`
“Με του Μαγιού τα Μάγια”. Παραμυθόδραμα σε πέντε εικόνες για σοπράνο, 3 αφηγητές, χορωδία και ορχήστρα σε ποίηση Χρήστου Ευελπίδη. Μάρια Ντεβιτζάκη, σοπράνο. Σώτος Παπούλκας και Έφη Δρόσου, αφηγητές. Χορωδία και Ορχήστρα του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Διδασκαλία χορωδίας: Δρ. Μαρία-Έμμα Μελιγκοπούλου Διεύθυνση ορχήστρας: Γιώργος Χατζηνίκος (1923-2015), επίτιμος διδάκτορας ΤΜΕΤ. Ζωντανή ηχογράφηση από τη συναυλία στις 23.12.2009.
`
***********************************************************************
`
Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές στο χώρο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1904και μετά από πέντε χρόνια μετεγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Αθήνα. Σπούδασε βιολί με τον Τόνυ Σούλτσε στο Ωδείο Αθηνών (1912-1920) και αποφοίτησε σε ηλικία 16 ετών αποσπώντας την ανώτερη τιμητική διάκριση, το «Χρυσό Μετάλλιο Ανδρέα και Ιφιγένειας Συγγρού». Την επόμενη χρονιά, αξιοποιώντας την Αβερώφειο υποτροφία από το Ωδείο Αθηνών, ξεκίνησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ανώτατη Ακαδημία Μουσικής του Βερολίνου με τον Willy Hess ως καθηγητή βιολιού.Από το 1923 το ενδιαφέρον του στρέφεται στη σύνθεση και σπουδάζει με τους Paul Kahn, Paul Juon, Philipp Jarnachκαι Kurt Weill (ενορχήστρωση), πριν γίνει δεκτός στην τάξη σύνθεσης του Arnold έSchoenbergστην Πρωσική Ακαδημία των Τεχνών στο Βερολίνο (1927-1931), βασικό κέντρο προαγωγής της σύγχρονης μουσικής εκείνη την περίοδο, όπου σπούδασε με ιδιωτική υποτροφία από τον Μανώλη Μπενάκη. Στο μεσοπολεμικό Βερολίνο ο Σκαλκώτας αναπτύσσει αξιόλογη σταδιοδρομία τόσο ως συνθέτης ή ενορχηστρωτής όσο και ως μουσικός εκτελεστής κερδίζοντας την εκτίμηση των καθηγητών του, αλλά και του επαγγελματικού του περίγυρου. Μετην άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία οι συνθήκες της ζωής του δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια για να επιβιώσει πλέον εκεί. Γύρω στο Μάρτιο του 1933 αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Βερολίνο, αφήνοντας πίσω του τα χειρόγραφα 70 περίπου μουσικών έργων και επιστρέφει στην Αθήνα.Η επανένταξή του στους μουσικούς κύκλους της Αθήνας αρχικά τον δυσκόλεψε, γρήγορα όμως μπόρεσε να σταδιοδρομήσει εκ νέου, αρχικά ως ενορχηστρωτής στο Εθνικό Θέατρο και στη συνέχεια ως βιολονίστας στηνΟρχήστρα του Ωδείου Αθηνών (μετέπειτα Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) και στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όχι όμως και ως συνθέτης καθώς το έργο του παρέμεινε, εν πολλοίς, άγνωστο εκείνη την εποχή. Στην Αθήνα δημιούργησε έναν αξιοθαύμαστο κατάλογο έργων, τόσο σε ποιότητα όσο και σε όγκο, συνθέτοντας πυρετωδώς περισσότερα από 100 έργα μέσα στα 16 χρόνια από την επιστροφή του ως τον απροσδόκητο θάνατό του τον Σεπτέμβριο του 1949, από περίσφιξη κήλης.
Η δημιουργία του περιλαμβάνει όλα τα είδη μουσικής, πλην της όπερας. Η ιδιομορφία του ύφους της μουσικής του έγκειται στην πρωτοτυπία της παράλληλης ενασχόλησης με δύο εντελώς διαφορετικά ιδιώματα: της τονικής και της ατονικής μουσικής γλώσσας, σε ανοιχτή συνομιλία με τη νεοκλασική τεχνοτροπία και την εθνική ταυτότητα. Στα τονικά του έργα συγκαταλέγονται οι περίφημοι 36 Ελληνικοί Χοροί για ορχήστρα(1931-1936), τα μπαλέτα Η Λυγερή κι ο Χάρος (1938/1947) καιΗ θάλασσα (1949), η Κλασσική Συμφωνία (1947)και η Μικρή Συμφωνία (Sinfonietta) σε σι ύφεση μείζονα (1948). Αντιστοίχως, στην ατονική ή δωδεκάφθογγη μουσική παραγωγή του,έργα όπως η Επιστροφή του Οδυσσέα(1942), οι 2 Συμφωνικές Σουίτες, τα Κοντσέρτα του (για βιολί, για πιάνο, για κοντραμπάσο, για δύο βιολιά, για βιολί και πιάνο, για βιολί και βιόλα), τα 32 Κομμάτια για πιάνο, οι 15 μικρές παραλλαγές για πιάνο, οι 4 Σουίτες για πιάνο,η σειρά έργων μουσικής δωματίου για πνευστά και πιάνο, η σειρά έργων για βιολί και πιάνο και τα κουαρτέτα εγχόρδων αποτελούν ορόσημο σχετικά με την ισορροπία μορφής και περιεχομένου, συνθετικής τεχνικής και μουσικής ωριμότητας.
Η αναγνώριση του έργου του υπήρξε ως επί το πλείστον μεταθανάτια. Μόνο τρία από τα έργα του εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ ελάχιστα έργα από αυτά της αθηναϊκής περιόδου ευτύχησε να τα ακούσει να εκτελούνται δημόσια. Εξαίρεση αποτελούν η μουσική μπαλέτου, ορισμένοι από τους 36 Ελληνικούς Χορούς και λιγοστά έργα μουσικής δωματίου. Αμέσως μετά το θάνατο του συνθέτη συστάθηκε μία άτυπη Επιτροπή Σκαλκώτα με πρόεδρο τον μουσικολόγο-μουσικοκριτικό Μίνω Δούνια, η οποία μετεξελίχθηκε το 1961 στην Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα, η οποία διαχειρίστηκε επί σειρά ετών το Αρχείο Σκαλκώτα, μέχρι αυτό να περάσει στο Ίδρυμα Αιμιλίου Χουρμουζίου-Μαρίκας Παπαϊωάννουστις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ήδη όμως από το 1953, με την έκδοση της Μικρής Σουίτας για ορχήστρα εγχόρδων από τις εκδόσεις Universal άρχισε μία συστηματική προσπάθεια έκδοσης, δισκογράφησης και διεθνούς προώθησης του έργου του, κυρίως χάρη στις προσπάθειες του μουσικολόγου Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου (1915-2000). Κατά τη δεκαετία του 1980, το εκδοτικό ενδιαφέρον για τα έργα του Σκαλκώταπέρασε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και με επίκεντρο τις προσπάθειες του συνθέτη, αρχιμουσικού, παιδαγωγού και εκδότη μουσικής GuntherSchuller (1925-2015)άλλη μία σειρά έργων έγινε προσιτή στο κοινό μέσω των εκδόσεων Margunπου αργότερα μεταβιβάστηκαν στην εκδοτική εταιρεία G. Schirmer, Inc.(σήμερα MusicSalesClassical). Η παγκόσμια όμως αποδοχή του έργου του Σκαλκώτα ενισχύθηκε καθοριστικάαπό την απόφαση της σουηδικής δισκογραφικής εταιρίας BISνα δισκογραφήσει τα άπαντα του συνθέτη, πρωτοβουλία που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχοντας πλέον ξεπεράσειτους 17 τίτλους δίσκων ακτίνας.Η συμβολή της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, όπου πλέον φιλοξενείται το Αρχείο Σκαλκώτα, αναμένεται να δώσει νέα ώθηση στην έρευνα και στη διάδοση του έργου του μεγάλου Έλληνα δημιουργού, ενώ η έκδοση αδημοσίευτων έργων και ενορχηστρώσεων του Νίκου Σκαλκώτα από το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής έχει ήδη εμπλουτίσει τη γνώση μας για το ακόμη άγνωστο, μα πολυσχιδές, δημιουργικό του έργο.
Γιάννης Σαμπροβαλάκης
Μουσικολόγος, Κέντρο Ελληνικής Μουσικής
`
Φωτογραφία του Νίκου Σκαλκώτα. Απεικόνιση του συνθέτη την περίοδο των σπουδών και της διαμονής του στο Βερολίνο (1927-1933) `
******************************************************
Το Αρχείο ΠΗΓΗ ΕΔΩ
Το Αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα ξεκίνησε να δημιουργείται ουσιαστικά αμέσως μετά τον πρόωρο θάνατό του το 1949. Χάρη στην πρωτοβουλία φίλων και θαυμαστών του ιδρύθηκε η «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα» με σκοπό την συγκέντρωση, τηδιαφύλαξη και την διάδοση του έργου του. Μετά τον θάνατο του Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου που υπήρξε επικεφαλής όλης αυτής της προσπάθειας, το αρχείο περιήλθε στην κατοχή του Ιδρύματος Αιμίλιου Χουρμουζίου και Μαρίκας Παπαϊωάννου.
Από τον Ιούνιο του 2018 ξεκίνησε μια νέα περίοδος όσον αφορά τις προσπάθειες για την ανάδειξη και προβολή του έργου του Νίκου Σκαλκώτα,καθώςτο πλήρες αρχείο του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη περιήλθε στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ώστε μετά την επεξεργασία του από τα εξειδικευμέναστελέχη της Βιβλιοθήκης, να τεθεί στη διάθεση των μελετητών.
32 τεμάχια για πιάνο σόλο”. Η σελίδα τίτλου του χειρόγραφου έργου του Νίκου Σκαλκώτα (1940)
`
Το αρχείο χωρίζεται σε τρείς κατηγορίες:
- Το μουσικό αρχείο του συνθέτη που αποτελείται από 85 πρωτότυπες συνθέσεις σε διάφορες μορφές και έχει πλήρως ψηφιοποιηθεί.Σταχειρόγραφα αυτά συγκαταλέγονται μερικά από τα πιο γνωστά του έργα όπως οι «36 ελληνικοί χοροί», «Η επιστροφή του Οδυσσέα», τα «32 κομμάτια για πιάνο» κ.ά.. Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι σε πολλά από αυτά τα έργα περιλαμβάνονται και χειρόγραφες σημειώσεις του συνθέτη σχετικές με την εκτέλεση τους
- Το μη μουσικό μέρος του αρχείου το οποίο περιλαμβάνει πρωτότυπη αλληλογραφία του συνθέτη, φωτογραφίες, προγράμματα, κείμενα κ.ά.. Αυτό το μέρος του συνθέτη περιλαμβάνει υλικό από την περίοδο που ο Σκαλκώτας ήταν εν ζωή. Παρά το γεγονός ότι ο όγκος αυτού του υλικού είναι λιγοστός, τα τεκμήρια είναι σημαντικά και σπάνια. Υπάρχει για παράδειγμα αλληλογραφία με τη Μαρίκα Παπαϊωάννου την περίοδο των σπουδών του στο Βερολίνο, προγράμματα συναυλιών με έργα του, δημοσιεύματα σε περιοδικά, οικογενειακές και προσωπικές φωτογραφίες καθώς και η πρώτη έκδοση των «Ελληνικών Χορών» από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
- Το υλικό που ξεκίνησε να συγκεντρώνεται αμέσως μετά τον θάνατό του από την «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα».Πρόκειται για αλληλογραφία με μουσικούς, εκδοτικούς οίκους αλλά και ερευνητές, προγράμματα συναυλιών με εκτελέσεις έργων του, κείμενα ραδιοφωνικών εκπομπών, εκδόσεις, διασκευές έργων, καταστατικά, μελέτες, ηχητικό υλικό κ.ά..
Στόχος της Βιβλιοθήκης είναι το Αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα να αποτελέσει το κέντρο έρευνας για τον συνθέτη και σημείο αναφορά για όσους ασχολούνται με το έργο του. Για αυτό το σκοπό στις άμεσες ενέργειες συμπεριλαμβάνεται η ψηφιοποίηση όλου του υλικού και η σύνταξη ηλεκτρονικού καταλόγου περιεχομένων ώστε να διευκολύνεται η έρευνα από απόσταση. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι το αρχείο με την ψηφιακή του μορφή θα είναι διαθέσιμο και ανοιχτό σε όλους τους ενδιαφερόμενους.
