«Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσσόα
συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη»

Σύνοψη: Baptists at Our Barbecue rip Στις 21 Οκτωβρίου του 1929, το υπερωκεάνιο Saturnia ξεκινά από την Τεργέστη το ταξίδι του προς την Αμερική, μαζεύοντας μετανάστες από τα λιμάνια της Μεσογείου.
Ένας νεαρός Έλληνας που επιβιβάζεται στην Πάτρα θα γίνει μάρτυρας μιας απρόσμενης συνάντησης: μια νύχτα, σ’ αυτό το πλοίο που κουβαλά τα όνειρα του Νέου Κόσμου, θα λάβει χώρα η εξίσου ονειρική αλλά και πραγματική συνάντηση δυο μεγάλων ποιητών του αιώνα που πέρασε: του Φερνάντο Πεσσόα και του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Άποψη:
Ο τίτλος της ταινίας θα μπορούσε να ήταν: «Τη νύχτα που το ντοκιμαντέρ συνάντησε τη μυθοπλασία». Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος προσπάθησε με αρωγό τη φαντασία να βρει έναν σύνδεσμο στις ζωές και το έργο δύο μεγάλων ποιητών του 20ου αιώνα, και το βρήκε στο όνομα Καπόπουλος. Ο Αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Καβάφης και ο Φερνάντο Πεσσόα από τη Λισσαβόνα, (με τους παράλληλους εαυτούς του) συναντιούνται στην πραγματικότητα σε ένα κινηματογραφικό παραμύθι που καταφέρνει να είναι ικανοποιητικά πειστικό και ελκυστικό, ιδιαίτερα για τα ελληνικά δεδομένα. Η πρωτότυπη μουσική του Νίκου Κυπουργού λειτουργεί ευεργετικά στο κλίμα της ταινίας, το συναίσθημα και την χρονική τοποθέτηση (όπως και στο «Fugitive Pieces» που έπεται σύντομα). Η ποίηση αλλά και η ζωή των δύο ποιητών ξετυλίγονται σαν δύο κλωστές σε ένα κοινό κουβάρι. Με το τέχνασμα της συνάντησής τους, η αφήγηση αποκτά ενδιαφέρον και γλιτώνει τον θεατή από την πλήξη της άκρας φιλολογικής θέασης. Σε αυτό τον σκοπό και στην εξέλιξη της ιστορίας βοηθά σίγουρα η αναπαράσταση, που σε κάποια σημεία όμως γίνεται υπερβολική. Παράλληλα βαδίζει και η σκηνογραφία, που στο μεγαλύτερο μέρος της είναι πειστική, αν και σε κάποια σημεία πέφτει στο αμάρτημα του ετεροχρονισμού, και δεν είναι καθαρό αν αυτό που βλέπουμε είναι παρόν ή παρελθόν. Στο σύνολό του πάντως είναι ένα ευχάριστο ντοκιμαντέρ που ακροβατεί, ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα, χωρίς να κινδυνεύει να πέσει. Άλλωστε, λαμβάνοντας υπόψη τα ψέματα στην Τέχνη, ακόμη και του Πεσσόα, για τα κατασκευασμένα ετερώνυμά του, το «ψέμα» του σκηνοθέτη απενοχοποιείται και μπορεί να χαρακτηριστεί …«ποιητική αδεία».

Σκηνοθεσία – Σενάριο: Στέλιος Χαραλαμπόπουλος
Φωτογραφία: Δημήτρης Κορδελάς
Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Μοντάζ: Σπύρος Κόκκας
Παίζουν: Μάκης Αρβανιτάκης (Κωνσταντίνος Καβάφης), Δημήτρης Οικονομίδης (Φερνάντο Πεσσόα), Όθων Μεταξάς (Βασίλης Καπόπουλος), Αιμίλιος Τσούβαλης (Βασίλης Καπόπουλος)
Αφήγηση: Μηνάς Χατζησάββας, Luis Lima Barreto, Όθων Μεταξάς
Συμπαραγωγή: EKK, ΕΡΤ Α.Ε., Graal, Αρκτος, Contracosta Producoes, ΡΙΚ
Παραγωγός: Θάνος Λαμπρόπουλος
35mm Εγχρωμο 90’
Ελλάδα/ Πορτογαλία/ Κύπρος 2007

Από 12 Μαρτίου στους κινηματογράφους.
Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2008 η ταινία απέσπασε:
– το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποιότητας, &
– το Βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου.

 

Στέλιος Χαραλαμπόπουλος

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Σπούδασε Οικονομικά και κινηματογράφο στην Ελλάδα, και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Υπήρξε εκδότης του περιοδικού τέχνης «Γραφή».
Το 1988 ίδρυσε μαζί με τον παραγωγό Θάνο Λαμπρόπουλο και τον διευθυντή φωτογραφίας Γιάννη Βαρβαρίγο, την ανεξάρτητη εταιρία κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής Περίπλους που ειδικεύεται σε ντοκιμαντέρ και ταινίες μυθοπλασίας.
Έχει συνεργαστεί με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου

Φιλμογραφία:

2007. ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΠΟΥ Ο ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ – THE NIGHT FERNANDO PESSOA MET CONSTANTINE CAVAFY

2007. ΜΕ ΛΙΓΟ ΦΩΣ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ-ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ – LIGHT ON MY SHOULDERS-MICHALIS GANAS

2006. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ – YANNIS MORALIS

2001. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ-ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ – LOG BOOKS-GEORGE SEFERIS

2000. ΕΙΔΑΝ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΑΣ ΓΙΟΡΤΕΣ – MEDITERRANEAN STORIES

1996. ΑΔΗΣ – HADES

Δελτίο Τύπου:

Crime Fiction hd

ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΠΟΥ Ο ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ, ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ

Η ποίηση, είναι ο τρόπος που εφευρίσκεις το Σύμπαν. Το αντικειμενικό, διαμέσου της υποκειμενικής παραβολής. Η μυθολογία της αλήθειας. Η εφεύρεση δια μέσο του ψέματος, της γνήσιας αλήθειας.
Όπως προτάσσει και ο Φεντερίκο Φελίνι: «Εγώ δεν γνωρίζω να σας πω τη βιογραφία μου. Αυτή, εάν υπάρχει, αποτελεί μια αέναη κατασκευή από τη στιγμή που γεννήθηκα, μέχρι τη στιγμή που θα πεθάνω». Ένα μυθοπλαστικό πόρισμα, που συμπορεύονταν με τους παράλληλους; βίους του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Φερνάντο Πεσσόα. Το ζητούμενο για την Ιστορία, δεν είναι τι έχει ανακαλυφθεί γι’ αυτούς τους σηματοδότες της ποίησης του 20ου αιώνα, αλλά τι έχει μείνει ακόμη ανείπωτο. Συλλαβή τη συλλαβή, επανίδρυσαν στον Ενεστώτα χρόνο τους μύθους της ανθρώπινης σχετικότητας, εισάγοντας το λόγιο πνεύμα στο θαύμα του μοντερνισμού.

Ο Αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Καβάφης, δύσθυμος παρατηρητής των πεπραγμένων μέσα από τον ακραιφνή σενσουαλισμό του, πέρασε τριάντα χρόνια στο αγγλοκρατούμενο Υπουργείο Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Στο περιθώριο της κοπιαστικής γραφειοκρατίας μαστόρεψε 154 κείμενα, βυθομετρώντας κάθε λέξη, σμιλεύοντάς την ξανά και ξανά, όπως ένας γλύπτης επί το έργο.
Από την άκρη της Ιβηρικής χερσονήσου, στην πάλαι ποτέ κραταιά μητρόπολη της αποικιοκρατίας Λισσαβόνα, ο Φερνάντο Πεσσόα ένας κρυπτικός συμβολιστής, έγραφε χείμαρρους λέξεων χωρίς καμία τακτοποίηση. Άνθρωπος φτιαγμένος από χαρτί, ισχνός και μυστηριώδης, μπόλιαζε τη μελάνη με μελαγχολικές ραψωδίες.

Τι κοινό είχαν; Αυτό που φοβάται η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινότητα του μεταμοντερνισμού: την ατόφια μυθοπλασία. Η αλήθεια μασκαρεμένη μπροστά στον παραβολικό καθρέπτη της. Η κατασκευή φανταστικών ηρώων που ανάγονται σε ρεαλιστικούς προσδιορισμούς. Η διανόηση που δεν λογαριάζει κανόνες και αποκαλύπτει τις πολλαπλές πραγματικότητες. Μα, όλα αυτά έχουν κοινό σημείο εκκίνησης την πλατωνική σκέψη. Ίχνη της ελληνιστικής σκέψης.

Σαν ώριμο απόσταγμα της πολιτισμικής κληρονομιάς ή σαν σαρδόνια ειρωνεία της τύχης ένας Έλληνας κινηματογραφιστής, ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος εμπνεύστηκε να εικονογραφήσει τους δυο μεγιστάνες της ποίησης, στον ίδιο φιλμικό χωροχρόνο.
Ο κινηματογράφος ας μη ξεχνάμε ότι εφευρέθηκε σαν προϊόν της βιομηχανικής επανάστασης. Ήταν λοιπόν μια κατασκευή, μια συνοδεία εικόνων, όπου κατείχε το χαρακτηριστικό της αναπαράστασης. Στην αφηγηματική του μορφή στόχος του παραμένει η εξόρυξη των βασικών συναισθημάτων όπως φόβος, συγκίνηση, χαρά, έκπληξη, δηλαδή ταύτιση με τους επί της οθόνης υποκρινόμενους χαρακτήρες των ηρώων. Γι’ αυτό μια ακόμη βιογραφική προσέγγιση των συγκεκριμένων ποιητών, θα ήταν καταδικασμένη, λόγω της πολυδιάσπασης των θεατών στις δικές τους προσεγγίσεις, αλλά και στην ίδια την αδυναμία του μέσου να χωρέσει εντός του, τον Καβάφη και τον Πεσσόα, στον Α΄ και Β΄ ανδρικό ρόλο. Ο σκηνοθέτης έτσι θα περιοριζόταν σε μια επιδιαιτησία της πλοκής, παρακολουθώντας απλά τη ροή των πραγμάτων.
Σε αντιστροφή όλων αυτών ο Σ. Χαραλαμπόπουλος, παρουσιάζεται σαν το τρίτο ενεργό, πρόσωπο μιας Συμφωνίας που διαχέεται από την Ιστορία, τη μνήμη και τις νότες της ποιητικής γραφής. Τοποθετεί υπαινικτικά τα εξής ερωτήματα: μυθοπλασία ή αντικειμενικότητα; Μυθιστόρημα ή ντοκουμέντο; Ποια τα όρια; Μήπως δεν υπάρχουν και εντέλει οι ρίζες του ενός, παρεισφρέουν στο χωράφι του άλλου; Δυστυχώς η πλειονότητα των σύγχρονων ταινιών μυθοπλασίας, με σκοπό να ξεπεράσουν το δείκτη της μετριότητας, παίρνουν αληθινά γεγονότα και τα εικονογραφούν. Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, το ανατρέπει και αυτό με την κατασκευή ενός ντοκιμαντέρ που επικαλείται ξεκάθαρα, μυθολογικά στοιχεία. Η αλήθεια ως μύθευμα και το ακριβώς αντίθετο.

Ο Φερνάντο Πεσσόα κάνοντας την «Αυτοψυχογραφία» του αναφέρει: «Ο ποιητής είναι ένας ψεύτης. Γνωρίζει πολύ καλά το ρόλο που έχει αναθέσει στον εαυτό του, όπου μπορεί άνετα να υποκριθεί τον πόνο. Και μάλιστα να είναι τόσο καλός σε αυτό, όπου τον νιώθει στ’ αλήθεια».
Ο φαταλιστικός υπαρξισμός του Κωνσταντίνου Καβάφη, θα προσυπέγραφε αυθορμήτως αυτές τις σκέψεις.

Άραγε τι τροπή θα έπαιρνε μια φυσική συνάντηση των δυο; Θα αναγνώριζε ο ένας τον άλλο; Θα συνομιλούσαν ευθέως με τις αυθύπαρκτες υποστάσεις τους ή με ετερώνυμα, που και αυτά υπήρξαν ισοϋψής προσωπικότητες; Κάτι κρύβεις, κάτι φανερώνεις, αυτό αποτελεί το αίνιγμα της τέχνης, αλλά και του κινηματογράφου. Για τον μανιώδη ταξινομητή και αρχιτέκτονα 10σύλλαβων ή 17σύλλαβων στίχων Καβάφη, όπου παράλλασσε ελληνιστικούς μύθους, το ετερώνυμο ενδέχεται. Για τον πεισειθανάτιο Πεσσόα, όπου βασανιζόταν από κρίσεις ταυτότητας και την αίσθηση της αποτυχίας, τα ετερώνυμα υπήρξαν αδιαμφισβήτητο γεγονός. Οι μελετητές του έχουν ανασύρει 72 ετερώνυμα από όλη του τη ζωή. Τα πλέον διάσημα, που σημάδεψαν το κύριο σώμα της δουλειάς του ήταν: ο Αλμπέρτο Καέιρο, ο Αλβάρο Ντε Κάμπος και ο Ρικάρντο Ρέις.
Ο πρώτος δεν πιστεύει σε τίποτα, παρά μόνο στην ύπαρξη. Βλέπει τον κόσμο με τα γουρλωμένα μάτια ενός μικρού παιδιού. Ο δεύτερος ομολογεί πως ο καλύτερος τρόπος για να ταξιδέψεις, είναι να αισθανθείς. Πιστεύει πως σε κάθε γωνιά της ψυχής του στέκονται άμβωνες διαφορετικών Θεών. Ο δε τρίτος βλέπει τη ζωή από μια απόσταση, χωρίς να την κρίνει διότι πολύ απλά, δεν έχει τίποτε να πει. Το τόξο της νόησης μπορεί να τεντωθεί τόσο, ώστε να διαμορφώσει τα φανταστικά σχήματα, να έχουν αληθινή υπόσταση. Ακριβώς όπως οι υπολογισμοί της γεωμετρίας.

Στην ταινία το τρίγωνο Καβάφης-Πεσσόα-Χαραλαμπόπουλος, παρουσιάζεται σκαληνό που έχει δυο εφαπτόμενες: το υπερωκεάνιο, «Σατούρνια» δηλαδή «Δίας» και τον Βασίλη Καπόπουλο από την Αρκαδία.
Οι δυο δημιουργοί, εμπνέονται συχνά, πυκνά από τους ατέρμονους κύκλους του θαλάσσιου ορίζοντα που τους περιβάλλει. Η αυγή του 20ου αιώνα προσφέρεται για ανακαλύψεις ρηξικέλευθων θεωριών, ριζοσπαστικών ιδεών και όσον αφορά τις μετακινήσεις, νέους κόσμους. Αυτός ο Νέος Κόσμος, που έρχεται από τη Δύση και σαγηνεύει με την παρθένα του γεωγραφία, εξάπτει και τους δυο πρωταγωνιστές του πνεύματος.
Αν θα συναντιόντουσαν ποτέ, θα ήταν στην κουπαστή ενός καραβιού που θα τους μετέφερε στην Αμερική. Έγινε αυτό το ταξίδι ποτέ; Η απάντηση βρίσκεται στο ότι η μετακίνηση δεν χρειάζεται φυσικό ή τηλεπαθητικό τρόπο. Βγαίνει αυθόρμητα μέσα από την αναζήτηση και τις ματαιώσεις αυτής.
Από την άλλη μεριά ο Βασίλης Καπόπουλος, γραικός και γνήσιο τέκνο της λαϊκής τάξης θα μπορούσε να παραστεί ως ο ουδέτερος παρατηρητής και διαμεσολαβητής αν χρειαστεί, ενός τεράστιας σημασίας, ιστορικού γεγονότος. Το πρόσωπο, ο θεατής και το σκαρί ταυτόχρονα που θα συναξάριζε στο ίδιο τραπέζι, για ένα χρονικό διάστημα, τον Κωνσταντίνο Καβάφη και τον Φερνάντο Πεσσόα.
Παράξενο πράγμα οι επιθυμία του μυαλού. Οι διάδρομοι της σκέψης. Ανεξιχνίαστα φαινόμενα και όμως τραγικά απτά. Η εξαιρετική ταινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, μας οδηγεί στους μυστικούς κήπους ενός παιχνιδιού, που παίζεται με φανερά χαρτιά: αυτό της ποίησης. Οι λέξεις είναι οι πρωταγωνιστές, η μυθοπλαστική σκιαγράφηση. Από πίσω τους, η αλήθεια των προσώπων και των προσωπείων τους. Ο νατουραλισμός της φαντασίας. Δυο μυθογράφοι που έπλασαν με τη σκέψη τους ξανά την Ιστορία. Η de facto αλήθεια του κατασκευαστικού ψέματος. Η προσποίηση της αληθινής τέχνης.
Μια ταινία που η πλοκή της είναι το άχθος της ποίησης.

από Σπύρος Αραβανής
14 Σχόλια