Μία ιδιαίτερη πρόταση ποιητικης γραφης
Ιδιαίτερη πρόταση ποιητικης γραφης, που κομίζει νέα και ενδιαφέροντα στοιχεία στο ελληνικο λογοτεχνικο πεδιο,συνιστα η καινούργια συλλογη του Ιωάννη Πανουτσόπουλου που κυκλοφόρησε αρχες αυτου του χρόνου (2022) απο τις εκδόσεις ΄΄Τόπος΄΄ και φέρει τον βαρυσήμαντο τίτλο ‘’Πράξεις των Αποστόλων’’, που είναι βέβαια αντλημένος απο τη θρησκευτικη βιβλιογραφία. Τίτλος που, σε σχέση με το είδος της ποίησης που υπάρχει στις σελίδες της συλλογης, είναι, κατα την άποψή-μου, κάπως παραπλανητικος, σίγουρα απο άδολη πρόθεση και παιγνιώδη διάθεση του ποιητη.
Τον αποκαλω «παραπλανητικο» και οφείλω να δικαιολογήσω τον χαρακτηρισμο-μου, εξηγώντας πως απο μία πρώτη και πρόχειρη ματια ελλοχεύει ο κίνδυνος να παρασυρθουν οι σταθερα αφοσιωμένοι αναγνώστες του Ι. Πανουτσόπουλου και να θεωρήσουν ότι ο ποιητης αποφάσισε πλέον να γράφει και να δημοσιεύει θρησκευτικη ποίηση, αρχης γενομένης με την εν λόγω συλλογη ή, το πιθανότερο, ότι αποφάσισε να μεταγράψει στη νεοελληνικη γλώσσα άλλο ένα σπουδαίο θρησκευτικο κείμενο, με στόχο να γίνει πιο πλατια κατανοητο απο το κοινο, μιας και τα τελευταία χρόνια, όπως γνωρίζουμε, ο ποιητης επιδίδεται με αρκετη επιτυχία και σε αυτο τον πνευματικο τομέα. Αξίζει να υπενθυμίσω πως το 2017 ο Ι. Πανουτσόπουλος ετοίμασε και εξέδωσε το βιβλίο ΄΄Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε΄΄ που είναι, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμο που του αποδίδει, «ποιητικη αντιστοίχιση στη νεοελληνικη γλώσσα» των θεόπνευστων Χαιρετισμων προς την Υπεραγία Θεοτόκο που ακούμε στη διάρκεια του Πενηνταημερου, πριν το Πάσχα,για την ακρίβεια κάθε Παρασκευη, στις Ορθόδοξες εκκλησίες-μας.
Πληροφοριακα ν’ αναφέρω πως οι ΄΄Πράξεις των Αποστόλων΄΄ είναι η τέταρτη στη σειρα εκδομένη ποιητικη συλλογη του Ι. Πανουτσόπουλου. Προηγήθηκαν, με μία σταθερη χρονικη απόσταση δύο χρόνων, άλλες δύο συλλογες-του. Συγκεκριμένα, το 2020 εξέδωσε τη συλλογη΄΄Οικογενειακος ή πολυπρισματικος κόσμος’’ και το 2018 εξέδωσε τη συλλογη΄΄Επαγγελματικος Προσανατολισμος΄΄. Λίγο παλαιότερα, δηλαδη το 2012, εξέδωσε και τη συλλογη΄΄Η Ωραία Κοιμωμένη. Δύο μονόλογοι σε ένα όνειρο’’.
Στην καινούργια ποιητικη συλλογη-του ο Ι. Πανουτσόπουλος, όπως διαπιστώνω, παράγει σοβαρο ποιητικο λόγο, πρωτότυπο, με μεγάλες αξιώσεις και κυρίως με υποδειγματικη ιεροπραξία. Παράγει, με άλλα λόγια, προϊον που αγγίζει τα όρια της πλήρους ωριμότητας, τόσο απο την πλευρα του περιεχομένου, όσο και απο την πλευρα της αισθητικης αποτύπωσής-του.
Είναι ποιητικα κείμενα που φανερώνονται καλα επεξεργασμένα και δουλεμένα. Εννοω πως αυτα τα κείμενα υπέστησαν την επίμονη και εξαντλητικη καλλιτεχνικη καλλιέργεια απο τον δημιουργο-τους, προτου αυτος αποφασίσει να τα δώσει στο φως της δημοσιότητας. Στο σύνολό-της η συλλογη, όπως ανάφερα ήδη, συνιστα, κατα την άποψή-μου, μία ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα πρόταση ποιητικης γραφης, με τα μηνύματα που στέλνει ο ποιητης να κυλουν και να φθάνουν προς τη μερια του αναγνώστη όπως το γάργαρο νερο, με μεγάλη ευκρίνεια και ευστοχία, δηλαδη ολοστρόγγυλα, ευθύβολα και ολοκάθαρα. Δίνω ένα χαρακτηριστικο απόσπασμα απο το ποίημα «Το τίποτε που διαρκει»:
Ειλικρινα σάς λέω
Μην εμπιστεύεστε το παρον
Αγοράζει φτηνα και πουλάει πανάκριβα
Μην εμπιστεύεστε το μέλλον
Δεν γνωρίζει τι αγοράζει και δεν ξέρει τι θα πουλήσει
Μην εμπιστεύεστε το παρελθον
Μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία τα πάντα μετεωρίζονται.
σ. 99
Ουσιαστικα είναι μία γραφη σύνθετη, φρέσκια, ιδιόμορφη, χαλαρα ανάδελφη, πνευματώδης, εντούτοις σεμνη και ταπεινη, κεντημένη με λέξεις γεμάτες αισθήματα και βιώματα,αλλα και λάμψη και ενέργεια, ωσαν να είναι κομμένη απο ένα σπάνιο ευγενες και σκληρο μέταλλο που μόνο ο Ι. Πανουτσόπουλος το έχει στην κατοχη και στην αποκλειστικη διάθεσή-του. Πάνω απο όλα, η ποίηση του Ι. Πανουτσόπουλου καθίσταται τόπος αξιοσημείωτης και αξιοθαύμαστης πληρότητας, δύναμης και βάθους, χωρις εννοιολογικα κενα στη διατύπωση και την εκφορα-της, με κριτικη αλήθεια και δικαιοσύνη στη συμπεριφορα-της που αντανακλα συνάμα και την ηθικη και ποιητικη ακεραιότητα του δημιουργου-της. Με άλλα λόγια, το μεγαλείο-του. Ας δούμε όμως πως ο ίδιος ο δημιουργος αισθάνεται και πως χαρακτηρίζει την ποίησή-του, όπως καταθέτει τον συλλογισμο-του στο ποίημα «Εν χρόνω και εν τόπω»:
Η ποίηση όμως είναι ο τρόπος που επιλέγουμε
Είναι το μακρινο αστέρι που κάποτε θα κατοικίσουμε και
Το ζουμερο ροδάκινο που θα γευτούμε
Είναι και η λαϊκη κουβέντα που νοστιμίζει τον στίχο-μας
Κατακόκκινηπιπερια σε προσεκτικο διαιτολόγιο
Η τελευταία διόρθωση στο καθαρογραμμένο-μας ποίημα
Ελάχιστα πριν παραδοθει στον Προαιώνιο Ανθολόγο.
σ. 98
Διαπιστώνω πως είναι μία ποίηση που καταπιάνεται ή, πιο σωστα, που υφαίνεται πάνω σε βαθιες και πολύπλοκες έννοιες,γενικες (σημασιολογικες) και ειδικες, όπωςη ζωη(σ. 76), («Η ζωη είναι επιλογη θανάτου» σ. 115), ο θάνατος («Το άσχημο είναι θάνατος / Ο θάνατος σχηματοποιει μια ζωη δίχως σχήμα», σ. 93), η αλήθεια(σ. 68) , η αγάπη (σ. 49 και 62), η Ιστορία («Η Ιστορία είναι το κοινο-μας σπίτι και αδυνατούμε να μετακομίσουμε», σ. 69), η πολιτικη (σ. 26), η λογικη, η αντοχη, ο απόλυτος χώρος και χρόνος, (σ. 38), η αλαζονεία, η πίστη (σ. 48), η ζήλεια, η υποκρισία, (σ. 48), ο αρχέγονος φόβος, η πεποίθηση, η συναίσθηση, το όνειρο, η κριτικη και αυτοκριτικη κ.ά., τις οποίες ο ποιητης εξετάζει και αναλύει κάτω απο το πρίσμα της δικης-του βιοκοσμοθεωρίας, εξάγοντας ταυτόχρονα τα δικα-του συμπεράσματα τα οποία βέβαια γνωστοποιει και στους αναγνώστες-του με ποιητικο τρόπο. Ας δούμε όμως κάποια αποσπάσματα με τα οποία ο Ι.Πανουτσόπουλος θεμελιώνει την ποίησή-του πάνω στις έννοιες των λέξεων΄΄πολιτικη΄΄ και ΄΄πίστης΄΄:
Η πολιτικη δεν είναι ζάρι για να φέρνει ασόδυο
Δεν είναι τράπουλα για να μην τον πηγαίνει το χαρτι
Δεν είναι ο φτωχόκοσμος που δεν παίρνει μυρωδια
Η πολιτικη είναι δημηγορία
Μνημείο λόγου υπερφτωχων και αδυνάτων
σ. 26
Η πίστη δεν είναι επιχείρημα
Είναι σταυροφορία που ελευθερώνει την έσω Ιερουσαλημ
Είναι τα άγια χώματα της βαθύτερής-μας υπόστασης
Αμφίρροπη και ανελέητη αναμέτρηση
Σύγκρουση που αρχίζει και τελειώνει εντός-μας
σ. 48
Κατα βάθος, ο Ι. Πανουτσόπουλος, με την ποίησή-του επιτηρει τον δικο-του κοινωνικο ή πολιτικο χώρο και εξασκει αυστηρη κριτικη εκει που επιβάλλεται, στιγματίζοντας κυρίως κάποιες ανθρώπινες αδυναμίες ή ΄΄αρρώστιες΄΄ που αποβαίνουν προκλητικες και επικίνδυνες για το σύνολο της ανθρώπινης κοινωνίας, όπως είναι η αδικία, η απανθρωπια, η ηθικη παρακμη, ο παραλογισμος, η ηδυπάθεια. Ακόμη, ο ποιητης εξεγείρεται ενάντια στο φαινόμενο της απληστίας, του ατομικισμου, της εκμετάλλευσης, της επιδίωξης του εύκολου πλουτισμου, της ευμάρειας αλλα, ταυτόχρονα, θλίβεται για το φαινόμενο της απολεσθείσας νεότητας που έχει σαν επακόλουθο την σαρωτικη επέλαση των εξευτελιστικων γηρατειων και πονάει αβάστακτα γιατην απώλεια γενικα των ανθρώπινων αξιων.
Δεν είναι δύσκολο για τον αναγνώστη ν’ αντιληφθει πωςμέσα απο την ποίηση του Ι. Πανουτσόπουλου αναδύεται και η νοσταλγικη διάθεσή-του, που είναι μάλιστα έντονα έκδηλη στην καινούργια συλλογη-του, για τις παλιες καλες εποχες που έζησε, αφήνοντας έτσι να διαφαίνεται πως είναι ένας αγνος άνθρωπος παλιας κοπης, που διαχωρίζει τον εαυτο-του απο τις ποικίλες όψεις του μοντέρνου τρόπου ζωης ή, πιο συγκεκριμένα, που ξεχωρίζει ως ένας διαμαρτυρόμενος αποστάτης του αστικου τρόπου ζωης. «Η πρωταρχικη-μου αθωότητα παραμένει απειλούμενο είδος», θα πει στο ποίημα «Δείπνο ευχαριστιακο», (σ. 55). Κοντολογις, ο ψυχρος και απειλητικος σύγχρονος κόσμος, ο κόσμος των Ηλεκτρονικων Υπολογιστων και των εξωφρενικών υπολογισμων, αλλα και των μεγάλων συμφερόντων, φαίνεται πως τον αφήνει εντελως αδιάφορο, για να μην πω ότι τον πληγώνει και τον εξουθενώνει βάναυσα–σωματικα, ψυχικα και πνευματικα. Γράφει, με μία λεπτη σαρκαστικη διάθεση, στο ποίημα «Αιώνια αγαπημένη»:
Ο Στράτος ονειρεύεται να γίνει βιομήχανος
Να έχει υπουργους στα πόδια-του και
Στο κρεβάτι-του supermodels
Ο Βασίλης ονειρεύεται να απολύσει τον Σράτο
Ο Νίκος να προσλάβει γραμματέα τη γυναίκα του Βασίλη
Να έχει μαγείρισσα την αδελφη του Στράτου
Να έχει πολλα σπίτια με πισίνα και αυτοκίνητα με σοφερ
Οπωσδήποτε ελικόπτερο για να βουρλίζει
Ο έλικας την ακινησία πάνω απο τη autostrata
Απόγευμα μετα το σχόλασμα
Με την παλιοπαρέα κολλημένη στο φανάρι
Να βρίζει και να βλαστημάει
Την πρόστυχη που πηγαίνει με όποιον της κάνει κέφι
Αλλα σε μας δεν κάθισε ούτε μία φορα.
σ. 18
Αξίζει ν’ αναφέρω πως στη συλλογη υπάρχουν ποιήματα (στην πλειοψηφία-τους είναι πολύστιχα) περιεκτικα και πολυδύναμα, που άνετα μπορουν να θεωρηθουν ως ξεχωριστα αυτοτελη και ολοκληρωμένα ποιητικα, θρησκευτικα και κοινωνικα δοκίμια. Δυστυχως όμως, κάποια απο τα πολύστιχα ποιήματα καταλήγουν, όπως διαπιστώνω, μονότονα, κουραστικα και αφελως διδακτικα.
Ιδιαίτερο γνώρισμα στην ποίησή-του, που συνάμα προκαλει και μεγάλη εντύπωση, είναι και ο τρόπος που ο ποιητης ζευγαρώνει δύο στίχους μέσα σε πολλα ποιήματά-του, δένοντάς-τους με μία σύνθετη λέξη, την οποία βέβαια σπάζει σε δύο μέρη, με το πρώτο μέρος της λέξης να αποτελει το τέλος του στίχου που προηγείται και το δεύτερο μέρος αυτης της λέξης να είναι η αρχη του στίχου που ακολουθει. Δίνω κάποια ενδεικτικά παράδειγμα:
Προσπαθω να ταξινομήσω τις αντιφάσεις-μου και δια
Κρίνω έκπληκτος τα παιδικα-μου ερωτήματα
σ. 20
Ανοίγει την αγκαλια-του όταν ο φύλακας απο
Στρέφει το βλέμμα-του
σ. 52
Για την ακρίβεια, στις ΄΄Πράξεις των Αποστόλων΄΄ υπάρχει έντονα το θρησκευτικο στοιχείο που είναι έκδηλα συνυφασμένο και αδελφωμένο με το κοινωνικο στοιχείο, το οποίο, σε τελικη ανάλυση, όπως αντιλαμβάνομαι, είναι αυτο που επιδιώκει ν’ αναδείξει στην καινούργια ποίησή-του ο Ι. Πανουτσόπουλος. Οι τίτλοι, εξάλλου, κάποιων ποιημάτων-του είναι αρκετα δυνατοι και ικανοι για ν’ αποκαλύψουν τον θρησκευτικο μανδύα που περιβάλλει την ποίησή-του. Τίτλοι π.χ. όπως «Η σφραγίδα της δωρεας», «Ως πεδίον και νήπιον», «Παραβολες για μια παραβολη», «Περιπλανόμενος Ιουδαίος», «Αναστάσιμο άγγελμα», «Οι δέκα εντολες».
Αξίζει να θυμίσω εδω πως στην προηγούμενη συλλογη-του, δηλαδη τα ΄΄Οικογενειακα ή πολυπρισματικος κόσμος΄΄, κυριαρχούσε απόλυτα το κοινωνικο στοιχείο. Απο τη συλλογη αυτη ξεχωρίζω και μνημονεύω το πρώτο στη σειρα αριστουργηματικο ποίημα που τιτλοφορείται «Με οικογένεια χωρις», που είναι ένα μαστορικα σφιχτοδεμένο, πυκνο και βαθυστόχαστο κείμενο, το οποίο αξίζει και πρέπει να έχει περίοπτη θέση στα σχολικα εγχειρίδια όλων των βαθμίδων της ελληνικης εκπαίδευσης, για να διδάσκεται στους μαθητες και τους φοιτητες, κυρίως για το ήθος, το ύφος και ταπολλαπλα μηνύματα που μεταφέρει.
Κοντολογις, θα έλεγα πως ο ποιητης, στην καινούργια συλλογη-του, σαν ένας άλλος ταγμένος νηπτικός, όπως αυτους που κατοικοεδρεύουν στις σκήτες και τις απόκρημνες Μονες του Αγίου Όρους, και οι οποίοι βρίσκονται μερόνυχτα βυθισμένοι στη νηστεία και την προσευχη, θεολογει («Το πνεύμα-μου θεολογειεπιματαίω» σ. 77) με μία δικη-του, πρωτόγνωρη, Θεολογία. Δηλαδη, μάς προτείνει με την καινούργια συλλογη-του και μάς εισαγάγει σε μία νέα ανθρωποκεντρικη Θεολογία, αποκλειστικα δικη-του, στην οποία προεξάρχει, όπως είπα, εκτος απο το θρησκευτικο, και το κοινωνικο στοιχείο. Γράφει:
Μου υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος είναι το κέντρο του κόσμου
Μεγάλος για να τον ταπεινώσουμε και ελάχιστος για να του υποταχτούμε
Ιδανικα όμορφος για να τον αγαπήσουμε και άξιος
Να του εμπιστευτούμε τα ωραιότερα χαρίσματα του ανέγγιχτου είναι-μας.
σ. 119
Απο τα όσα ειπώθηκαν όμως πιο πάνω, εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα πως ο ποιητης Ι. Πανουτσόπουλος είναι οπαδος και υπέρμαχος των θρησκευτικων κηρυγμάτων, των διδαχων και των θέσεων, γενικα της διδασκαλίας του Απόστολου Παύλου, δηλαδητου Απόστολου της Αγάπης. Ακριβως έτσι, όπως εκλαμβάνουμε αυτη την αφοσίωσή-του μέσα απο τους στίχους του ποιήματος «Ως παιδίον και νήπιον»:
Κήρυγμά-μας οι αθώες κουβέντες ενοςπαιδιου
Προσευχη οι πρόσχαρες ασχολίες-του
Αν καταφέρναμε να θεολογούμε παίζοντας
Άθυρμα ο τρόπος-μας και το βλέμμα-μας καθαρο
Τότε ως νήπια θα κερδίζαμε την αγάπη
Ως νήπια και τη Βασιλεία των Ουρανων.
σ. 49
Και μερικες σελίδες πιο κάτω, συγκεκριμένα στο ποίημα «Ασχημάτιστο σχήμα», θα γίνει ακόμη πιο ιεροπρεπης και πιο σαφης:
Με συντριβη εξαγοράζουμε την ισόβια κάθειρξη στο πάθος
Η συγνώμη γίνεται αποφυλακιστήριο και καθαρο μητρώο
Δεν έχει σημασία σε ποια γλώσσα θα ζητήσουμε συγχώρεση
Η αγάπη όλα τα εννοει και τα υπομένει
Η ξένη γλώσσα που αργήσαμε να μάθουμε είναι η αγάπη!
σ. 52
Η πολυσέλιδη (122 σελίδες!) συλλογη΄΄Πράξεις των Αποστόλων΄΄, χωρίζεται σε τρεις ισοβαρής ενότητες. Η πρώτη ενότητα τιτλοφορείται ΄΄Πράξεις των πολιτων’’, η δεύτερη ΄΄Πράξεις των προσκυνητων΄΄ και η τρίτη ΄΄Πράξεις των ποιητων΄΄. Σε κάθε ενότητα προηγούνται αποσπάσματα (σαν μότο) απο το έργο άλλων ποιητων, που θεματικα συγγενεύουν με τον ποιητικο λόγο του Ι. Πανουτσόπουλου και τα οποία λειτουργουν ως φωτεινοι οδοδείχτες για να βοηθήσουν και να καθοδηγήσουν τη σκέψη των αναγνωστων προς τα εκει που θέλει να τους οδηγήσει και κυρίως να τους μυήσει ο ποιητης.
Συγκεκριμένα, στην πρώτη ενότητα, εκτος απο δικους-του στίχους (απο προηγούμενες συλλογες-του), ο Ι. Πανουτσόπουλος επιλέγει και χρησιμοποιει αποσπάσματα απο το ποιητικο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, του Μανόλη Πρατικάκη και της Τζένης Μαστοράκη. Στη δεύτερη ενότητα επιλέγει και δημοσιεύει αποσπάσματα απο το φιλοσοφικο έργο του Ηράκλειτου και το ποιητικο έργο του Τόμας Στερνς Έλιοτ, του Μιχάλη Γκανα και του Χρήστου Μπράβου. Στην τρίτη ενότητα επιλέγει και χρησιμοποιει αποσπάσματα απο την ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη, του Γιάννη Ρίτσου, του Αντώνη Φωστιέρη και της Μαρίας Λαϊνα.
Για την ακρίβεια, ο Ι. Πανουτσόπουλος, με την ποίησή-του, στην ενότητα ΄΄Πράξεις των πολιτων’’ φιλοσοφει ονειρευόμενος. Στην ενότητα ΄΄Πράξεις των προσκυνητων΄΄θεολογει παίζοντας ( και όχι «επι ματαίω», όπως λέει) και στην ενότητα ΄΄Πράξεις των ποιητων΄΄φιλολογει μετα μανίας. Σε αυτη την Τρίτη ενότητα, όπως βλέπουμε, ο ποιητης αποτίνει φόρο τιμης και στους μεγάλους πνευματικους ευεργέτες-του (σ.65-68).
Αναμφισβήτητα ο Ιωάννης Πανουτσόπουλος, όπως απέδειξε ο αδέκαστος χρόνος και η καλλιτεχνικη πορεία-του, έστω και αν είναι σύντομη, είναι μία διακεκριμένη και πολυσχιδης προσωπικότητα. Θέλω να πω πως η σημαντικη προσφορα-του δεν περιορίζεται μόνο στην τέχνη της ποίησης. Επεκτείνεται, όπως ανάφερα ήδη, και στην μετάφραση σοβαρων κειμένων αλλα και στο έντεχνο ποιοτικο τραγούδι, γράφοντας εμπνευσμένους στίχους οι οποίοι στη συνέχεια έγιναν δημοφιλη τραγούδια απο σπουδαίος Έλληνες μουσικοσυνθέτες με τους οποίους συνεργάσθηκε στενα μαζι-τους. Σίγουρα, απο την ενασχόλησή-του με αυτα τα τρία είδη του έντεχνου λόγου προέκυψε πνευματικο έργο αρκετα στιβαρο και σημαντικο. Εννοω πως η κατάθεσή-του στη νεοελληνικη γραμματεία είναι αρκετα υπολογίσιμη, γεγονος που συμβάλλει βέβαια και στην προκοπη και την ανάπτυξη του ελληνικου πολιτισμου.
*Το κείμενο είναι βασισμένο σε κανόνες του μονοτονικου που εφάρμοζε ο αξέχαστος Αντώνης Μυστακίδης-Μεσεβρινος
