητή – ούτε τραγουδοποιό ούτε συνθέτη ούτε στιχουργό, αλλά ποιητή, ατόφιο ποιητή. Επικεντρώνονται κυρίως σε αυτό, χωρίς, ωστόσο, να παραγνωρίζουν ότι οι μελωδίες του χαρίζουν επίσης αισθητική απόλαυση. Και προς τι αυτό το βιβλίο; Η ποίησή του αυτοσυστήνεται και δε χρήζει διαμεσολάβησης, θα πουν ίσως οι πιο επιφυλακτικοί αναγνώστες. Σε αυτό ακριβώς το ερώτημα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε εδώ. Ο Παπακωνσταντίνου, όπως λίγοι ποιητές μάλλον, χαρακτηρίζεται από βαθιά ενσυναίσθηση για την ανθρώπινη κατάσταση. Είτε εμπνέεται από τα πατσατζίδικα, τα κομμωτήρια και τις μοσχαροκεφαλές είτε γράφει στίχους για την εξέγερση της Κροστάνδης και τον Φορτίνο Σαμάνο είτε περιγράφει τις περιπέτειες των μεταναστών που έφυγαν για την Αμερική ή ήρθαν από το Πακιστάν, έχει την ξεχωριστή ικανότητα να αφουγκράζεται τον υπαρξιακό γδούπο της ιστορίας. Η ποίησή του κινείται στο ευαίσθητο όριο ανάμεσα στο κοινωνικό και στο ατομικό, οι στίχοι του «αντανακλούν» αφενός τον ορίζοντα της μικροϊστορίας, αφετέρου την περίκλειστη οπτική της ιδιωτικότητας. Οι λέξεις του ανασκαλεύουν πολλάκις την ατομική του μνήμη, αλλά συχνά επίσης ακροβατούν στους στροβιλισμούς της ίδιας της ύπαρξης. Το βίωμά του εδράζεται άλλοτε στον κοινωνικό προβληματισμό και άλλοτε σε μια υπαρξιακή αγωνία. Η γλώσσα του ποικίλλει: μερικές φορές είναι απλή, πολύ άμεση, σχεδόν διάφανη, επηρεασμένη εμφανέστατα από το ρεμπέτικο και το παραδοσιακό τραγούδι. Άλλες φορές πάλι είναι πολύ ώριμη, εντέχνως επεξεργασμένη και στιβαρή, ενίοτε σκληρή, συχνά πολιτικοποιημένη, με ύφος προσωπικό που δεν υποτάσσεται σε τυποποιημένες νόρμες, σε συγκεκριμένους κανόνες.

Ανέπαφα

Στην εποχή των ανέπαφων επαφών
ένας ιός καραδοκεί να επισπεύσει
ότι δεν μπόρεσε ο χρόνος να σμιλέψει
όσο εσύ ακούς ειδήσεις.
Στην εποχή των ανέπαφων επιθυμιών
ένα μήνυμα σου στέλνω γραπτό
στη μέρα μου ένα νόημα να δώσω
πως τάχα εκεί έξω κάποιος με λαμβάνει.
Στην εποχή των ανέπαφων αλλαγών
μες στη σιωπή του δρόμου
ένα παιδί φωνάζει
και λέω, ξημέρωσε ο Θεός μια ακόμη μέρα.
Στην εποχή των ανέπαφων ορμών,
ρέει η νιότη μου μέσα σε δέντρα πια καμένα,
βγαίνω στο δάσος μα το δρόμο έχω χάσει
κι απελπισμένα αγκαλιάζω ένα κλαδί.
Στην εποχή των ανέπαφων εαυτών
εσύ κι εγώ αντιμέτωποι με ένα σαλόνι
ονειρευόμαστε ένα μέλλον χωριστά
αφού ο ένας τον άλλον δεν αντέχει.
Στην εποχή των ανέπαφων Θεών,
σ’ ένα δυσοίωνο μέλλον με ευλάβεια
επιμένω να ελπίζω,
αφού κάποιος τα Θεία οφείλει να υπερασπίζει.
Έτσι ανέπαφα περνάει ο χρόνος
και η ζωή μας, ανέπαφη κι αυτή.

Ανδραγάθημα

Από Δευτέρα θα ξεκινήσω.
Ολάκερος σε μάχες θα ορμήσω.

Κι αν είναι να υποχωρήσω,
κάλλιο στο πεδίο της μάχης να ψοφήσω.

Την όρεξή μου θα πατάξω
έως ότου λίγα κιλά να χάσω.

Του ηλεκτρονικού κόσμου την πόρτα
δεν θα την ανοίγω διαρκώς, όπως πρώτα.

Κρέμες καλλωπισμού θα βάζω
και με πρόσωπο λαμπρό θα μοιάζω.

Πολλά υλικά αγαθά δεν θα παίρνω
και πιστός στο δόγμα μου θα παραμένω.

Οικονομίες πολλές θα κάνω
κι έργο ζωής μεγάλο μπροστά θα βάλω.

Κι αν τα καταφέρω όλα αυτά
ίσως μνημονεύσουν τ’ όνομά μου σε κτήρια πολλά.

Μα να… ήρθε η Δευτέρα
κι όλα αυτά χρειάστηκε να τα κάνω πέρα.

Βλέπεις… δεν είμαι δα και Θεός
μα ένας απλός θνητός.

Άλλωστε γιατί να σκοτίζομαι εγώ;
Αρκεί που πέθανε Αυτός για το ιδανικό.

Άνθρωπος είμαι, δεν είμαι κάνα ιδανικό
κι αν είναι να επιζήσω, ακόμη και στα τέσσερα θα περπατήσω.

Αλλά είμαι και πιστός, τι να κάμω;
Την πίστη μου στην άκρη να την βάλω;

Ανάθεμά την κι αυτή! Θέλει και θυσίες!
Δεν της φτάνουν λαμπάδες κι εκκλησίες!

Δεν βαριέσαι… Όταν έρθει η ώρα να τα πω,
θα τα βρω εγώ με τον Θεό.

Γιατί δεν μπορεί… πάν-δοχείον είναι ο καημένος
κι άφεση αμαρτιών δίνει δίχως τέλος.

Εεε… κι αν έδωσα καμιά υπόσχεση παραπάνω
πολλά λέμε στην οργή μας απάνω.

Όμως θα προσπαθήσω
απ’ το ιδανικό μου να μην ξεστρατίσω.

Λοιπόν… από Δευτέρα θα ξεκινήσω.
Ολάκερος σε μάχες θα ορμήσω.

(Κι αν δεν τα καταφέρω…
από Δευτέρα σε Δευτέρα θα πηγαίνω).

Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για τον σπουδαιότερο ποιητή στίχων της ελληνικής μουσικής, τον μυστηριώδη Νίκο Γκάτσο, θα μπορούσε να τα καταλάβει και μόνο από τους εμβληματικούς και ευαίσθητους στίχους του -στίχοι ρωμαλέοι, φιλοσοφικοί, λιτοί, μικρές ιστορίες που πραγματεύονται σχεδόν οτιδήποτε απασχολεί διαχρονικά τον παγκόσμιο Έλληνα.
Κρίσεις για τον ποιητή γνωστές και άγνωστες, τα νεανικά λογοτεχνικά βήματα της πρώτης περιόδου, αθησαύριστα σημειώματα, ραδιοφωνικές εκπομπές και χρονικά δημιουργίας σημαντικών έργων είναι μόνο μερικά και ενδεικτικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και τα οποία ανιχνεύουν και φωτίζουν -το καθένα από άλλη οπτική γωνία- τον άνθρωπο παράλληλα με το έργο του, συμπληρώνοντας το διαρκώς μισοτελειωμένο παζλ ενός κάθε άλλο παρά σιωπηλού «ευαίσθητου ληστή» των συναισθημάτων μας.
Μέσα στα πολλά κεφάλαια του βιβλίου θα συναντήσουμε την απάντηση για την εκδοτική ανακοπή που ακολούθησε τη μία και μοναδική Αμοργό· ακόμη, τη σάτιρα και την πολιτική διάσταση των στίχων του.
Ένα βιβλίο-αποτέλεσμα εικοσαετούς έρευνας, που στοχεύει, μέσα από μια αναθεωρημένη γραφή, να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό. Κυρίως, σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να αποκτήσει επαρκή και τεκμηριωμένη επιστημονικά εικόνα σχετικά με τον άνθρωπο για τον οποίο η Γλώσσα και η Πατρίδα στάθηκαν «η πρώτη του παρηγοριά και η στερνή του ελπίδα» -όπως εύστοχα είπε ο ίδιος στους τελευταίους στίχουςς του- και του οποίου το έργο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ στα «ασυλλόγιστα χρόνια» που ζούμε.

(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)